یونس خداپرست پیرسرایی / کارشناس نفت و گاز

گازهای همراه یکی از محصولاتی است که هنگام برداشت نفت از میادین نفتی خارج می‌شوند. در صورت جمع‌آوری این گازها می‌توان از آنها در زمینه‌های مختلفی استفاده کرد که تزریق به خطوط لوله سراسری برای مصرف داخلی یا صادرات، تولید برق و همچنین تزریق مجدد به میادین نفتی در راستای اجرای برنامه‌های ازدیاد برداشت، از جمله آنها است. با این حال به دلیل برخی محدودیت‌ها، بخشی از گازهای همراه در مشعل‌ها سوزانده می‌شود. طبق آمارهای بانک جهانی در سال ۲۰۱۶ بیش از ۱۴۹ میلیارد مترمکعب گاز در مشعل‌ها سوزانده شده که در صورت استفاده از این حجم گاز، امکان تولید برق، به میزان ۷۵۰ میلیارد کیلووات ساعت فراهم شده و از تولید و رهاسازی بیش از ۳۰۰ میلیون تن دی‌اکسیدکرین نیز جلوگیری می‌شد.

با توجه به ارزش بالای اقتصادی گازهای مشعل و منافع غیرمستقیمی که از جمع‌آوری این گازها حاصل می‌شود، کشورهای مختلف جهان، سرمایه‌گذاری‌های زیادی را برای جمع‌آوری آنها انجام داده و توانسته‌اند تا حدود زیادی از حجم گازهای مشعل خود بکاهند. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نظیر امارات، کویت و عربستان از جمله این کشورها هستند که به‌واسطه سرمایه‌گذاری‌های زیاد در این زمینه، بخش زیادی از سکوهای مشعل خود را در میادین نفتی خاموش کرده‌اند. حال سوال این است که وضعیت ایران در زمینه حجم گازهای مشعل چگونه است و چه اقداماتی برای کاهش این گازها در کشور انجام شده است؟ بررسی دقیق‌تر آمارهای بانک جهانی حاکی از آن است که ایران در این زمینه، جزو سه کشور اول دنیا است. طبق این آمارها، در سال ۲۰۱۶ روسیه حدود ۰۹/ ۲۴ میلیارد مترمکعب گاز در مشعل‌ها سوزانده و از این حیث در جایگاه اول دنیا قرار دارد. حجم گازهای مشعل عراق و ایران نیز به ترتیب ۷/ ۱۷ و ۴/ ۱۶ میلیارد مترمکعب بوده و این دو کشور بعد از روسیه در جایگاه‌های دوم و سوم هستند.

نکته جالب توجه در این زمینه، میزان افزایش حجم گازهای مشعل کشورها در سال 2016 نسبت به سال 2015 بوده که ایران از این حیث پیشگام است. حجم گازهای مشعل ایران در سال 2016 نسبت به سال قبل، بالغ‌بر 3/ 4 میلیارد مترمکعب افزایش یافته که افزایش میزان تولید نفت خام کشور، مهم‌ترین دلیل آن است. این میزان افزایش گازهای مشعل ایران به همراه افزایش 8/ 2 و 5/ 1 میلیارد مترمکعبی گازهای مشعل در روسیه و عراق، مهم‌ترین عامل افزایش گازهای مشعل در جهان بوده و موجب شده که در مقیاس جهانی کاهش گازهای مشعل در سایر کشورها، خصوصا ایالات متحده آمریکا خنثی شود و درمجموع حجم کل گازهای مشعل در سال 2016 نسبت به سال ماقبل، بیش از 2 میلیارد مترمکعب افزایش داشته باشد. ایران برای کاهش گازهای مشعل از سال‌ها قبل پروژه‌هایی را در دستور کار قرار داده که طرح آماک یکی از نخستین پروژه‌ها در این زمینه است. واژه «آماک» مجموعه‌ای از حروف اول میدان‌های نفتی است که جمع‌آوری گازهای همراه نفت تولیدی آنها در قالب یک طرح به مرحله اجرا در می‌آید. حرف «آ» نشانه آب تیمور، حرف «م» نشانه منصوری و مارون، حرف «ا» نشانه اهواز و حرف «ک» نشانه کوپال است. شنیده‌ها حاکی از آن است که به‌رغم طولانی شدن اجرای این پروژه، اخیرا بهره‌برداری از آن آغاز شده است. برگزاری مناقصه فروش گازهای مشعل در سال 1393 یکی دیگر از اقدامات وزارت به‌منظور کاهش سوزاندن این گازها بود که چندان مورد استقبال بخش خصوصی قرار نگرفت و طبق برخی خبرها از ۲۱ میلیون مترمکعب در روز، گازهای مشعل که به مزایده گذاشته شده بود، تنها حدود 8 میلیون مترمکعب در قالب چهار قرارداد با طرف‌های ایرانی تعیین تکلیف شده است. این موضوع موجب شده که برنامه‌ریزی برای برگزاری دور جدیدی از مزایده گازهای مشعل در دستور کار قرار گیرد. بنابراین با توجه به اینکه جمع‌آوری این گازها ضمن منافع مستقیم اقتصادی دارای منافع غیرمستقیم زیادی همچون کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی است و در برنامه ششم توسعه نیز تاکیدات ویژه‌ای به جمع‌آوری این گازها صورت گرفته، وزارت نفت باید با جدیت و سرعت بیشتری در این مسیر گام بردارد. برای موفقیت بیشتر این طرح‌ها لازم است که ریسک‌های سرمایه‌گذاری در این زمینه کاهش یابد و قیمت‌گذاری محصولاتی که قرار است از گاز‌های مشعل جمع‌آوری شده، تولید شود به‌گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذار را برای ورود به این حوزه ترغیب کند. ضمن آنکه استفاده از ظرفیت‌ها و توان شرکت‌های خارجی در فضای پسابرجام، یکی دیگر از گزینه‌هایی است که می‌تواند برای کاهش گازهای مشعل در میادین کشور مورد استفاده قرار گیرد.