دنیای اقتصاد-سارا مالکی : از پنج‌ شنبه شب گذشته و بعد از پخش سخنان یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری نام «صنعت پتروشیمی» و «ایجاد اشتغال» در رسانه‌های خبری و فضای مجازی به هم پیوند خورده است؛ پیوندی که برخی کارشناسان آن را ناقص یا حتی غیرممکن ارزیابی می‌کنند. به این ترتیب ایجاد اشتغال در حالی یکی از محورهای اصلی تبلیغات کاندیداهای دوازدهمین دوره ریاست جمهوری است که این بار در میان بسیاری از صنایع مادر کشور، قرعه حل مشکل بیکاری به نام صنعت پتروشیمی افتاده است. بر این اساس «ایجاد ۲۰۰ هزار شغل مستقیم و ۴۰۰ هزار شغل غیرمستقیم به ازای تولید هر یک میلیون تن محصولات پتروشیمیایی» در حالی از سوی یکی از کاندیداهای انتخابات دوره دوازدهم ریاست‌جمهوری به‌عنوان راهکاری برای ایجاد اشتغال در کشور مطرح شده است که جدای از درستی یا نادرستی اعداد و ارقام اعلام شده؛ کارشناسان و فعالان صنعت پتروشیمی عقیده دارند اصولا هدف نخست ایجاد صنایع پتروشیمی چه در ایران و چه در دنیا ایجاد اشتغال نیست. از دیگر سو ایجاد اشتغال از طریق تکمیل زنجیره تولید در صنعت پتروشیمی نیز آنچنان که در اعداد و ارقام یاد‌شده اعلام شده است، امکان‌پذیر نخواهد بود. اما فارغ از بحث‌های انتخاباتی، سوالی که در پی بحث‌های ایجاد‌شده مطرح می‌شود این است که توان صنعت پتروشیمی در ایجاد اشتغال چقدر است و لازمه ایجاد اشتغال از طریق صنعت پتروشیمی چیست؟

40 میلیارد تومان هزینه ایجاد هر شغل در صنعت پتروشیمی

معاون اقتصادی وزیر کار در پاسخ به سوال یاد شده و به منظور شفاف کردن رابطه «ایجاد اشتغال» و «صنعت پتروشیمی» به «دنیای اقتصاد» گفت: اصولا صنایع پتروشیمی به‌عنوان صنایعی سرمایه‌بر شناخته می‌شوند که نسبت به میزان سرمایه‌گذاری انجام‌شده اشتغال‌زایی چشمگیری به همراه ندارند، ضمن اینکه پیوندهای پسین و پیشین این صنعت با اقتصاد ملی کشور ما کم است. حجت میرزایی در ادامه با اشاره به هزینه‌ای که ایجاد هر شغل در صنعت پتروشیمی به همراه دارد، گفت: ایجاد هر شغل در صنعت پتروشیمی بین ۳۰ تا ۴۰ میلیارد تومان سرمایه‌ نیاز دارد، از نگاهی دیگر با سرمایه‌ای حدود ۳ میلیارد دلار (۱۲ هزار میلیارد تومان) حداکثر ۳ هزار شغل در یک مجتمع پتروشیمی ایجاد می‌شود؛ مانند آنچه در پتروشیمی جم شاهد بودیم. با در نظر گرفتن میزان سرمایه‌ای که میرزایی برای ایجاد هر شغل در صنعت پتروشیمی به آن اشاره کرد، می‌توان نتیجه گرفت نیاز نخست ایجاد اشتغال در این صنعت، جذب سرمایه است؛ آن هم نه برای ایجاد ۲۰۰ هزار شغل مستقیم به ازای هر یک میلیون تن تولید بلکه برای ایجاد سه هزار شغل در واحدی با ظرفیت تولید ۳ میلیون و ۷۹ هزار تن.

میرزایی در ادامه با تاکید بر این نکته که «صنعت پتروشیمی اساسا برای حل مساله اشتغال ایجاد نشده است»، نخستین هدف از ایجاد صنعت پتروشیمی در ایران را «رشد اقتصادی به واسطه بهره‌برداری و استفاده بهینه از گازهای پارس جنوبی یا گازهای همراه با نفتی» عنوان کرد که تا پیش از احداث این واحدها می‌سوخته‌اند. میرزایی در کنار دلایلی که برای اثبات اشتغال‌زا نبودن صنعت پتروشیمی ذکر کرد، گفت: از دیگر سو ما برای ایجاد و توسعه صنعت پتروشیمی در کشور به تکنولوژی و سرمایه خارجی نیاز داریم، حتی در تامین برخی مواد اولیه مانند کاتالیست‌ها برخی وابستگی‌هایی داریم که ایجاد شغل در صنعت پتروشیمی با تکیه به توان داخل را زیر سوال می‌برد. «ظرفیت محدود خوراک‌های پتروشیمی» و «اشباع بودن بازارهای جهانی» از نگاه معاون اقتصادی وزیر کار از دیگر چالش‌هایی است که با توجه به آن ایجاد اشتغال گسترده در صنعت پتروشیمی با اما و اگرهایی همراه می‌شود. به‌عقیده میرزایی «اگر قرار بود ایجاد اشتغال در صنعت پتروشیمی آن‌طور باشد که در برنامه‌های انتخاباتی اعلام می‌شود، در حال حاضر با توجه به ظرفیت تولید حدود ۶۰ میلیون تنی در صنعت پتروشیمی کشور، باید ۲۴ میلیون نفر در این صنعت مشغول به کار بودند در حالی‌که با ظرفیت فعلی تولید محصولات پتروشیمی در کشور، حداکثر ۱۰۰ هزار نفر در این صنعت مشغول به کار هستند.» این تعداد افراد در حالی در صنعت پتروشیمی مشغول به کار هستند که به گفته میرزایی در زنجیره تکمیلی این صنعت نیز به ازای هر یک میلیون تن تولید در صنعت پتروشیمی، نمی‌توان بیش از ۴۰ یا ۵۰ هزار شغل ایجاد کرد.

اطلاعات اشتباه در ماراتن انتخاباتی

ایجاد ۶۰۰ هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم از طریق تولید هر یک میلیون تن محصولات پتروشیمیایی ادعایی است که از نگاه معاون پیشین بیژن زنگنه نیز قابل قبول نیست. عباس شعری‌مقدم که نیم قرن در صنعت پتروشیمی تجربه دارد، در رابطه با ایجاد اشتغال در صنعت پتروشیمی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: وظیفه اصلی صنعت پتروشیمی تبدیل گازهای مازاد به فرآورده‌های پتروشیمی است، در هر صورت اگر این صنعت بتواند خوراک صنایع پایین‌دست را نیز تامین کند خوب است اما هدف اصلی آن ایجاد اشتغال نیست. شعری‌مقدم در ادامه با اشاره به اینکه اشتغال اصلی در صنایع پایین‌دست صنعت پتروشیمی رقم می‌خورد، گفت: بسیاری از صنایع پایین‌دست ما به علت فشار تحریم‌ها تا مدت‌ها تعطیل یا نیمه‌تعطیل بودندکه البته حالا شرایط بسیار بهتر است اما در حالی‌که اگر اینها بخواهند اشتغال واقعی ایجاد کنند، باید نگاهی فراملی و صادرات‌محور داشته باشند، زیرا تنها با تولید نیازهای داخلی نمی‌توان اشتغال چشمگیری ایجاد کرد و لازمه ایجاد اشتغال در سطحی وسیع، رقابت در بازارهای جهانی و تولید محصول با هدف صادرات است. از نگاه این کارشناس صنعت پتروشیمی، هر یک میلیون تن تولید در صنعت پتروشیمی می‌تواند حدود هزار تا ۲ هزار نفر را مشغول به کار کند که در صنایع پایین‌دستی ۱۰ برابر می‌شود. به این ترتیب به گفته شعری‌مقدم، هر یک میلیون تن ظرفیت تولید در صنعت پتروشیمی نهایتا برای ۲۰ هزار نفر ایجاد اشتغال می‌کند. با تمام این تفاسیر از نگاه شعری‌مقدم ایجاد اشتغال، به خصوص به واسطه صنعت پتروشیمی تنها در کلام نمی‌گنجد و برای عملیاتی شدن نیازمند جذب سرمایه و رفع مشکلات کسب و کار در کشور است. معاون پیشین وزیر نفت در این زمینه می‌گوید: صنایع مادر اصولا برای ایجاد اشتغال نیستند و برای ایجاد درآمد و ارزش افزوده بیشتر برای کشور احداث می‌شوند در حالی‌که اگر شرایط در صنایع پایین‌دست فراهم شود، می‌توان به واسطه ورود سرمایه‌گذارهای خارجی و حضور در بازارهای جهانی انتظار ایجاد شغل و توسعه داشت، زیرا درآمدهای نفتی در نهایت برای حل مشکلات روزمره ما کفایت می‌کند و نمی‌توان برای سرمایه‌گذاری به منظور دست یافتن به توسعه روی آن حساب کرد پس در گام نخست باید سرمایه‌گذار وارد کشور شود. اما اگرچه اعداد و ارقامی که این دو کارشناس و مقام مسوول دررابطه با میزان اشتغال‌زایی در صنعت پتروشیمی اعلام کردند اختلاف نه‌چندان زیادی با یکدیگر دارند، اما با آنچه در کارزار انتخاباتی اعلام شده‌است فاصله‌ای معنادار دارد. در کنار اعداد و ارقام نادرست به نظر می‌رسد توجه به ورود سرمایه و تکنولوژی روز دنیا برای توسعه صنعت پتروشیمی و زنجیره تکمیلی آن نکته‌ای است که حتی رقابت‌های انتخاباتی نیز نمی‌تواند مانع توجه به آن شود.