10 پرسش کلیدی از آینده نفت

توافق اوپک و متحدانش هرچند در ابتدای سال موجب امیدواری به حذف مازاد عرضه و رشد قیمت‌ها شد، اما عواملی چون افزایش تولید نفت شیل و رشد موجودی انبارهای نفتی این خوش‌بینی‌ها را خیلی زود از بین برد. حال با گذشت حدود ۸ ماه از اجرای توافق اوپک و ثبات بازار نفت در محدوده قیمتی ۵۰ دلار، موجودی انبارهای نفتی به سرعت رو به کاهش گذاشته است. این موضوع سوالات زیادی را پیش‌روی بازار قرار داده و گمانه‌ اثرگذاری توافق نفتی بر مازاد عرضه را تقویت کرده است.

دنیای اقتصاد: در هفته‌های اخیر موجودی انبارهای نفتی آمریکا افت‌های پیاپی را به ثبت رسانده‌اند، به‌طوری‌که سطح نفت‌ذخیره‌شده در انبارهای نفتی این کشور به کمترین میزان از ژانویه ۲۰۱۶ رسیده است. این موضوع باعث شده که بار دیگر بحث میزان موفقیت توافق نفتی اوپک داغ شود. برخی کاهش موجودی انبارهای نفتی را نشانه‌ای از شروع اثرگذاری توافق اوپک و متعادل شدن مجدد بازار نفت می‌دانند. اما در مقابل برخی رشد تقاضای فصلی برای نفت را دلیل کاهش موجودی انبارهای نفتی می‌دانند و بر این باورند که با پایان فصل تابستان روند کاهشی سطح موجودی انبارها متوقف می‌شود. در حال حاضر تحلیلگران برای بررسی روند بازار به چند مولفه مهم توجه می‌کنند.

در واقع هرچند تب مصرف بنزین از سوی رانندگان خودروها موضوع مهمی است که با پایان فصل گرما احتمالا فروکش می‌کند، اما تغییرات آب و هوایی و کاهش دمای هوا در زمستان پیش‌رو خود می‌تواند تغییرات ساختاری در بازار نفت ایجاد کند و تقاضای پالایشگران برای نفت‌خام را در سطح بالایی نگه دارد و همزمان تولید نفت در برخی مناطق جهان را با دشواری‌هایی مواجه کند. وضعیت تولیدکنندگان نفت شیل و میزان پایبندی اعضای اوپک از دیگر مولفه‌های اثرگذار در بازار نفت هستند که زیر ذره‌بین تحلیلگران قرار دارند. کنار هم قرار گرفتن اهرم‌های مثبت و منفی بازار نفت را بسیار مبهم کرده و موجب شده برآوردهای مختلفی از آینده بازار نفت ارائه شود. در این گزارش تلاش شده به ۱۰ پرسش کلیدی پاسخ داده تا نمایی کلی از وضعیت بازار نفت ترسیم شود. نتیجه این است که هرچند نمی‌توان خیلی دقیق درخصوص روند کاهش موجودی انبارهای نفتی نظر داد و توافق اوپک را چندان موفق دانست، اما در کنار این موضوع نمی‌توان از موفقیت‌هایی که این توافق برای بازار نفت به دنبال داشته به راحتی گذشت.

چرا چند ماه‌آینده برای بازار نفت مهم است؟

فصل تابستان با رشد تقاضا برای نفت در نیمه کره شمالی زمین به خصوص در ایالات متحده آمریکا همراه است چراکه با گرم شدن هوا مسافرت‌های جاده‌ای افزایش یافته که این موجب رشد شدید تقاضا برای بنزین و افزایش فعالیت‌های پالایشگاه‌ها می‌شود. با این حال رشد تقاضا برای بنزین با پایان فصل تابستان یعنی از ماه بعدی میلادی(سپتامبر) کاهش می‌یابد و پالایشگاه‌ها بعد از یک دوره فعالیت شدید وارد دوران اورهال یا همان «دوران تعمیر و نگهداری» می‌شوند تا برای فصل زمستان که تقاضا برای برخی فرآورده‌های نفتی به منظور استفاده در سیستم‌های گرمایشی هوا افزایش می‌یابد، آماده باشند.

چرا توافق اوپک نتوانست موفق عمل کند؟

اوپک و متحدانش در خارج از این سازمان در دسامبر سال گذشته برای کاهش ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت از ابتدای ژانویه و به مدت ۶ ماه توافق کردند. با این حال در نیمه اول سال مازاد عرضه از بین نرفت، چراکه رشد قیمت نفت موجب افزایش سرمایه‎‌گذاری در میادین نفت شیل و افزایش تولید این نوع نفت شد. عدم موفقیت توافق نفتی بود که اوپک را وادار به تمدید توافق تا پایان سه ماهه اول ۲۰۱۸ کرد.

چه مولفه‌هایی در بازار نفت مهم است؟

در حال حاضر داده‌هایی که نشان می‌دهد رانندگان آمریکایی در چند ماه پیش رو چه مسافتی را طی می‌کنند و در کل چند نفر در این کشور به سفر خواهند رفت، برای تحلیلگران بسیار مهم است چراکه تحلیلگران با استفاده از این داده‌ها برآوردی برای تقاضای بنزین در ماه‌های پیش رو به دست خواهند آورد. همچنین نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد فصل تابستان به تحقق هدف اوپک کمک کرده است. پالایشگران آمریکایی اوایل ماه جاری میلادی روزانه ۶/ ۱۷ میلیون بشکه در روز نفت پالایش کردند که بیشترین میانگین پالایش در فصل تابستان در دو سال گذشته بوده است. همچنین داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا در هفته گذشته نشان داد که موجودی انبارهای نفتی این کشور نسبت به ماه مارس بیش از ۶۷ میلیون بشکه کاهش یافته و به کمترین سطح از ژانویه ۲۰۱۶ رسیده است.

بازار فیزیکی چه پیامی برای بازار نفت دارد؟

آمرتا سن، تحلیلگر موسسه انرژی اکسپکت بر این باور است که بهبود در بازار فیزیکی فراتر از تقاضای فصلی است. آن‌طور که بلومبرگ گزارش می‌دهد فاصله قیمتی انواع مختلف نفت نسبت‌ به شاخص بیشتر شده که نشان از تقویت تقاضا و وضعیت مساعد بازارهای فیزیکی است. بر اساس این گزارش معمولا قیمت نفت فورکادوس(نفت شاخص نیجریه) یا اکوفیکس(نفت شاخص نروژ) چندان برای بازار نفت اهمیت ندارد و آنچه مورد توجه معامله‌گران است نوسانات قیمتی شاخص‌های نفتی برنت و WTI است. با این حال این روزها توجه به قیمت انوع نفت پیام مهمی برای معامله‌گران دارد. نگاهی به آمار نشان می‌دهد اختلاف قیمت‌ها نسبت به برنت و WTI به‌شدت افزایش یافته است. هربشکه نفت در پایانه هوستون غربی هفته گذشته ۱۵/ ۳ دلار بیشتر از نفت در پایانه کوشینگ قیمت‌گذاری شده که بیشترین مقدار ظرف یک سال گذشته است. از سویی در ابتدای ماه این اختلاف قیمتی ۶/ ۱ دلار در بشکه بوده است. همچنین نفت شیرین لوییزیا نای تگزاس ۱۵/ ۳ دلار بیشتر از WTI به فروش رسیده در حالی که در ابتدای ماه این اختلاف قیمت حدود ۲ دلار بوده است. نفت‌های بی‌کیفیت‌تر آمریکا نیز شرایط مشابهی داشته‌اند. به‌طور مثال نفت ترش غرب تگزاس برای اولین بار در یک سال گذشته بیشتر از WTI قیمت‌گذاری شد. علاوه بر آمریکا شرایط مشابهی را در غالب بازارهای جهانی شاهد هستیم. به‌طور مثال نفت‌شاخص عمان تنها ۱۰ سنت کمتر از نفت دبی قیمت‌گذاری شده در حالی که ماه گذشته این بازه حدود ۶۰ سنت بوده است. فورکادوس ۸۴ سنت بیشتر از برنت قیمت‌گذاری شده است که بالاترین قیمت از دسامبر ۲۰۱۵ محسوب می‌شود. با این حال کارشناسان این احتمال را مطرح می‌کنند که این شرایط موقتی باشد و با کاهش تقاضا در پایان فصل تابستان مجددا شرایط به وضعیت سابق باز گردد.

نقش مغفول موجودی انبارهای نفتی چیست؟

خبر خوب برای معامله‌گرانی که در بازار نفت موقعیت‌های خرید(long position) قرار گرفته‌اند این است که حجم موجودی انبارهای نفتی آمریکا به بازه متوسط ۵ ساله بازگشته است. اما خبر بد این است که بازه متوسط ۵ ساله آن بازه‌ای نیست که قبلا بوده است. چراکه آمار نشان می‌دهد بازگشت به بازه متوسط ۵ ساله دستاورد چندان مهمی برای بازار محسوب نمی‌شود، چراکه با رشد مازاد عرضه از دو سال پیش در بازار نفت، بازه متوسط ۵ ساله نیز به شدت در حال افزایش بوده است. از این‌رو این بازه در حال حاضر نسبت به سال‌های گذشته بسیار گسترده‌تر شده است و برای بازگشت به شرایط قبلی موجودی انبارهای نفتی آمریکا حداقل ۱۲۷ میلیون بشکه باید کاهش یابد. شاید برخی بگویند که با گذشت زمان تقاضا برای نفت افزایش می‌یابد و قاعدتا باید حجم ذخیره شده در انبارهای نفتی نیز افزایش یافته باشد تا بتواند تعداد روزهای مشخصی را پوشش دهد. نگاهی به نسبت حجم انبارهای نفتی آمریکا به میزان تقاضا نشان می‌دهد که سال ۲۰۱۴ حجم انبارهای نفتی آمریکا به اندازه میزان مصرف ۲۱ تا ۲۲ روز شهروندان آمریکایی بوده، اما این نسبت در حال حاضر به بیش از ۲۷ روز رسیده است. این آمار نیز نشان می‌دهد که موجودی انبارها آن‌طور که باید کاهش نیافته و در نظر گرفتن بازه متوسط ۵ ساله چندان مولفه قابل‌اتکایی نیست.

آب و هوا چه نقشی در بازار نفت ایفا می‌کند؟

در ماه‌های پیش رو آب و هوا نقش مهمی در بازار نفت ایفا خواهد کرد. توفان‌ و هوای نامساعد می‌تواند عملیات استخراج و بارگیری را در خلیج مکزیک مختل کند و همچنین کار پالایشگران این منطقه را به تعویق بیندازد. همچنین یک زمستان سرد در نیمکره شمالی موجب رشد شدید تقاضا برای برخی از فرآورده‌های نفتی از جمله نفت‎‌کوره می‌شود. از سویی می‌تواند تولید نفت شیل را با دشواری مواجه کند.

آیا مازاد عرضه از بازار حذف خواهد شد؟

این موضوع همچنان مورد بحث است. اوپک توافق خود را به مدت ۹ ماه تمدید کرده اما همچنان ممکن است این تمدید نیز کافی نباشد. آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش خود پیش‌بینی کرده است که در پایان سه ماه اول ۲۰۱۸ یعنی زمان پایان تمدید توافق اوپک، موجودی انبارهای نفتی آمریکا و دیگر کشورهای OECD(سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) همچنان در سطح بالایی باقی خواهد ماند. بنابراین اگر توافق اوپک تعمیق نیابد(طرحی که چندان از سوی اعضای این سازمان مورد حمایت نیست) ممکن است مازاد عرضه همچنان باقی بماند و سال‌ها زمان ببرد که از بازار حذف شود.

آیا اوپک به جهش قیمت‌ها امیدوار است؟

هدف اوپک از توافق نفتی پایان دادن به سه سال مازاد عرضه در بازارهای جهانی نفت است که این داده‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر خارج از دسترس است. در نیمه اول سال تلاش این سازمان با رشد تولید لیبی و نیجریه(دو عضو معاف از توافق) و تولیدکنندگان نفت شیل نتیجه نداد. اما در نیمه دوم سال با توجه به اینکه سازمان‌هایی چون آژانس بین‌المللی انرژی و گلدمن ساکس نیز رشد تقاضا را افزایش داده‌اند، احتمالا وضعیت بهتری در انتظار اوپک است.

موانع تحقق اهداف اوپک چیست؟

سه ریسک بزرگ وجود دارد. اول اینکه رشد اقتصادی در سطحی که انتظار می‌رود نباشد و تقاضای چندانی نداشته باشد. دوم اینکه اعضای اوپک به توافق چندان پایبند نباشند و بیشتر از سطوح تعیین شده نفت تولید کنند. اما سومین مورد، مشکل قدیمی اوپک است، یعنی رشد بیش از انتظار تولیدات شیل. نشست بعدی اعضای این سازمان ۳۰ نوامبر سال جاری برگزار می‌شود، در صورتی که داده‌های موجودی انبارهای نفتی نشان دهد که موجودی انبارها آنقدر که باید، کاهش نیافته، ممکن است اوپک مجبور به تمدید توافق شود. با این حال، با توجه به اینکه پایبندی به توافق در ماه‌های اخیر تضعیف شده احتمالا تمدید مجدد توافق تصمیم آسانی نخواهد بود.

آیا عصر اوپک به پایان رسیده است؟

احتمالا نه. در طول تاریخ بارها و بارها درباره پایان عمر اوپک نوشته شده، اما این سازمان هربار به سلامت از سختی‌ها عبور کرده است. این بار هم احتمالا رشد تولیدات شیل باعث تضعیف دستاوردها و اثرگذاری این سازمان در بازار نفت شده است، اما این به معنای مرگ اوپک نیست. کشورهای عضو این سازمان اغلب کم‌هزینه‌ترین نفت دنیا را تولید می‌کنند و در بلندمدت جهان مجبور است تکیه بیشتری به نفت تولید شده از سوی این گروه کند تا به نفت‌های گران.