فرمول جدید احیای اوپک

دنیای اقتصاد: اوپک در حال تلاش برای تداوم پایبندی به توافق کاهش تولید است که آن را تا ماه مارس سال ۲۰۱۸ تمدید کرده؛ اما اثرگذاری محدود این تلاش در کاستن از سطح جهانی انبارهای نفت خام و رشد قیمت‌ها به‌عنوان اهداف این توافق، مطرح شدن راهکارهایی جدید برای اثرگذاری بیشتر این سازمان را در پی داشته است. بر این اساس خالد‌الفالح، وزیر نفت عربستان سعودی که بزرگترین تولیدکننده عضو اوپک است، اخیرا رویه‌هایی را در داخل و خارج از اوپک مطرح کرده که چنانچه از سوی این کشور ادامه پیدا کنند و از سوی دیگر از طرف اعضا نیز مورد استقبال قرار گیرد، چرخشی بزرگ از روش‌های سنتی نظارت بر بازار به سمت روش‌های مدرن خواهد بود. پیشنهاد توجه به «آمارهای صادراتی» به جای «آمارهای تولیدی» در اوپک به منظور افزایش اثرگذاری توافق کاهش تولید و مشورت با «معامله‌گران بزرگ بازار نفت» دو اقدامی است که نشان می‌دهد الفالح، به‌عنوان وزیر نفت عربستان سعودی که تولیدکننده سنتی نفت خام است، نسبت به ساختار جدید معاملات بازار نفت تسلیم شده است. در واقع الفالح در حالی برای مشورت درباره شرایط کلی بازار نفت و یافتن ریشه‌های مشکلات آن شخصا به سراغ معامله‌گران مطرح این بازار رفته است که زمانی این افراد از سوی تولیدکنندگان سنتی نفت خام «سفته‌باز» خوانده می‌شدند. حال با این اقدام الفالح، نقش این معامله‌گران از «سفته‌باز» به «مشاور» بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام دنیا ارتقا یافته است.

به گزارش رویترز، الفالح همچنین در حالی با اشاره به اینکه «در حال حاضر صادرات به شاخصی کلیدی برای بازارهای مالی تبدیل شده است» بر «یافتن راهی برای ادغام داده‌های صادراتی معتبر با داده‌های تولیدی و مکانیزم مانیتورینگ» تاکید کرده است که تازه‌ترین گزارش‌ها از افزایش صادرات کشورهای عضو و غیرعضو اوپک که در توافق کاهش تولید حاضر هستند، حکایت دارند. طبق بررسی‌های موسسه تامسون رویترز، در حالی‌که کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش روزانه ۸/ ۱ میلیون بشکه تعهد داده بودند، برخی اعضا مانند روسیه در ماه جولای صادرات خود را افزایش چشمگیری داده‌اند. همچنین صادرات اوپک در ماه جولای به روزانه ۱۱/ ۲۶ میلیون بشکه در روز رسیده است که نشان از افزایش صادرات ۳۷۰ هزار بشکه‌ای نسبت به ماه ژوئن دارد. بخش زیادی از این افزایش از سمت نیجریه، عضو آفریقایی اوپک ناشی می‌شود. نیجریه به تنهایی ۲۶۰ هزار بشکه از این افزایش را به خود اختصاص داده است. در این میان اگرچه به علت کاهش صادرات کشورهای عربستان، کویت و قطر میزان صادرات نفت از خاورمیانه از ۵۳/ ۱۸ میلیون بشکه به ۱۴/ ۱۸میلیون بشکه در ماه جولای رسیده است اما بررسی‌های رویترز نشان می‌دهد میزان صادرات نفت ایران در ماه جولای ۱۰۳ هزار بشکه در روز افزایش داشته و به ۲۹/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. به این ترتیب در شرایطی که توافق کاهش تولید صرفا بر میزان تولیدات کشورهای حاضر در این توافق تاکید دارد، بازارگشایی‌های جدید که افزایش تولید را نیز در پی دارد، باعث شده الفالح پیشنهاد در نظر گرفتن صادرات به جای میزان تولید را مطرح کند تا شاید اوپک اثرگذاری بیشتری بر بازار نفت داشته باشد. بر اساس گزارش رویترز، تولید نفت اوپک در ماه جولای به بالاترین سطح در سال ۲۰۱۷ رسیده است که ناشی از افزایش تولید لیبی و نیجریه، دو عضو معاف از کاهش تولید بوده است. بر همین اساس «بارکیلز بانک» میانگین قیمت نفت خام برنت در سه ماه چهارم سال ۲۰۱۷ را ۵۴ دلار بر بشکه اعلام کرده است.به گزارش «دنیای اقتصاد» قیمت نفت هر بشکه خام برنت در روز گذشته به‌عنوان آخرین روز کاری هفته (تا لحظه تنظیم این گزارش در ساعت ۱۶:۳۰ به وقت تهران) در پی اعلام گزارش‌هایی از افزایش صادرات اوپک با ۲۷ سنت کاهش به ۷۴/ ۵۱ دلار رسید. نفت خام آمریکا نیز با کاهش ۲۵ سنتی قیمت، به ۷۸/ ۴۸ دلار بر بشکه رسید.

عراق و امارات؛ نقطه آغاز توجه به صادرات

در شرایطی که اوپک با وجود اجرای توافق کاهش تولید موفق به اثرگذاری آنچنانی در کاهش حجم ذخایر نفت خام و افزایش قیمت‌ها نبود و به همین دلیل برخی کارشناسان عمر اوپک را رو به پایان اعلام می‌کردند، بی‌توجهی تولیدکنندگانی کلیدی مانند عراق و امارات متحده عربی به تعهدات خود برای کاهش تولید باعث ایجاد دیدگاه‌های جدید در اوپک شد. مورد توجه قرار دادن «صادرات» کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به جای «تولید» دیدگاهی بود که در پی عدم پایبندی برخی اعضا از سوی خالد الفالح اعلام شد. این پیشنهاد پس از دیدار الفالح با چند تن از معامله‌گران بزرگ نفتی و در جلسه ۲۵ جولای سن‌پترزبورگ از سوی او مطرح شد. این پیشنهاد به خصوص بعد از انتشار آخرین گزارش رسمی اوپک مورد توجه قرار گرفت. بر اساس این گزارش عراق و امارات متحده عربی در ماه ژوئن بیشترین انحراف را از سقف تولیدات تعیین شده به ثبت رسانده‌اند در حالی‌که هر دوی این کشورها در توافق نوامبر سال ۲۰۱۶ در الجزیره، به کاهش تولید به منظور تخلیه مازاد عرضه جهانی نفت خام و افزایش قیمت تعهد داده بودند. با این حال از آنجا که توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک صرفا تولیدات کشورهای حاضر در توافق را نشانه رفته و برای میزان صادرات این کشورها سقفی تعیین نکرده است، رقابت بر سر کسب سهم بازار بیشتر یکی از چالش‌هایی بوده که از ابتدا بر سر راه توافق کاهش تولید قرار داشته و حالا مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال در شرایطی که عربستان سعودی صادرات ماهانه‌اش به آمریکا را با کاهش چشمگیری همراه کرده‌ است (کاهش ۶۰۰ هزار بشکه در روز در ماه آگوست) از آنجا که محدودیتی برای صادرات کشورهای پایبند به توافق کاهش تولید وجود ندارد، عراق برای پر کردن جای خالی عربستان در بازار آمریکا خیز برداشته و تولیدات خود را افزایش داده است. در این میان امارات نیز که در میان کشورهای عضو پیمان خلیج فارس کمترین پایبندی را به توافق کاهش تولید داشته، در ماه ژوئن ۲۴ هزار بشکه بیشتر از سطح توافق نفت تولید کرده است.

در شرایطی که سطح پایین پایبندی تنها دو کشور می‌تواند کل توافق کاهش تولید کشورهای عضو و غیرعضو را متزلزل کند، کمیته نظارت بر اجرای توافق، در روزهای هفتم و هشتم ماه جاری میلادی (آگوست) در ابوظبی دیدار خواهند داشت تا شاید راه‌حل‌هایی برای افزایش سطح پایبندی پیدا کنند. این کمیته پیش از این در تاریخ ۲۵ جولای دیداری در سن‌پترزبورگ داشتند که در پی آن سقفی برای تولیدات نیجریه و لیبی در نظر گرفته شد تا افزایش تولید این دو کشور که از تواق کاهش تولید معاف شده بودند، به اهداف توافق آسیب وارد نکند. همچنین در دیدار سن‌پترزبورگ بحث در نظر گرفتن صادرات، از سوی الفالح مطرح شد. به گزارش رویترز، در حال حاضر برگزاری جلسه پیش‌رو در ابوظبی برای هماهنگ کردن همه کشورها برای دستیابی به توافقی صددرصدی از اهمیت زیادی برخوردار است. به این ترتیب جلسه ابوظبی در حالی بر مساله عراق و امارات تمرکز خواهد داشت که به گفته منابع آگاه قرار است در این جلسه با وزرای نفت دو کشور یاد شده کنفرانسی تلفنی به منظور بحث در رابطه با چگونگی افزایش پایبندی این کشورها به تعهدات کاهش تولید، برگزار شود.

جلسه ابوظبی در حالی برگزار می‌شود که خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی به تازگی اعلام کرده است که «کمیته فنی مشترک که نظارت بر انطباق تعهدات را بر عهده دارد، برای دستیابی به اطلاعات بیشتر، داده‌های صادراتی کشورها را نیز مورد بررسی قرار خواهد داد.»فالح در این زمینه اعلام کرده است: «در حال حاضر صادرات به شاخصی کلیدی برای بازارهای مالی تبدیل شده است و ما باید به دنبال راهی برای ادغام داده‌های صادراتی معتبر با داده‌های تولیدی و مکانیزم مانیتورینگ باشیم.» بر این اساس مقامات عراقی نیز عقیده دارند نظارت بر صادرات مهم‌تر از نظارت بر تولید است زیرا این صادرات است که تاثیر مستقیم بر بازار دارد. در این میان امارات در توجیه افزایش تولید خود اعلام کرده است در پی پایبندی به توافق کاهش تولید عرضه ماهانه به مشتریان خود را کاهش داده است. شرکت ملی نفت ابوظبی که متعلق به دولت امارات است، در این زمینه اعلام کرده عرضه خود به اکثر مشتریان را در ماه سپتامبر ۱۰ درصد کاهش خواهد داد. با این حال به نظر می‌رسد تا زمانی‌که داده‌های صادراتی بررسی نشود، نمی‌توان به این ادعاها اطمینان کرد.

پذیرش نقش سفته‌بازان در بازار نفت از سوی عربستان

در پی انتشار خبر پیشنهاد الفالح برای درنظر گرفتن داده‌های صادراتی در کنار داده‌های تولیدی، به منظور افزایش اثرگذاری نقش اوپک در کاهش حجم ذخایر جهانی؛ خبرگزاری بلومبرگ به نقل از منابع آگاه از رایزنی وزیر انرژی و ذخایر معدنی عربستان سعودی با مدیران بانک‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های پوشش ریسک به منظور کنترل شرایط بازار نفت خبر داد.آن‌طور که بلومبرگ می‌نویسد، خالد الفالح در ماه جولای و پیش از برگزاری نشست کمیته نظارت بر توافق در روسیه با برخی از این دست معامله‌گران بازار نفت دیدار کرده است. هرچند که پیش از این برخی مقامات سعودی با مدیران پوشش ریسک ملاقات داشته‌اند؛ اما این اولین بار است که شخصی در سطح وزیر از عربستان با مدیران بانک‌ها و معامله‌گران بزرگ بازار نفت دیدار می‌کند. پیش از این بارها مقامات عربستان سعودی بانک‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های پوشش ریسک را «دلال» خطاب کرده و آنان را عامل بر هم خوردن تعادل بازار دانسته بود. کارشناسان بر این باورند این ملاقات‌ها نشان می‌دهد که عربستان بالاخره نقش صندوق‌های پوشش ریسک را در بازار نفت پذیرفته است.

الفالح پیش از سفر به سن‌پترزبورگ، در لندن این ملاقات‌ها را انجام داده است. منابع مطلع اعلام کرده‌اند که این دیدار خصوصی بوده و درخصوص جزئیات این نشست‌ها اطلاعات چندانی در دست نیست. در لندن الفالح با پیر اندوراند، تاجر فرانسوی که صندوق سرمایه‌گذاری به ارزش یک میلیارد دلار را تاسیس کرده، جاناتان گلدبرگ، معامله‌گر سابق گلدمن ساکس و بنیان‌گذار موسسه BBL Commodities و الکس بیرد، رئیس بخش نفت موسسه گلنکور که بزرگ‌ترین شرکت تجاری کالایی جهان است، ملاقات کرده است. در این جلسات مایکل کلاین، یکی از مدیران سابق موسسه سیتی‌گروپ خالدالفالح را همراهی می‌کرده است. سیتی گروپ، یکی از بانک‌های سرمایه‌گذاری آمریکایی است که مشاور اصلی عربستان در بحث فروش آرامکو محسوب می‌شود. بر اساس گزارش بلومبرگ، الفالح از این معامله‌گران در بازار نفت استدلالشان درخصوص «چرایی عدم اثرگذاری توافق اوپک و توفیق اندک این توافق» جویا شده است. علاوه بر این از آنها خواسته که بگویند چه اقدامات دیگری می‌توان در بازار انجام داد تا بازار به سمت متعادل شدن پیش برود.

عبور سعودی‌ها از بازاریابی سنتی؟

برخی از بانک‌ها به وزیر نفت عربستان پیشنهاد داده‌اند که تمرکز خود را از بازار نقدی به بازار آتی ببرد. آنها گفته‌اند که تنها راه خروج بازار نفت از شرایط کنونی پایان دادن به ساختار کونتانگو(contango) در بازار است. کونتانگو، ساختاری در بازارها است که در آن قیمت‌های نقدی ارزان‌تر از قیمت‌ها در بازار آتی است. تقریبا از میانه‌های سال ۲۰۱۴ که قیمت‌ها شروع به ریزش کرد، همواره چنین ساختاری بر بازار نفت حاکم شده است. حاکم شدن چنین ساختاری بر بازار نفت خود محرک تولید بیشتر نفت از سوی تولیدکنندگان شیل شده است؛ چراکه این تولیدکنندگان در بازار آتی نفت خود را با قیمت‌هایی بالاتر از قیمت‌های بازار نقدی پیش‌فروش کرده و به نوعی به سود تضمین‌شده‌ای برای تولیدات خود دست یافته و با خیال راحت‌تری به تولید نفت می‌پردازند. این موضوع باعث شده اوپک کنترل خود بر بازار نفت را از دست بدهد (گزارش «دنیای اقتصاد» در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۶ را با عنوان «انزوای راوی بازار نفت» بخوانید.)

گلدمن ساکس نیز در گزارش‌های اخیر خود چنین پیشنهادی به اوپک داده بود. کارشناسان این موسسه پیشنهاد داده بودند که اوپک باید عبور از ساختار کونتانگو و ورود به بازار بک‌واردیشن را سرعت بخشد. ساختار بک‌واردیشن(backwardation) حالتی در بازار است که قیمت‌های بازار نقدی بیشتر از قیمت‌های بازار آتی است. در صورتی که چنین ساختاری بر بازار حاکم شود، تولیدکنندگان شیل وادار می‌شوند که تولیدات خود را در بازار نقدی به فروش برسانند و این خود از تولید تضمین شده از سوی این تولیدکنندگان جلوگیری می‌کند. در واقع آنها در بازار بک واردیشن با احتیاط بیشتری به تولید نفت دست خواهند زد. یکی از راهکارهایی که پیش‌روی عربستان برای عبور از بازار کونتانگو وجود دارد، کاری است که وزارت نفت مکزیک انجام می‌دهد. به این معنا که عربستان نیز تولیدات خود را در بازار آتی به فروش رساند و به این روش در قیمت‌گذاری در بازار آتی اثرگذار باشد. منابع آگاه گفته‌اند که الفالح به این شیوه و راهکار توجه کرده است. با این حال مشخص نیست که عربستان به راحتی به فروش نفت خود در بازار آتی تن دهد و از شیوه‌های سنتی فروش نفت عبور کند.

بعد از این ملاقات‌ها نشست کمیته ویژه نظارت بر توافق نفتی در روسیه با شرکت الفالح برگزار شد. گفته می‌شد که وی در این نشست دیگر وزرای نفت را از ملاقاتش با معامله‌گران و مدیران صندوق‌های پوشش ریسک آگاه کرده است. آن‌طور که الفالح گفته است پیشنهاد کنترل و نظارت بر صادرات اعضا به جای تمرکز بر میزان تولید نیز از سوی همین معامله‌گران به وی داده شده است. همچنین برخی منابع اعلام کرده‌اند که الفالح از دیگر کشورهای نفتی همسایه خود خواسته است که برنامه‌های توسعه‌ای در میادین نفتی خود را اعلام نکنند تا بر بازار نفت تاثیر منفی نگذارد. با این حال باید دید چرخشی که نشانه‌های آن حالا آشکارا از سوی عربستان، بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده سنتی نفت خام مشاهده می‌شود، در نهایت به سایر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک نیز سرایت پیدا می‌کند یا در حد پیشنهادی که می‌توانسته شرایط اوپک و روند سنتی معاملات کشورهای عضو این سازمان را متحول کند، باقی می‌ماند؟‌