آینده نفت در عصر پسر سلمان

دنیای اقتصاد- نسیم علایی: یکی از خبرهای مهم هفته گذشته که تیتر اول بسیاری از رسانه‌های جهان شد، ولیعهد شدن محمد بن‌سلمان، پسر پادشاه کنونی عربستان سعودی بود. بن سلمان پیش از این در سمت جانشین ولیعهدی عربستان، سمتی که سفارشی و تنها برای او ایجاد شده بود، قرار داشت. تغییر در بدنه قدرت عربستان سعودی به‌عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان، می‌تواند تحولاتی جدید در بازار نفت و انرژی به همراه داشته باشد.

ریشه تحولات بازار نفت در دوران ولیعهد جدید سعودی‌ها را باید در شرایط اقتصادی این روزهای عربستان جست‌وجو کرد. در شرایطی که عربستان سعودی به دلیل هزینه‌های بالای دولتی و نظامی بیش از هر زمان دیگری به قیمت‌های بالای نفت نیاز دارد، باید منتظر اقداماتی از سوی پسر سلمان باشیم که هدف افزایش قیمت‌ها را دنبال کنند. تحلیلگران تنش‌زایی‌ سیاسی را از ویژگی‌های بارز این شاهزاده سعودی می‌دانند، از این رو افزایش قدرت او منطقه خاورمیانه را بیش از پیش با احتمال افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک روبه‌رو کرده است. در عین حال توافق اوپک برای کاهش تولید و افزایش قیمت‌ها تا‌کنون دستاورد چندانی به همراه نداشته است. با این حال بر کسی پوشیده نیست که از هم پاشیده شدن این توافق نفتی، به افت هر چه بیشتر قیمت‌ها منجر خواهد شد. از این رو کارشناسان بر این باورند که تغییر فوری در سیاست‌های نفتی آل‌سعود تقریبا منتفی است و به نظر نمی‌رسد محمد بن سلمان بخواهد با تهدید این توافق، بازار نفت را در سراشیبی سقوط قرار دهد. با این حال عدم توفیق توافق اوپک، احتمال اینکه سعودی‌ها افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک در منطقه را با هدف رشد قیمت‌ها دنبال کنند، بیشتر کرده است.

نفت؛ جوهره عربستان

این روزها بازار نفت حال و روز مساعدی ندارد. این در حالی است که اوپک ۳۰ نوامبر سال گذشته با ۱۱ کشور عضو برای کاهش ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای عرضه جهانی نفت به توافق رسید. هر چند تا کنون نزدیک به ۶ ماه از این توافق گذشته و در این مدت اعضای اوپک که در این توافق مشارکت داشته‌اند به‌طور متوسط بیش از ۱۰۰ درصد به اجرای این توافق پایبند بوده‌اند، اما افت قیمت نفت سر باز ایستادن ندارد. هفته گذشته بازار نفت با ثبت افت بیش از ۲۰ درصدی نسبت به بیشترین سطح قیمتی یک سال اخیرکه در فوریه سال جاری رخ داد، بعد از ۱۰ ماه مجددا به‌طور رسمی وارد رکود شد. رسیدن قیمت‌ها به آستانه ۴۰ دلار در حالی رخ داده که کارشناسان احتمال ادامه این روند و ورود قیمت‌ها به کانال ۳۰ دلار را محتمل می‌دانند. روزهای کم‌رمق بازار نفت در حالی رقم می‌خورد که به سومین سالگرد افت قیمت‌ها در بازار نفت نزدیک می‌شویم و کشورهای عضو اوپک که همگی اقتصادهای به شدت وابسته به نفت دارند، در این سه سال از افت قیمت‌ها زیان‌های بسیاری دیده‌اند. آنها بارها تلاش کرده‌اند که هزینه‌ها را کاهش داده و از وابستگی خود به درآمدهای نفتی بکاهند. اما این دیدگاه که افت قیمت نفت موقتی است و بالاخره نفت روزهای طلایی خود را مجددا خواهد دید، موجب شده که تا‌کنون هیچ اصلاح ساختاری در اقتصاد این کشورها صورت نگیرد.

بزرگ‌ترین‌ عضو اوپک یعنی عربستان سعودی از این شرایط مستثنی نیست و چه بسا از بسیاری از اعضای اوپک شرایط پیچیده‌تری دارد. درآمدهای حاصل از فروش نفت عربستان در سال گذشته ۴/ ۱۳۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به اوج خود( ۵/ ۳۳۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲) ۶۰ درصد کمتر است. کاهش درآمدهای نفتی عربستان را وادار کرده که ظرف سه سال گذشته از صندوق ذخایر ارزی خود استفاده کند. در پی این اقدام، حجم ذخایر ارزی عربستان از ۷۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴، در سال ۲۰۱۶ برای اولین بار ظرف ۵ سال اخیر به کمتر از ۵۰۰ میلیارد دلار رسید. سال گذشته صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرد که تداوم نوسان نفت در قیمت‌های پایین موجب می‌شود که ظرف ۵ سال ذخایر ارزی عربستان به پایان برسد. علاوه بر این فارن پالیسی اعلام کرده سیاست خارجی و جنگ یمن هزینه‌های عربستان را افزایش داده‌ است و این موضوع در کنار شرایط افت قیمت‌ها موجب شده که عربستان ماهانه ۱۲ تا ۱۴ میلیارد دلار از ذخایر ارزی خود برداشت کند. تداوم این روند به این معناست که ممکن است زودتر از آنچه صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است، ذخایر این کشور به اتمام برسد. در این میان همزمان با تنفیذ حکم ولیعهدی بن سلمان، این شاهزاده سعودی دستور داد تمام پاداش و مزایای کارکنان نظامی و غیرنظامی دولت سعودی که به حالت تعلیق درآمده بود، باز‌گردد. پیش از این، به منظور کاهش هزینه‌ها و مقابله با تبعات کاهش قیمت نفت، تمامی کمک‌هزینه‌ها، پاداش‌ها و مزایای مالی کارمندان دولتی و نیروهای نظامی لغو، اصلاح یا تعلیق شده بود. افزایش بذل و بخشش‌های حکومتی همزمان با تغییرات در ساختار قدرت یک امر مرسوم و معمول در حکومت‌های پادشاهی است و برای تحکیم وفاداری به حاکم و جانشین جدید وی ضروری تلقی می‌شود. با این حال، این حکم در شرایطی که سبد نفتی اوپک در قیمت نزدیک به‌ ۴۰ دلار معامله می‌شود، نشان از افزایش بیش از پیش فشار بر بدنه اقتصاد این کشور عربی دارد.

IPO آرامکو منتظر رشد قیمت‌ها

عربستان برای رهایی از وابستگی به نفت چشم‌انداز دارد که به «سعودی ۲۰۳۰» شهرت یافته است. محمد بن سلمان که طراح این چشم‌انداز اقتصادی است اعلام کرده برای اجرای این برنامه قصد دارد ظرف ۱۰ سال آینده به تدریج ۴۹ درصد سهام شرکت دولتی نفت عربستان(سعودی آرامکو) را به فروش رسانده و عایدی حاصل از آن را در صندوق سرمایه‌گذاری قرار دهد. سپس با سرمایه‌گذاری در هر جای دنیا که فرصتی وجود دارد، عربستان را از وابستگی به نفت نجات دهد. بر اساس برنامه‌های اعلام شده، سال آینده عرضه اولیه(IPO) سهام این شرکت که برآورد شده با ارزشی بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار بزرگ‌ترین‌ IPO تاریخ باشد، در بزرگ‌ترین‌ بورس‌های دنیا انجام خواهد شد. اما ارزش‌گذاری سهام آرامکو به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهمترین آن بهای نفت است. در واقع اگر نفت در قیمت‌های کنونی باقی بماند، ارزش سهام آرامکو را به شدت کاهش خواهد داد. از این رو برخی از کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند باقی ماندن شرایط حاکم بر بازار نفت تا سال ۲۰۱۸ موجب می‌شود که سعودی‌ها برنامه‌ فروش آرامکو را به زمان دیگری موکول کنند. بنابراین فروش آرامکو دلیل دیگری است که عربستان را به دنبال راه‌حل‌هایی برای رهایی از قیمت‌های پایین نفت می‌کشد.

امنیت تداوم توافق اوپک

نیاز شدید عربستان به قیمت بالای نفت برای پیشبرد اهداف اقتصادی موجب شده که بسیاری از تحلیلگران پیش‌بینی کنند بن سلمان به اقدامات فوری برای بر هم زدن توافق تولیدکنندگان نفت دست نخواهد زد. معامله‌گران در بازارهای بورس لندن، نیویورک و دبی بر این باورند که تغییرات محسوسی در سیاست‌های این کشور اتفاق نخواهد افتاد، چراکه پیش از اینکه جایگاه محمد بن سلمان در بدنه قدرت آل‌سعود ارتقا یابد، خط‌مشی سیاست‌های نفتی عربستان سعودی در دستان این شاهزاده جوان بوده است. به‌طور مثال مذاکرات اولیه عربستان و روسیه برای رسیدن به اتحاد نفتی آگوست سال گذشته در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ (G۲۰) بین محمد بن سلمان و پوتین انجام شد. آمریتا سن، تحلیلگر ارشد نفت در گروه مشاوره‌ای Energy Aspects Ltd در گفت‌وگو با خبرگزاری بلومبرگ گفته است: «هرچند ممکن است سیاست‌های خارجی عربستان از این پس تهاجمی‌تر شود، اما بعید است تغییر خاصی در سیاست‌های نفتی این کشور رخ دهد.» جان سفاکانکیس، مدیر تحقیقات موسسه Gulf Research Center که در ریاض قرار دارد نیز می‌گوید: «سیاست‌های نفتی عربستان مانند گذشته و بدون تغییر خواهد بود، به این معنا که آنها بازار نفت و تعادل در آن را تحت نظر دارند. اگر بازار به مداخله عربستان نیاز داشته باشد، این کشور تلاش خود را خواهد کرد.» به گفته وی، تداوم افت قیمت‌ها احتمال تعمیق توافق نفتی را توسط عربستان، افزایش می‌دهد.

رشد نفت با ریسک‌های ژئوپلیتیک

با انتصاب محمد بن سلمان به‌عنوان ولیعهد عربستان، پیش‌بینی می‌شود این کشور سیاست‌های خارجی جسورانه‌تر و بی‌پرواتری اتخاذ کند که نتیجه این تغییر احتمالی رویکرد، افزایش آشوب و بی‌ثباتی در منطقه‌ای است که به‌عنوان قلب صنعت نفت جهان معروف است.یکی از ویژگی‌های این شاهزاده ۳۱ ساله سعودی ایران‌ستیزی او است و تحت این ویژگی می‌توان دو رویکرد مهم بن سلمان را در روابط خارجی عربستان پیش‌بینی کرد. اول اینکه احتمالا وی از جنگ نیابتی عربستان در یمن حمایت خواهد کرد و دوم، وی برای قطع ارتباط تعداد بیشتری از کشورهای خاورمیانه عضو اوپک با قطر تلاش خواهد کرد. هر دو این اقدامات تنها یک هدف را دنبال می‌کنند، مقابله بیشتر با ایران. عربستان، ایران را به تلاش به بی‌ثباتی در بحرین متهم کرده و ادعا می‌کند ایران به نیروهای شیعه در یمن کمک می‌کند. دو کشور نیروهای مواضعی مخالف هم در سوریه دارند و اوایل ماه جاری میلادی بعد از قطع ارتباط ریاض با دوحه، محمد بن سلمان این کشور کوچک عربی را به مشارکت با ایران و حمایت از گروه‌های تروریستی در خاورمیانه متهم کرد.

ایران و عربستان همواره نقش مهم و تاثیرگذاری در منطقه ایفا کرده‌اند، با این حال محمد بن سلمان در گفت‌وگویی که اخیرا با شبکه‌های تلویزیونی این کشور داشته اعلام کرده است که هیچ وجه اشتراکی بین ایران و عربستان نمی‌بیند. به گزارش بلومبرگ، آوریل سال گذشته با شکست «نشست دوحه» که به منظور فریز تولید(توقف رشد تولید) بین کشورهای تولیدکننده نفت برپا شده بود، روابط دو کشور وخامت بیشتری گرفت؛ چراکه محمد بن سلمان که در آن زمان در سمت معاونت وزیر امور خارجه عربستان قرار داشت در آخرین دقایق بر حضور ایران در این اتحاد نفتی اصرار کرد. تلاش وی برای فریز تولیدات ایران در حالی بود که کشورمان تازه از تحریم‌های غربی خارج شده و برنامه‌های نفتی خود برای دستیابی به سطح تولید پیش از تحریم‌ها را دنبال می‌کرد.

به گزارش بلومبرگ، هلیما کرافت، رئیس بخش بازارهای کالایی موسسه RBC Capital Markets بر این باور است هرچند که تغییرات جزئی در سیاست‌های نفتی عربستان رخ خواهد داد اما ممکن است سیاست‌های خارجی عربستان از این پس خصمانه‌تر شده و موجب افزایش قیمت نفت شود. در واقع همان‌طور که گفته شد، ولیعهد جدید سعودی‌هابه اقدامی برای برهم زدن توافق اوپک دست نخواهد زد، چراکه می‌داند که هر تهدیدی علیه این توافق بازار نفت را بیش از شرایط حال حاضر سست خواهد کرد. با این حال حمایت بن‌سلمان از توافق نفتی به این معنا نیست که این توافق انتظارات عربستان را برآورده کرده یا اینکه موفقیت‌آمیز بوده است و قیمت‌های کنونی نشانی از این مدعا دارند. عدم توفیق توافق اوپک در کنار ویژگی‌ جنگ‌طلبانه و خصمانه بن‌سلمان موجب شده که بسیاری از کارشناسان احتمال اقدامات سیاسی از سوی این شاهزاده سعودی را در راستای افزایش قیمت نفت مطرح کنند. سابقه عربستان در گذشته این احتمال را افزایش می‌دهد. بسیاری بر این باورند که تشکیل گروه‌های تروریستی القاعده و طالبان در دهه ۹۰ میلادی با حمایت سعودی‌ها و با هدف افزایش قیمت نفت با اهرم ریسک‌های ژئوپلیتیک بوده است. با این حال اگر اقدامات سیاسی بن سلمان تا آنجا پیش‌برود که جنگ را به خاک عربستان بکشاند، تبعات بسیاری برای این کشور خواهد داشت که کاهش شدید ارزش سهام آرامکو تنها یکی از آنهاست.