گذر ایران به عصر گاز

دالغا خاتین اوغلو

کارشناس حوزه انرژی ایران در Natural Gas World و مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری ترند آذربایجان

شاید اغراق نباشد اگر بگوییم ایران از عصر نفت به گاز وارد می‌شود. آمارهای رسمی از برنامه‌ریزی دولت برای سرمایه‌گذاری‌های بخش انرژی نیز نشان می‌دهد دو‌سوم این سرمایه‌گذاری‌ها طی ۱۰ سال آینده در بخش گاز خواهد بود. بر خلاف تاریخ ۱۰۸‌ساله نفت ایران، صنعت گاز کشور حدود ۵۰ سال قدمت دارد و اصولا سهم گاز از مصرف انرژی کشور که از دهه ۷۰ میلادی جایگاه خود را باز کرده، هم‌اکنون نزدیک به ۷۰ درصد است. ایران هم‌اکنون از ۲۳ میدان گازی مستقل و ده‌ها میدان نفتی سالانه توان تولید ۲۸۰ میلیارد متر‌مکعب گاز را دارد که در مجموع ۸۳ درصد از این رقم راهی ۱۳ پالایشگاه می‌شود و مابقی عمدتا یا در مشعل‌ها سوزانده می‌شود، یا به میادین نفتی تزریق می‌شود تا فشار مخازن افزایش یابد.

ایران ۵۰ میدان گازی مستقل دارد که هم‌اکنون تنها ۲۳ میدان توسعه یافته و تولید گاز دارد. بزرگ‌ترین‌ میدان گازی ایران، پارس‌جنوبی که ذخایر بخش ایرانی آن ۱۴ تریلیون متر‌مکعب است، تقریبا ۴۰ درصد ذخایر گازی ایران را تشکیل می‌دهد. سال گذشته ۱۳۰ میلیارد مترمکعب گاز از میدان پارس‌جنوبی تولید شد و برای سال جاری این رقم احتمالا به ۱۵۰ میلیارد مترمکعب برسد. در مجموع، ایران قصد دارد طی دو سال آینده همه فازهای این میدان به غیر از فاز ۱۱ را به بهره‌برداری کامل برساند و تولید گاز پارس‌جنوبی را به حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب در سال برساند. در چشم‌انداز سال ۱۴۰۰ تولید گاز بیش از ۳۸۰ میلیارد مترمکعب و نیز ۶۰ میلیارد متر‌مکعب در سال صادرات در نظر گرفته شده است. هم‌اکنون گاز سهمی بیش از ۷۰ درصدی در سبد سوخت ایران دارد. مصرف انرژی ایران در دوران بعد از انقلاب اسلامی بیش از ۸ برابر افزایش یافته و این افزایش تقریبا به حساب افزایش چشمگیر تولید گاز بوده است.

چشم‌انداز تولید

براساس ارزیابی‌های وزارت نفت، پارس‌جنوبی از سال ۲۰۲۳ با افت چشمگیر فشار مواجه خواهد شد (اصطلاحا به «نقطه شبنم» خواهد رسید) و برای افزایش تولید نیاز به سکوهای تولید گاز ۲۰ هزار تنی (۱۰ برابر سکوهای فعلی) دارد. احتمالا تا سال ۲۰۳۳ تولید گاز از این میدان تقریبا متوقف شود، مگر اینکه تکنولوژی‌های جدیدی به کار گرفته شود. قطر و ایران تاکنون در مجموع ۴/ ۳ تریلیون مترمکعب از این میدان برداشت کرده‌اند که سهم قطر ۵/ ۲ برابر ایران بوده است. سهم این میدان تولید گاز ایران بیش از ۵۰ درصد است و در سال‌های آینده این رقم به ۷۰ درصد خواهد رسید.

ایران در حال حاضر ۵۰ میدان نفت و گاز را بر اساس مدل جدید قراردادهای نفتی به خارجی‌ها معرفی کرد که ۲۱ عدد از آنها میادین مستقل گازی با حجمی بالغ بر ۵/ ۶ تریلیون متر‌مکعب ذخایر درجا است، برنامه‌ریزی شده که تولید این میادین در کل به ۱۴۰ میلیارد متر‌مکعب در سال برسد. ۲۹ میدان نفتی دیگر که تنها ۱۰ عدد آنها میادین توسعه‌نیافته هستند نیز قرار است سالانه ۶۰ میلیارد مترمکعب گاز همراه تولید کنند. کلا انتظار می‌رود این پروژه‌ها در دهه آینده به بهره‌برداری برسند، زمانی که تولید گاز از میدان پارس‌جنوبی و احتمالا چند میدان گازی دیگر به شدت کاهش یابد.

چشم‌انداز صادرات

ایران با قطع واردات گاز ترکمنستان در ژانویه سال جاری میلادی، به صادرکننده خالص گاز تبدیل شده است. طی سال ۲۰۱۶ حدود ۷/ ۷ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر شده است. ایران در نظر دارد طی ۵ سال آینده صادرات گاز خود را سالانه به ۶۰ میلیارد مترمکعب برساند، اما احتمال افت فشار در پارس‌جنوبی و عملی شدن توسعه میادین نفت و گاز جدید هنوز در هاله‌ای از ابهام است. احتمال بازگشت تحریم‌ها نیز هنوز منتفی نشده است. از طرفی در چشم‌انداز پنج ساله آینده موضوع تزریق گاز به میادین نفتی برای افزایش تولید نفت مطرح است. ایران نیاز به تزریق سالانه ۹۰ میلیارد مترمکعب گاز به میادین کهنه نفتی دارد، اما هم‌اکنون یک‌سوم این میزان گاز را تزریق می‌کند. ایران باید تاکنون ۲/ ۱ تریلیون مترمکعب گاز به میادین نفتی تزریق می‌کرد در حالی که تنها ۵۸۰ میلیارد مترمکعب تزریق کرده است. نیاز بخش‌های خانگی، صنعتی و نیروگاهی ایران به گاز نیز تا سال ۱۴۰۰ به حدود ۳۰۰ میلیارد مترمکعب خواهد رسید، بنابراین تنها راه برای تبدیل شدن به صادرکننده مطمئن گاز، بهینه‌سازی مصرف سوخت و جلوگیری از اتلاف انرژی است. ایران سالانه ۱۰ میلیارد متر‌مکعب‌گاز را در مشعل‌ها می‌سوزاند و همین میزان اتلاف گاز در بخش انتقال و توزیع وجود دارد. از طرفی سالانه ۶۰ میلیارد مترمکعب گاز نیز به‌خاطر راندمان پایین نیروگاه‌ها و اتلاف انرژی در خانه‌ها از دست می‌دهد. تنها با کاهش چشمگیر این تلفات ایران می‌تواند به صادرکننده مطمئن و دائم گاز تبدیل شود.

حوزه پایین‌دستی گاز ایران در افق ۲۰۲۵

در حالی که ایران ظرفیت تولید عملی گاز شیرین خود را به سالانه بالای ۲۰۰ میلیارد متر‌مکعب رسانده است، در افق ۲۰۲۵ کل سرمایه‌گذاری برای ۶ پالایشگاه جدید، همچنین تعمیر، به‌روز‌رسانی و توسعه ۱۳ پالایشگاه فعلی و افزایش ظرفیت ذخیره گاز حدود ۶۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود. بخشی از این سرمایه‌گذاری طی سال‌های گذشته انجام شده و بخش دیگری در سال‌های آینده انجام خواهد شد. هم‌اکنون ۱۳ پالایشگاه گاز در ایران فعال هستند که ظرفیت اسمی آنها (نه تولید عملی گاز شیرین) بالای ۲۷۰ میلیارد مترمکعب در سال است، اما عمر برخی پالایشگاه‌ها به بیش از سه دهه می‌رسد، در حالی که پالایشگاه‌های جدید که از سال ۲۰۰۰ تاکنون راه‌اندازی شده‌اند، به‌طور متوسط عمری بالای ۱۰ سال دارند.

برنامه‌های میان‌مدت

ایران در نظر دارد تا مارس ۲۰۲۱ تعداد پالایشگاه‌های گازی خود را به ۱۹ مورد برساند. به این ترتیب ظرفیت تولید گاز شیرین ایران سالانه به ۳۳۰ میلیارد مترمکعب خواهد رسید. در مجموع ایران برای ۴ سال آینده ۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش میان‌دستی (به خصوص لوله و...) و پایین‌دستی (پالایشگاه‌ها) گاز انجام خواهد داد. تعداد تاسیسات تقویت فشار گاز از ۷۱ ایستگاه فعلی به ۹۰ ایستگاه افزایش می‌یابد و شبکه خطوط لوله انتقال گاز طبیعی ایران از ۳۵ هزار به بیش از ۴۰ هزار کیلومتر خواهد رسید. در مجموع ۲۱ میلیارد دلار در بخش پالایش، ۳۴ میلیارد دلار در بخش انتقال و احداث خطوط لوله گاز و تاسیسات تقویت فشار، ۳ میلیارد دلار در بخش ذخیره‌سازی و ۵/ ۴ میلیارد دلار برای اجرای شبکه گازرسانی سرمایه‌گذاری خواهد شد.