پازل تمدید توافق اوپک

دنیای اقتصاد: تنها نزدیک به یک ماه تا برگزاری نشست رسمی اوپک که قرار است در آن درباره تمدید توافق تولیدکنندگان بزرگ نفت بر سر کاهش تولید نفت تصمیم‌گیری شود، زمان باقی است و گمانه‌زنی‌ها بر سر اینکه اوپک چه تصمیمی اتخاذ خواهد کرد، شدت گرفته است. در واقع در حالی وزیر نفت عربستان در آخرین اظهارات خود از امیدواری برای تمدید توافق سخن گفته که کاهش سهم اوپک از بازار نفت همچنان به‌عنوان دغدغه بزرگ این سازمان باقی است و می‎‌تواند تصمیم به تمدید توافق را تحت تاثیر قرار دهد. در واقع در حالی اوپک توانسته در سه ماه گذشته پرونده درخشانی از عمل به تعهدات به توافق از خود به جای بگذارد که درون این سازمان عمل به تعهدات در یک سطح قرار نداشته است، از سویی کشورهای خارج از این سازمان به اندازه اوپک به تعهدات خود عمل نکرده‌اند. اما تهدید بزرگتر از سوی نفت شیل وجود دارد. برخی کارشناسان بر این باورند که تولید نفت آمریکا به مدد رسیدن قیمت‌ها به بالای ۵۰ دلار می‌تواند یک میلیون بشکه در روز افزایش یابد و این عوامل موجب شده که قیمت نفت آن‌طور که اوپک انتظار داشت رشد نکند.

این نگرانی‌ها در حالی درخصوص کاهش سهم بازار وجود دارد که توافق برای کاهش عرضه نفت تاکنون بر حجم ذخایر نفتی اثرگذار نبوده است و گفته می‌شود تنها با تمدید توافق شاهد کاهش بزرگی در حجم ذخایر انبارهای نفتی جهان خواهیم بود. همچنین گفته می‌شود که درصورت عدم تمدید توافق شاهد افت قیمت‌ها به بازه ۴۰ یا حتی ۳۰ دلاری خواهیم بود. از این رو پازل پیچیده‌ای پیش روی اوپک برای تمدید توافق وجود دارد؛ کشورهای این سازمان یا باید به از دست دادن سهم خود در بازار نفت تن دهند یا شاهد رشد موجودی انبارها و افت قیمت نفت باشند.

افت نفت به مرز 50 دلاری

از دوشنبه یعنی اولین روز بازگشایی بازار جهانی نفت در هفته گذشته، قیمت‌ها در مسیر کاهشی قرار گرفت و تا دیروز این مسیر کاهشی ادامه یافت. به‌طوری‌که قیمت نفت خام آمریکا در معاملات روز پنج‌شنبه تا ۱۸/ ۵۰ دلار یعنی نزدیک به مرز ۵۰ دلار افت کرد، اما در ادامه معاملات مقداری این افت تعدیل شد. اما روز گذشته قیمت‌ها تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۶ به وقت تهران) نوسانات محدودی را در حدود قیمت‌های روز پنج‌شنبه تجربه کرد. نفت برنت با ۹ سنت افزایش ۰۸/ ۵۳ دلار بر بشکه و نفت خام آمریکا با ۳ سنت رشد ۷۳/ ۵۰ دلار بر بشکه معامله شدند. از این رو می‌توان گفت قیمت نفت خام آمریکا در هفته گذشته حدود ۵/ ۲ دلار معادل ۵/ ۴ درصد افت قیمت را تجربه کرده است. نفت برنت نیز حدود ۹/ ۲ دلار، معادل ۱/ ۵ درصد افت کرده که بیشترین افت هفتگی ظرف یک ماه گذشته محسوب می‌شود.

به گزارش رویترز، با وجود اجرایی شدن موفق توافق اوپک از ابتدای ژانویه در همین مدت منحنی قراردادهای آتی نفت برنت کاهشی بوده و در حال حاضر نسبت به ابتدای سال ۴دلار کمتر است که این می‌تواند افت قیمت‌ها را تشدید کند. این در حالی است که حجم موجودی انبارهای نفتی هفته گذشته نیز کاهش یافت. بر اساس داده‌های منتشر شده از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، حجم ذخایر نفتی این کشور هفته گذشته یک میلیون بشکه کاهش یافته و به ۳/ ۵۳۲ میلیون بشکه رسیده است. این دومین هفته متوالی است که شاهد افت ذخایر نفتی آمریکا هستیم که نشان از افزایش فعالیت پالایشگاه‌های این کشور و رشد تقاضای آنها دارد. بانک گلدمن ساکس بر این باور است که رشد تقاضا (به دلیل رشد تقاضا برای سوخت در فصل گرما) در کنار کاهش تولید نفت از سوی اوپک می‌تواند روند کاهش ذخایر نفتی در سه ماه دوم سال را تشدید کند. از این رو کارشناسان این بانک بر این باورند که عوامل بنیادی بازار نفت مساعد است و نوسانات تکنیکال بازار نفت (حرکت قیمت‌ها بین میانگین ۵۰ و ۱۰۰ روزه) طبیعی و مقطعی است. گلدمن ساکس بارها اعلام کرده که بهای نفت برنت در سه ماه دوم سال به ۵۹ دلار خواهد رسید.

بیم‌ها و امیدهای اوپک

افت قیمت نفت در حالی در روزهای اخیر رقم خورد که اوپک نیز سیگنال‌های متفاوتی درخصوص تمدید توافق به بازار نفت مخابره کرد. در واقع در اول هفته خالد الفالح، وزیر نفت و معادن عربستان اعلام کرده بود که هنوز اظهار نظر درباره تمدید توافق زود است و از سوی دیگر خبرگزاری رویترز روز پنج شنبه اعلام کرد که عربستان و کویت به دنبال تمدید توافق هستند. به گزارش رویترز، عربستان و کویت پیام روشنی ارسال کرده‌اند مبنی بر اینکه «اوپک قصد دارد توافق کاهش تولید را در نیمه دوم امسال نیز تمدید کند.» خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان گفته است: «اجماعی بین تولید‌کنندگان نفت در حال شکل‌گیری است که توافق کاهش تولید برای نیمه دوم سال تمدید شود» الفالح در کنفرانسی در امارات می‌افزاید: «این اجماع در حال شکل‌گیری است، اما هنوز تکمیل نشده است.» وزیر نفت کویت، اسام المرزوق که ریاست کمیته ویژه نظارت به اجرای توافق را به عهده دارد نیز اعلام کرده انتظار دارد توافق کاهش تولید تمدید شود. به گفته وی، روسیه به‌صورت مقدماتی در این اجماع حضور دارد.

این در حالی است که الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه روز گذشته اعلام کرد که تاکنون هیچ تصمیمی درخصوص تمدید توافق اخذ نشده است. به گفته وی، در نشستی یک روز پیش از نشست رسمی اوپک یعنی در ۲۴ مه کشورهای غیرعضو اوپک با کشورهای عضو درخصوص تمدید توافق تصمیم‌‌گیری خواهند کرد. در واقع در حالی‌که حدود یک ماه به برگزاری نشست رسمی اوپک زمان باقی است، که هنوز موضع اعضای این سازمان درخصوص تمدید توافق مشخص نیست. از سویی رسیدن قیمت نفت به بالای ۵۰ دلار هرچند با قیمت مورد نیاز و انتظار اوپک فاصله زیادی دارد اما تا حدودی توانسته مقداری از هزینه‌های کشورهای تولیدکننده نفت را جبران کند. نیاز به نگه داشتن قیمت‌ها در این سطح و فشار اقتصادی همچنان به‌عنوان محرکی برای تمدید توافق بین کشورهای تولیدکننده نفت عمل می‌کند. منابع آگاه در اوپک گفته‌اند، یک ارزیابی داخلی نشان می‌دهد اگر تولید‌کنندگان نتوانند توافق را تمدید کنند، قیمت نفت ممکن است به حدود ۳۰ تا ۴۰ دلار برسد.

از سویی ذخایر نفتی تا کنون تغییر چندانی نداشته است، در واقع گفته می‌شود که موجودی انبارهای نفتی از این پس رو به کاهش خواهد گذاشت و تنها درصورت تمدید توافق در نیمه دوم سال جاری میلادی می‌توان شاهد کاهش موجودی انبارهای نفتی به شکل قابل توجهی بود. گزارش اخیر دبیرخانه اوپک از رشد ۴۰۰ هزار بشکه‌ای ذخیره انبارهای نفتی در سه ماه ابتدای سال خبر می‌داد. این در حالی است که اوپک بارها اعلام کرده هدف این سازمان از کاهش تولید نفت کاهش سطح ذخایر انبارهای نفتی جهان است. سطح این انبارها طی دو سال گذشته به سطحی بسیار بیشتر از متوسط ۵ ساله خود رسیده است. از این رو تمدید توافق به انگیزه رسیدن به هدف کاهش ذخایر انبارهای نفتی در نیمه دوم سال نیز ممکن است انجام شود.

اما در کنار این عوامل کاهش سهم بازار نفت همچنان به‌عنوان دغدغه مهمی برای اعضای اوپک مطرح است. موسسه تامسون رویترز در گزارشی اعلام کرده در ماه آوریل روزانه ۴۸میلیون بشکه نفت توسط نفتکش‌ها روی آب‌ها جا به جا شده که ۸/ ۵ درصد بیشتر از سطح ماه دسامبر است. عرضه بیشتر نفت می‌تواند نشان‌دهنده رشد عرضه تولیدکنندگانی چون شیل است که در توافق بزرگان نفتی برای کاهش عرضه مشارکت نداشته و صادرات خود را افزایش داده‌اند. در واقع در حالی که اوپک عرضه خود را کاهش داده، تولیدکنندگان خارج از توافق با افزایش تولید، سهم اوپک را در بازار نفت کوچک کرده‌اند و این خود دلیل رشد کمتر از انتظار قیمت نفت با وجود کاهش عرضه نفت از سوی اوپک است.

رشد تولید نفت شیل بزرگ‌ترین نگرانی‌ درباره بی‌اثر کردن توافق برای کاهش عرضه است. با وجود اینکه نفت رشد قابل توجهی نداشته، تولید نفت شیل با سرعتی بیش از آنچه گمان می‌رفت در حال افزایش است. بسیاری از کارشناسان و موسسات بین‌المللی بر این باورند که تولید نفت آمریکا در سال جاری می‌تواند یک میلیون بشکه در روز افزایش یابد، از این رو احتمال دارد تولید نفت این کشور ظرف چند ماه به رکورد تولیدی که در ۲۰۱۵ به آن دست یافته بود (حدود ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز)، برسد. اما این همه ماجرا نیست. در واقع در حالی اوپک کارنامه درخشانی از عمل به تعهدات در سه ماه گذشته از خود به جا گذاشته(بیش از ۹۰ درصد در دو ماه اول و دوم و بیش از ۱۰۰ درصد در ماه سوم) ۱۱ کشور تولیدکننده نفت در خارج اوپک که برای کاهش تولید متعهد شده بودند، در سطح بسیار کمتری به تعهدات خود عمل کرده‌اند. به گزارش بلومبرگ این کشورها در ماه ژانویه، ۴۹ درصد، در ماه فوریه ۴۰ درصد و در ماه مارس، ۶۶ درصد به تعهداتشان پایبند بوده‌اند.

علاوه بر این بین ۱۳ عضو اوپک کشورهای لیبی و نیجریه از توافق برای کاهش تولید معاف شدند. لیبی و نیجریه که به دلیل جنگ،‌ کمتر از توان خود نفت تولید می‌کنند، اجازه دارند تا رسیدن به سطح تولید قبلی خود به افزایش تولید نفت ادامه دهند. از این رو تحت تاثیر رشد تولید این کشورها، تا حدودی تاثیر توافق اوپک کاهش یافته است. همچنین بین ۱۱ عضو باقی‌مانده نیز عمل به تعهدات در یک سطح نبوده است. به‌طور مثال در آخرین ماه که میزان پایبندی به توافق به ۱۰۴ درصد رسیده بود، عربستان، ونزوئلا و آنگولا کمتر از سهمیه تولیداتشان نفت تولید کرده‌اند. در حالی که کشورهای دیگر اوپک تولیدات خود را به سطح مورد توافق نرسانده‌اند. به‌طور مثال در چند ماه گذشته عراق بزرگترین متخلف توافق نام گرفته است. این کشور که در ماه ژانویه حدود ۴۰ درصد به توافق پایبند بود، ماه گذشته سطح پایبندی خود را به ۷۵ درصد رساند که همچنان تخلف زیادی نسبت به توافق دارد. کشورهای دیگری چون کویت، امارات و الجزایر نیز به‌طور کامل به توافق عمل نکرده‌اند.

علاوه بر اینها ممکن است برخی کشورها تمدید توافق را نپذیرند و مجددا اختلافات درون اوپک افزایش یابد. مثلا عراق که پیش از توافق ماه گذشته بارها خواهان تمدید توافق شده‌ بود، حال با نزدیک شدن به زمان نشست آتی اوپک مجددا اظهاراتی مبنی بر معاف شدن این کشور از تمدید توافق داشته است. به گزارش رویترز، عمار حکیم، رئیس مجلس اعلای اسلامی عراق گفته ممکن است این کشور از اوپک خواهان معافیت از توافق شود. عمار حکیم همان دلایل قبل را برای معافیت عراق از توافق عنوان کرد. به گفته وی، عراق برای مبارزه با گروهک تروریستی داعش نیاز به درآمدهای نفتی خود دارد. از سویی ایران نیز که اجازه یافته بود سطح تولیدات خود را تا حدود ۸/ ۳ میلیون بشکه برساند، حال به این سطح تولید نزدیک شده است. بنابراین این نگرانی وجود دارد که با توجه به برنامه‌های توسعه‌ای کشور در غرب کارون، ایران به این سطح تولید پایبند نماند و تولیداتش را افزایش دهد. هرچند وزیر نفت کشورمان اخیرا اعلام کرد که اگر دیگر کشورها با تمدید توافق موافق باشند، ایران نیز تولیداتش را افزایش نخواهد داد. این عوامل موجب شده کشورهایی که تولیدات خود را کاهش داده‌اند و به‌طور کامل به تعهداتشان عمل کرده‌اند، نگرانی‌های زیادی حتی از درون اوپک برای تمدید توافق و از دست دادن سهم خود در بازار دارند.