عیارسنجی تهدیدها در بازار نفت

دنیای اقتصاد: تنها دو هفته به نشست ۱۷۲ اوپک زمان باقی است، نشستی که در آن درخصوص تمدید توافق برای کاهش تولید، تصمیم‌گیری خواهد شد. کارشناسان بر این باورند که نتیجه نشست از همین حالا مشخص است و به یقین اوپک به تمدید توافق رای خواهد داد. اما این گمانه‌ها از کجا ناشی می‌شود؟ چرا کارشناسان احتمال تمدید توافق را ناگزیر می‌دانند؟

آمارها نشان می‌دهد اوپک تا کنون به شکل بی‌سابقه‌ای به این توافق پایبند بوده است. داده‌های دبیرخانه این سازمان نشان می‌دهد که در دو ماه گذشته سطح پایبندی در اوپک بیش از ۱۰۰ درصد و در دو ماه ابتدای سال نیز این میزان بیش از ۹۰ درصد بوده است. از سویی بررسی گزارش اخیر اوپک نشان می‌دهد هیچ‌کدام از نگرانی‌ها و ریسک‌هایی که پیش از اجرای توافق مطرح بود، اتفاق نیفتاده است. در واقع برخلاف پیش‌بینی‌ها عراق به خوبی با دیگر اعضا در حال همکاری است، رشد تولید نفت لیبی و نیجریه در سطحی نبوده که تهدیدی برای تاثیر توافق باشد و همچنین رشد نه چندان مطلوب قیمت نفت موجب دلسردی اعضای اوپک و رشد تولیدات آنها نشده است. میزان پایبندی‌ آنها به توافق در چهار ماه ابتدایی سال بیش از ۱۰۰ درصد بوده است. این کارنامه بی‌نظیری برای اوپک در کل تاریخ تاسیس این سازمان است.

اما با وجود اینکه ریسک‌هایی که پیش‌بینی می‌شد از درون اوپک وجود داشته باشد و مانع از موفقیت اوپک در اجرای توافق شود، در حال حاضر رفع شده است، همچنان شیل به‌عنوان بزرگترین تهدید پیش روی توافق اوپک به قوت خود باقی است و روز به روز بیشتر قدرت می‌گیرد. بسیاری از منابع اطلاعاتی اعلام کرده‌اند که با وجود اجرای توافق اوپک سطح ذخایر انبارهای نفتی در نیمه اول سال کاهش نداشته است و مهم‌ترین عامل برای جلوگیری از رشد قیمت‌ها در ۴ ماه گذشته نیز حجم ذخایر و رشد تولیدات آمریکا بوده است. تولید نفت شیل با سرعتی بیش از آنچه تصور می‌شد در حال افزایش است. برخی کارشناسان بر این باورند که تولید این نوع نفت در سال ۲۰۱۸ چنان رشد می‌یابد که بازار نفت را به شرایط سال ۲۰۱۴ یعنی زمانی که بازار در نفت غرق شده بود، باز می‌گرداند.

پایبندی صد درصدی به توافق

در حالی که تولید نفت شیل به سرعت در حال افزایش است، اوپک تلاش زیادی برای کاهش مازاد عرضه و سطح موجودی انبارهای نفتی انجام می‌دهد. بر اساس گزارش این سازمان تولید نفت اوپک در ماه آوریل ۲/ ۱۸ هزار بشکه کاهش یافته و به ۷۳/ ۳۱ میلیون بشکه در روز رسیده است. از این مقدار تولید نیز در مجموع ۶/ ۲ میلیون بشکه متعلق به دو کشور لیبی و نیجریه است که از توافق معاف شده‌اند. بنابراین بدون درنظر گرفتن تولید این دو کشور، تولید روزانه اوپک در ماه آوریل بالغ بر ۶۷/ ۲۹ میلیون بشکه در روز بوده که از سطح تولید مصوب بر اساس توافق(۸۰۴/ ۲۹ میلیون بشکه در روز) بیش از ۱۳۰ هزار بشکه کمتر است. از این رو میزان پایبندی ۱۱ عضو اوپک به توافق برای کاهش تولید حدود ۱۱۱ درصد برآورد می‌شود که از میزان پایبندی ماه مارس(۱۱۰ درصد) بیشتر است.

بین اعضای این سازمان برخی بیش از ۱۰۰درصد به توافق پایبند بوده‌اند و برخی کمتر. با این حال غالب کشورها به خوبی سطح تولیدات خود را پایین نگه داشته‌اند. عربستان، قطر، کویت، امارات و ونزوئلا بیش از ۱۰۰ درصد به توافق پایبند بوده‌اند. تولید نفت عربستان در ماه آوریل حدود ۵۰ هزار بشکه رشد داشته است. با این حال تولید این کشور به ۹۵/ ۹ میلیون بشکه در روز رسیده که نشان از پایبندی ۱۲۰ درصدی این کشور به توافق دارد.

اما نکته جالب در این قسمت از گزارش اوپک به افزایش میزان پایبندی عراق و امارات در ماه گذشته باز می‌گردد. امارات ماه گذشته بیش از ۶۲ هزار بشکه از تولیداتش کاسته و برای اولین بار به‌طور کامل به تعهداتش در توافق پایبند بوده است. عراق نیز با کاهش ۳۹ هزار بشکه‌ای، میزان تولید خود را به ۳۷/ ۴ میلیون بشکه در روز رسانده که نشان از پایبندی ۹۰ درصدی این کشور به توافق دارد.

ایران که بر اساس توافق اجازه دارد تولیدات خود را به سطح ۸/ ۳ میلیون بشکه در روز برساند ماه پیش ۷۶/ ۳ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که نسبت به تولید کشور در ماه پیش ۷/ ۳۴ هزار بشکه کمتر است. بین کشورهای عضو اوپک به غیر از عربستان، دو کشور نیجریه و آنگولا نیز با رشد تولید قابل توجهی مواجه شده‌اند. نیجریه که از توافق معاف است در ماه گذشته ۵۱ هزار بشکه تولیداتش را افزایش و به بیش از ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز رسانده است. آنگولا نیز با راه‌اندازی یک میدان جدید نفتی ۹۷ هزار بشکه به تولیدات خود افزوده، با این حال همچنان بیش از ۹۰ درصد به توافق پایبند بوده است. در مقابل نیجریه، دیگر عضو معاف از توافق یعنی لیبی ماه پیش با کاهش ۶/ ۶۱ هزار بشکه‌ای تولید مواجه شد و روزانه ۵۵۰ هزار بشکه نفت تولید کرده است. مقامات لیبی اعلام کرده‌اند هفته گذشته تولیدات این کشور برای اولین بار از ۲۰۱۴ به ۸۰۰ هزاربشکه در روز رسیده است.

با وجود نوسانات تولید اعضا و سطح متفاوت پایبندی آنها، اما نگاه دقیق‌تری به آمار نشان می‌دهد ریسک‌هایی که در ابتدای شکل‌گیری توافق انتظار می‌رفت از درون اوپک بر سر راه اجرای موفق آن وجود داشته باشد، تا حدود زیادی رفع شده است. یکی از این ریسک‌ها عراق بود. بسیاری از کارشناسان با توجه به اصرار مقامات این کشور برای معافیت از توافق به دلیل هزینه‌های بالای مبارزه با گروه تروریستی داعش، اعلام می‌کردند عراق به توافق پایبند نخواهد ماند. با این حال این کشور که در ماه ژانویه تنها ۴۱ درصد به توافق پایبند بود، سطح پایبندی خود را در ماه آوریل به بیش از ۹۰‌درصد رسانده است.

اما ریسک دیگری که گفته می‌شد مانع از اثرگذاری توافق اوپک خواهد شد، رشد تولید در لیبی و نیجریه(دو کشوری که به دلیل مشکلات داخلی کمتر از توان خود نفت تولید می‌کنند) بود. این دو کشور که از توافق معاف شده‌اند اجازه دارند تا رسیدن به سطح تولید واقعی خود به رشد تولید بپردازند. این به معنای ظرفیت رشد تولید حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای از سوی این کشورها است که می‌توانست توافق اوپک را به‌طور کامل خنثی کند. با این حال لیبی و نیجریه در چهار ماه گذشته تولیدات خود را نسبت به سطح تولید ماه اکتبر(تولید پایه برای توافق اوپک) تنها ۱۲ هزار بشکه رشد داده‌اند. میانگین پایبندی اعضا در ۴ ماه گذشته بیش از صد درصد بوده که نشان از اجرای کامل آن دارد.

شیل تهدید بزرگ بازار نفت

در حالی که آمار تولید اعضای اوپک در گزارش ماهانه این سازمان نشان می‌داد که اوپک در ماه آوریل مانند ماه مارس به‌طور صد درصد توافق را اجرا کرده است، اما برآورد این سازمان از تولید کشورهای غیرعضو اوپک در سال جاری نکته‌ای بود که بیشتر از میزان پایبندی اعضا در رسانه‌های بین‌المللی بازتاب داشت.

در این گزارش، میزان رشد تولید نفت کشورهای غیرعضو اوپک در سال ۲۰۱۷ حدود ۹۵۰ هزار بشکه برآورد شده در حالی که در گزارش قبلی این سازمان این رقم حدود ۵۸۰هزار بشکه در روز بود. بر این اساس برآورد اوپک از رشد تولید کشورهای غیر‌عضو ۶۴ درصد افزایش داشته که رقم بسیار قابل توجهی است. بخشی از این تغییر برآورد به احتمال افزایش تولید نفت شیل بیشتر از آنچه پیش از این برآورد می‌شد باز‌می‌گردد. اوپک پیش‌بینی کرده است که متوسط تولید نفت شیل در سال ۲۰۱۷ حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد. جیمی وبستر، یکی از مدیران شرکت Boston Consulting Group در این باره به خبرگزاری بلومبرگ گفته است: «اوپک در حال حاضر به‌طور علنی نیاز بازار برای تمدید توافق را پذیرفته است.» این در حالی است که در ابتدای اجرایی شدن توافق هرچند تمدید توافق در نیمه دوم سال به‌عنوان یک گزینه مطرح بود، اما عربستان و دیگر اعضای اوپک بر این باور بودند که اجرای توافق به مدت ۶ ماه برای کاهش موجودی انبارهای نفتی کافی است و گمان نمی‌کردند به تمدید توافق در نیمه دوم سال نیازی باشد.

اما تولید نفت شیل بیش از هر برآوردی که پیش از این انجام می‌شد در حال افزایش است، به‌طوری‌که احتمالا در زمان برگزاری نشست آتی اوپک، تولید نفت آمریکا به حدود ۵/ ۹ میلیون بشکه در روز برسد، این مقدار بالاتر از سطح تولید آمریکا در نوامبر سال ۲۰۱۴ (زمان آغاز جنگ دوساله اوپک علیه نفت شیل) است.

از زمان توافق اوپک در ۳۰ نوامبر تولید روزانه نفت آمریکا بیش از ۶۰۰ هزار بشکه افزایش داشته، این مقدار۵۰ درصد بیشتر از میزان تعهد اوپک برای کاهش تولید است. بسیاری از ناظران بازار نفت بر این باورند که در سال ۲۰۱۸ تولید نفت شیل به شدت افزایش می‌یابد و مانند سال ۲۰۱۴ بازار را در نفت غرق خواهد کرد و در این زمان نبرد بین نفت شیل و تولیدکنندگان نفت متعارف از جمله اوپک و روسیه شدت خواهد گرفت. مارتین ریتس، تحلیلگر مورگان استنلی می‌گوید: «ریسک‌های پیش روی تعادل بازار نفت در سال ۲۰۱۸ به آرامی در حال ظهور است. آمریکا برای رشد قوی تولید نفت آماده است، این کشور می‌تواند در سال ۲۰۱۸ یک میلیون بشکه به تولیدات خود بیفزاید.»

تولیدکنندگان نفت شیل به‌طور متوسط هر هفته ۷ دستگاه به تعداد دکل‌های نفتی خود افزوده‌اند و از سوی دیگر با کاهش قیمت نفت در سال‌های اخیر بهره‌وری تولید خود را به شدت افزایش داده‌اند. فرانک هاپکینز، معاون مدیرعامل شرکت پایونیر (یکی از بزرگ‌ترین‌ تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا) هفته گذشته اعلام کرده که هزینه سر به سری تولید این شرکت به ۲۰ دلار رسیده است، بنابراین در قیمت‌های ۵۰ و حتی ۴۰ دلاری به شدت سودده خواهند بود.

نفت ریکاوری شد

اما بازار نفت این روزها در حالی شرایطی شکننده را پشت سر می‌گذارد و با افت و خیزهای فراوانی همراه شده است که از سه‌شنبه گذشته تا‌کنون موفق به حفظ روند سعودی خود شده است. ثبات نسبی قیمت نفت در معاملات روز گذشته بازار جهانی دو علت عمده داشت. انتظار معامله‌گران از ادامه برنامه کاهش تولید از سوی کشورهای اوپک و غیر‌اوپک در نیمه دوم سال جاری میلادی و کاهش ذخایر نفت تجاری آمریکا به پایین‌ترین سطح از ماه فوریه از مهم‌ترین دلایل تقویت قیمت جهانی نفت در معاملات روز گذشته بودند. روند قیمت نفت خام در حالی از سه‌شنبه گذشته رو به تقویت گذاشت که قیمت نفت برنت به‌عنوان شاخص بورس لندن تا لحظه تنظیم این گزارش در روز گذشته (ساعت ۱۷:۳۰ به وقت تهران) با ۱۳ سنت رشد به ۹۰/ ۵۰ دلار بر بشکه رسید. نفت خام آمریکا به‌عنوان شاخص بورس نیویورک نیز با ۵ سنت رشد قیمت ۸۸/ ۴۷ دلار بر بشکه معامله شد.

به گزارش رویترز، بانک سرمایه‌گذاری جفریز در رابطه با تحولات اخیر قیمتی در بازار نفت در یادداشتی نوشت: «قیمت نفت ممکن است در معرض ترمیم قرار گرفته باشد.» این بانک سرمایه‌گذاری همچنین با پیش‌بینی اینکه توافق اوپک در نیمه دوم سال جاری تمدید خواهد شد، افزود: سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و دیگر تولیدکنندگان نفت از جمله روسیه، سال گذشته میلادی طی توافقی متعهد شده‌اند که میزان تولید روزانه خود را در نیمه نخست امسال ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. همچنین اوپک و دیگر تولیدکنندگان مشارکت‌کننده در این طرح قرار است روز ۲۵‌مه در وین اتریش تشکیل جلسه دهند و تصمیم بگیرند که آیا توافق کاهش تولید را تمدید کنند و احتمالا کاهش تولیدهای بیشتری را در دستور کار قرار دهند یا نه. در حال حاضر نه‌تنها انتظارات زیادی برای تمدید توافق اوپک وجود دارد بلکه وزیر نفت عربستان از احتمال تمدید این توافق در سال ۲۰۱۸ نیز سخن گفته است. روند کند خروج مازاد عرضه از بازار نفت باعث شد تا خالد الفالح اخیرا چنین احتمالی را مطرح کند. همچنین یکی از مدیران ارشد ویتول هشدار داد اگر اوپک در نشست آینده خود، توافق کاهش تولید را تمدید نکند، به قیمت‌های نفت لطمه خواهد زد اما از سویی تلاش برای بالا بردن میزان کاهش، تنها تولیدکنندگان شیل آمریکا را قوی‌تر خواهد کرد. کریس بیک که در کمیته مدیریت بزرگترین فروشنده مستقل نفت جهان حضور داشت، اظهار کرد: تقاضای ضعیف در سه ماه اول سال میلادی جاری و بهبود فعالیت صنعت شیل آمریکا، ذخایر جهانی را در سطح بالایی نگه داشته است.

وی در حاشیه کنفرانس نفت «اس‌اند پی گلوبال پلاتس» در لندن به فایننشیال تایمز گفت: بازار منتظر اقدام اوپک است و اگر اقدام غیرمنتظره‌ای از سوی این سازمان صورت گیرد، وضعیت واقعا دشوار خواهد بود. اما تا اینجای ماجرا، کاهش ۳/ ۵ میلیون بشکه‌ای در میزان ذخایر نفت خام آمریکا در این هفته و رسیدن آن به ۵/ ۵۲۲ میلیون بشکه موجب تقویت عوامل بنیادین بازار نفت شده است تا آنجا که قیمت نفت خام برنت که در هفته کاری گذشته و پیش از روند نزولی در پیش گرفته بود با رشد همراه شد. با تمام این احوال هنوز هشدارهای تحلیلگران بازار نفت مبنی بر باقی بودن معضل مازاد عرضه طلای سیاه بر جای خود باقی و افزایش تولید نفت در آمریکا همچنان چالش اصلی رفع این مشکل است. بر اساس گزارش‌های موجود، تولیدکنندگان نفت خام در سراسر آمریکا با فرض گرفتن قیمت ۵۰دلار برای هر بشکه نفت خام آمریکا، در حال برنامه‌ریزی برای گسترش تولیدات خود تا سطح ۳۹۰ هزار بشکه در روز از ماه مه تا دسامبر ۲۰۱۷ هستند. تولید نفت خام آمریکا از اواسط سال ۲۰۱۶ تا کنون با رشدی بیش از ۱۰ درصدی همراه بوده و حالا به ۳/ ۹ میلیون بشکه در روز رسیده که تقریبا با تولید نفت روسیه و عربستان هم‌طراز است. روند رو به رشد تولید نفت در آمریکا که باعث دامن زدن به معضل افزایش عرضه و فشار بر قیمت‌ها شده است در حالی جریان دارد که گزارش‌ها از کاهش نیافتن تولیدات عربستان سعودی نیز حکایت دارد. بر این اساس در حالی‌که عربستان از ماه آوریل تا اکتبر بیش از ۶۷۰ هزار بشکه در روز (به‌عنوان بیشترین سطح در سال جاری میلادی) کاهش صادرات داشته، با این حال سطح تولید خود را حفظ کرده است؛ موضوعی که مورد توجه بازار قرار دارد. بر اساس گزارش‌های موجود، عربستان سعودی در ماه آوریل تولید نفت خام خود را ۵۰‌هزار بشکه در روز افزایش داده است. با این حال باید دید عربستان سعودی در کنار رشد تولید که در ماه گذشته میلادی داشته و جدیتی که بر اساس توافق اوپک در کاهش صادرات نفت خام دارد در نهایت چه سرنوشتی را برای بازار نفت رقم خواهد زد؟