عبدالصمد رحمتی/ تحلیلگر نفت و انرژی

در حال حاضر قیمت گاز طبیعی در اروپا حدود ۵ دلار بر میلیون بی تی یو است. بر‌اساس پیش‌بینی پلتس، قیمت گاز در بلند‌مدت حداکثر بین ۵ تا ۶ دلار بر میلیون بی‌تی‌یو نوسان خواهد داشت. از آنجا که قیمت گاز طبیعی به‌طور غیرمستقیم هنوز تابعی از قیمت نفت خام است می‌توان نتیجه گرفت که پیش‌بینی پلتس بر اساس روند واقع‌بینانه بازار نفت خام و محصولات مستقیم آن در نظر گرفته شده است. بر این اساس قیمت گاز ارسالی رقبا به اروپا با توجه به چشم‌انداز بازار آن بسیار حائز اهمیت خواهد بود.ایران با توجه به دارا بودن جایگاه برتر ذخایر گاز در جهان می‌تواند یک عامل مستقیم یا غیرمستقیم برای عرضه گاز طبیعی به اروپا باشد، اما چند موضوع در این خصوص باید مورد ارزیابی قرار گیرد. طی بررسی صورت پذیرفته بر اساس اطلاعات نشریه Natural gas world، قیمت گازی که ایران در ۷ ماه نخست سال ۲۰۱۶ به ترکیه عرضه کرده است حدود ۵/ ۷۷ دلار بر میلیون بی تی یو بوده است. در چنین حالتی قیمت این گاز چنانچه از طریق احداث خط لوله جدید به اروپا ارسال‌ شود مطمئنا بیش از ۷ دلار بر میلیون بی‌تی‌یو خواهد بود که این قیمت بالا جذابیتی برای خریداران اروپایی نخواهد داشت.

از طرف دیگر بیشتر گاز تولیدی ایران در حال حاضر صرف مصارف داخلی می‌شود و در واقع حجم قابل توجهی برای صادرات به اروپا وجود ندارد. بر اساس اطلاعات موجود در سال ۲۰۱۶ کل تولید گاز طبیعی کشور حدود ۷۱۶ میلیون متر مکعب در روز بوده است که از این مقدار حدود ۴ درصد به صادرات ترکیه، ارمنستان و آذربایجان اختصاص یافته است، ۳۹ درصد سهم بخش خانگی و تجاری، ۲۶ درصد سهم بخش نیروگاه‌ها، ۱۴ درصد سهم صنایع عمده و ۱۱ درصد نیز سهم تزریق به میادین نفتی بوده و مابقی به مصارف عملیاتی و توزیع از خطوط لوله گاز اختصاص پیدا کرده است. بدیهی است با روند پیش روی مصرف داخلی که سهم عمده‌ای را در بر می‌گیرد، میزان صادرات بیش از درصد مذکور رشد نخواهد داشت. علاوه بر موضوع کمبود گاز برای صادرات، با در نظر گرفتن قیمت گاز عرضه شده به ترکیه به نظر می‌رسد ساخت خط لوله جدید ارسال گاز به اروپا قیمت گاز صادراتی را به بالای ۷ تا ۸ دلار بر میلیون بی‌تی‌یو خواهد رساند. بر این اساس نمی‌توان چشم‌انداز اقتصادی مناسبی برای صادرات گاز ایران به اروپا از طریق ساخت خط لوله جدید متصور شد. موضوع مهم دیگر این است که آمریکا درصدد به وجود آوردن بازار رقابتی از طریق عرضه LNG با قیمت‌های مناسب در بازار اروپا است.

با این تفاسیر امکان ورود و عرضه گاز ایران به اروپا تنها در دو شکل منطقی و مناسب است، یکی موضوع تحقق اتصال به کریدور گاز جنوبی و دیگری عرضه گاز صادراتی ایران به‌صورت LNG است. در حال حاضر با افتتاح کریدور گاز جنوبی، فرصتی بزرگ برای ایران به منظور رسیدن به بازار گاز اتحادیه اروپا فراهم شده است. از سوی دیگر در صورت تحقق عرضه گاز ایران به‌صورت LNG، نقدینگی و در دسترس بودن گاز ایران در بازار جهانی می‌تواند موجب افزایش در دسترس بودن گاز و همچنین کاهش قیمت شود. کریدور گاز جنوبی یکی از پروژه‌های اولویت‌دار بخش انرژی اتحادیه اروپا است. این کریدور برای انتقال گاز از منطقه خزر به کشورهای اروپایی از طریق گرجستان و ترکیه طراحی شده است. گاز تولید شده از فاز دوم میدان شاه‌دنیز آذربایجان به‌عنوان منبع اصلی برای کریدور گاز جنوبی در نظر گرفته شده است. بخشی از گاز تولیدی فاز دوم میدان شاه‌دنیز با گسترش خط لوله قفقاز جنوبی، ساخت خط لوله انتقال گاز طبیعی ترنس آناتولی و ترنس آدریاتیک به ترکیه و بازارهای اروپا صادر می‌شود. منابع دیگر نیز می‌توانند در مرحله بعد به این پروژه متصل شوند.

در حال حاضر انتقال گاز با ساخت خط لوله جدید از طرف کشور و در فواصل چند هزار کیلومتری و با عبور از کشورهای مختلف، دارای مخاطرات بسیار است و مناسب‌ترین راه استفاده از ظرفیت خالی خطوط لوله موجود با توسعه روابط دیپلماتیک است. چنانچه ایران موانع دیپلماتیک بر سر راه همکاری‌هایش را با قفقاز بردارد، با توجه به فضای مطلوب سیاسی ایجاد شده شاهد رقابت میان ایران و روسیه بر سر کریدور ارتباطی میان دریای خزر و حوزه قفقاز جنوبی به بازارهای جهانی انرژی خواهیم بود. اگر چه روسیه بزرگترین رقیب گازی ما در استفاده از ظرفیت کریدور گاز جنوبی است، مطمئنا نقش ایران به‌عنوان تامین‌کننده منابع انرژی اتحادیه اروپا غیرقابل‌حذف بوده و موضوع فوق نیازمند اصلاح ساختار مصرف انرژی در کشور و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر به منظور آزادسازی گاز برای صادرات است. مضافا اینکه با اجرایی شدن قراردادهای جدید نفتی، توسعه صنعت LNG جهت صادرات به اروپا و حتی آسیا نیز باید در دستور کار قرار گیرد. موقعیت استراتژیک ایران، در صورت توسعه صنعت LNG فرصت خوبی را برای عرضه گاز به بازارهای اروپا و آسیا فراهم خواهد کرد.