دور جدید رقابت گازی ایران‌-‌قطر

دنیای اقتصاد: هنوز یک هفته از مژده بیژن زنگنه، وزیر نفت از «پیشی گرفتن برداشت روزانه گاز ایران از میدان مشترک پارس جنوبی نسبت به قطر تا پایان سال جاری» نمی‌گذرد که روز گذشته نمایشگاه و کنفرانس گاز ژاپن (Gastech) تبدیل به محلی برای اعلام برنامه جدید قطر در رابطه با افزایش تولید از میدان مشترک گازی با ایران شد. به گزارش خبرگزاری رویترز، مدیر شرکت قطر پترولیوم در این کنفرانس اعلام کرد «قطر ممنوعیت ۱۲ساله توسعه بزرگ‌ترین میدان گازی جهان را لغو کرده است.»

اعلام این خبر از سوی سعد الکعبی، مدیر شرکت قطر پترولیوم درست در زمانی صورت می‌گیرد که ایران پس از لغو تحریم‌های غرب، برای توسعه برداشت خود از میدان مشترک گازی با قطر برنامه‌های فراوانی را در دست اجرا دارد. امضای موافقتنامه اصولی با شرکت فرانسوی توتال به‌عنوان رهبر کنسرسیوم توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی که بر اساس آن قرار است «افزایش ضریب برداشت گاز و میعانات گازی با نصب تاسیسات تحت فشار گاز» برای نخستین‌بار در منطقه اجرایی شود؛ از جمله اقداماتی است که در دوران پساتحریم با هدف افزایش برداشت از پارس جنوبی عملیاتی شد. این موافقتنامه اصولی هنوز به قرارداد تبدیل نشده است و به زمان احتیاج دارد، با این حال به نظر می‌رسد تصمیم قطر به نوعی واکنش به فعالیت‌های ایران برای افزایش ضریب برداشت بوده است.

هرچند الکعبی برای پیشگیری از قضاوت‌ها در رابطه با تصمیم جدید قطر برای افزایش ۱۰ درصدی برداشت گاز بین ۵ تا ۷ سال آینده اعلام کرده است «تصمیم قطر به لغو ممنوعیت توسعه این میدان به دلیل برنامه‌ریزی ایران برای توسعه بخش متعلق به خود اتخاذ نشده است و کاری که امروز ما انجام می‌دهیم، اقدام کاملا جدیدی است»؛ با این حال کارشناسان نظر دیگری دارند.

دولت قطر در سال ۲۰۰۵ توسعه میدان شمالی (پارس جنوبی) که به‌صورت مشترک با ایران مالک آن است را متوقف کرد تا تاثیر افزایش سریع تولید بر ذخایر انرژی این میدان را مورد مطالعه قرار دهد؛ اما حالا و همزمان با آغاز فعالیت‌های ایران برای توسعه برداشت از میدان گازی پارس جنوبی و اجرای طرح «جبران افت فشار» برای نخستین بار در فاز ۱۱، این کشور قصد دارد به این تعلیق پایان داده و فاز جدیدی از توسعه این میدان را آغاز کند. قطر در این زمینه اعلام کرده است: «در آینده مطمئنا اطلاعاتمان را با آنها (ایران) به اشتراک خواهیم گذاشت.»

اما سوالی که در این میان مطرح می‌شود این است که تصمیم اخیر قطر برای توسعه برداشت تا چه میزان می‌تواند فعالیت‌های ایران در پارس‌جنوبی را تحت تاثیر قرار دهد؟

این سوال در شرایطی مطرح است که با توجه به گفته‌های مسوولان، هدف بعدی ایران پس از برابر کردن برداشت گاز خود با قطر، پیشی گرفتن از رقیب دیرینه بوده است. حال با خیزی که قطر برای آغاز دور تازه رقابت‌ها برداشته است، تکلیف برنامه‌های ایران برای افزایش برداشت، آن هم در شرایطی که جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای مشارکت در طرح‌های توسعه همچنان با چالش‌هایی همراه است، چه خواهد بود؟

نگرانی رقیب

یک کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در رابطه با سوالات مطرح شده می‌گوید: با تکمیل و راه‌اندازی فازهای ١٣، ١٤، ١٩، ٢٠-٢١، ٢٢-٢٤ تولید ایران تقریبا با قطر یکی می‌شود از طرفی ما موافقتنامه اصولی با توتال را نیز داریم که قرار است طی دو مرحله اجرایی شود. صادق روزبهی در ادامه می‌گوید: قرارداد ایران با توتال برای فاز ۱۱ پارس جنوبی حدودا۴ ساله است که در دو سال ابتدایی، مرحله نخست آن شامل احداث دو سکوی متعارف به پایان خواهد رسید و در مرحله بعدی نیز تاسیسات تقویت فشار اجرا خواهد شد. از نگاه این کارشناس اگر فرض را بر این بگذاریم که شرکت توتال با وجود همه مشکلات، فعالیت خود را از سال جاری آغاز کند، نهایتا در سال ۱۴۰۱ شاهد برداشت نخستین گازها از طریق روش جبران افت فشار خواهیم بود.

روزبهی در ادامه در رابطه با انگیزه قطر از شروع دوباره توسعه میدان گازی مشترک با ایران پس از ۱۲ سال می‌گوید: به نظر می‌رسد شاید قطر هم بخواهد پروژه‌ای مانند ایران را اجرایی کند، به هر حال به علت عقب بودن ایران از قطر، آنها تا کنون نگران افزایش برداشت ایران و مهاجرت گاز به‌سمت کشورمان نبوده‌اند اما هم‌اکنون و با اقدام ایران در طرح جبران افت فشار، ممکن است آنها نیز دچار نگرانی شده و اقداماتی را در نظر گرفته‌ باشند.

بیش از ۶۳ درصد از میدان گازی مشترک میان قطر و ایران با نام «گنبد شمالی» در کشور رقیب قرار دارد و حدود ۳۷ درصد از آن نیز با نام «پارس جنوبی» در کشور ما قرار گرفته است. هرچند به علت سیال بودن گاز، مساحت زمینی این مخزن اهمیت چندانی ندارد اما با این حال کارشناسان عقیده دارند چنانچه طرح توسعه قطر در محل‌های دورتر از مرزهای ایران باشد، با توجه به وسعت این میدان تصمیم اخیر قطر تهدید چندانی برای ایران بشمار نمی‌آید. دولت قطر در سال‌های گذشته، به منظور پیشگیری از مهاجرت گاز به سمت ایران، ابتدا فازهای نزدیک به مرز ایران را توسعه داده و به پایان رسانده و اجرای فازهای دورتر را با تاخیر همراه کرده است.

روزبهی در این زمینه می‌گوید: در رابطه با تصمیم اخیر قطر باید ببینیم آنها قصد دارند کدام پروژه‌ها را توسعه دهند. با توجه به اینکه قطر توسعه و تکمیل فازهای سمت خود را برای جلوگیری از مهاجرت گاز به سمت ایران به تاخیر انداخته است احتمال دارد حالا نیز اجرای طرح‌های جدید را در مناطق نزدیک به خاک خود در نظر گرفته باشد که در این صورت نگرانی بابت مهاجرت گاز از سمت ایران به قطر وجود ندارد. اما اگر قطر افزایش فشار گاز در سمت مرزهای ایران را در نظر داشته باشد، فازهای مرزی پارس‌جنوبی مانند فاز ۱۹، ۱۲، ۱۷ و ۱۸ با افت فشار همراه خواهند شد.

در همین زمینه سعد الکعبی، مدیر شرکت قطر پترولیوم گفت: «ما بخش عمده‌ای از پروژه‌هایمان را تکمیل کرده‌ایم و اکنون زمان خوبی برای برداشتن ممنوعیت توسعه این میدان است. در مورد نفت برخی بر این باورند که میزان تقاضا در سال ۲۰۳۰ به اوج خواهد رسید. برخی دیگر نیز معتقدند میزان تقاضا در سال ۲۰۴۲ به اوج می‌رسد، اما تقاضا برای گاز همواره در حال رشد است.» الکعبی در ادامه افزود، توسعه بخش جنوبی میدان شمالی ظرفیت تولید روزانه ۲ میلیارد فوت مکعب گاز، معادل ۴۰۰ هزار بشکه نفت را خواهد داشت و میزان تولید گاز از این میدان را حدود ۱۰ درصد افزایش خواهد داد. به گفته مدیر شرکت قطر پترولیوم، تولید گاز از بخش‌جنوبی این میدان طی ۵ تا ۷ سال آینده آغاز خواهد شد. به گزارش رویترز قطر در حالی برای افزایش برداشت خود از بزرگ‌ترین‌ میدان گازی جهان برنامه‌ریزی می‌کند که بازار گاز و ال ان جی دنیا در حال حاضر اشباع شده و قیمت‌ها نیز جذابیت کافی را ندارند. با این حال الکعبی اعلام کرده است «قطر بابت کاهش قیمت گاز نگرانی ندارد.» تولید گاز در قطر از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا ۶۰ درصد از درآمد صادراتی این کشور از فروش گاز تامین می‌شود.

اما قطر در حالی دور جدید رقابت با ایران را در برداشت از بزرگ‌ترین‌ میدان مشترک گازی جهان آغاز کرده است که انتظار می‌رود این کشور امسال جایگاه بزرگ‌ترین‌ صادرکننده گاز جهان را به استرالیا واگذار کند. همچنین با توجه به ورود میزان قابل توجهی از عرضه به بازار ال ان جی، این بازار در حال پشت سر گذاشتن تغییراتی عمده است. در حال حاضر بخش عمده‌ای از ال‌ان‌جی جدید از سوی آمریکا و استرالیا در حال ورود به بازار است. در این میان روسیه را نیز نباید نادیده گرفت. اخیرا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه گفته است کشورش قصد دارد به بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده ال ان جی جهان تبدیل شود.

نگاه بلندمدت ایران

همزمان با اعلام خبر لغو ممنوعیت ۱۲‌ساله توسعه بزرگ‌ترین‌ میدان گازی جهان از سوی قطر، معاون مهندسی و توسعه شرکت ملی نفت ایران گفت: با وجود افت و خیزهای به‌وجود آمده در صنعت نفت کشور در سال‌های اخیر، حداقل ۳۰ سال کار پیوسته در فلات قاره و به‌طور کلی در خلیج فارس وجود دارد؛ بنابراین لازم است کارفرمایان و پیمانکاران خود را با شرایط جدید منطبق کنند. به گزارش خبرگزاری تسنیم غلامرضا منوچهری درخصوص آینده کاری شرکت‌های فعال در بخش فراساحل اعلام کرد: مسلما در شرایط کنونی فرصت گسترده گذشته همانند آنچه در پارس جنوبی رخ داد، وجود ندارد؛ ولی همچنان شاهد میادین کشف‌شده توسعه‌نیافته، میدان‌های در حال بهره‌برداری و نهایتا Brown Field‌ها در فلات قاره هستیم که لزوم کار توسعه‌ای و افزایش ضریب بازیافت را ضروری ساخته است، البته پتانسیل‌های اکتشافی نیز در منطقه خلیج فارس به ویژه در سمت ایران بی‌نظیر است.

وی پروژه‌های بزرگی همچون فرزاد A و B،‌ میدان گازی پارس شمالی، میدان‌های فروز A و B و گلشن و فردوسی در میدان‌های غیر مرزی را نمونه‌هایی از فرصت‌های آتی فراساحلی صنعت نفت کشور دانست و گفت: احداث سکوهای تقویت فشار گاز که باید به ازای هر فاز یا هر دو فاز پارس جنوبی ایجاد شود، همچنین حفر چاه‌های جدید و بازسازی چاه‌ها، بازارهای جدید کاری شرکت‌های فراساحلی به شمار می‌روند.

معاون مهندسی و توسعه شرکت ملی نفت ایران درخصوص ارزیابی از پروژه‌های فعال در پارس جنوبی گفت: کل اتفاقی که در پارس جنوبی افتاده است، تراز انرژی ما را در کشور و در سطح بین‌المللی تغییر داده و موجب رشد اقتصادی، افزایش رفاه، ارتقای سطح تکنولوژی و دانش و از سوی دیگر ارتقای سطح کار پیمانکاران ایرانی شده، همچنین اجرای پروژه‌های همزمان و توسعه‌ای فازهای پارس جنوبی در مجموع سطح مدیریت ساخت داخل را بهبود بخشیده است. وی افزود: با تکمیل فازهای جدید پارس جنوبی در سال ۹۶، تولید گاز کشور از میدان گازی پارس جنوبی به سطح قطر یا حتی مقداری بیشتر از این کشور خواهد رسید. با این حال باید دید دور تازه رقابتی که از سوی قطر برای افزایش برداشت از بزرگ‌ترین‌ میدان گازی جهان آغاز شده است، چه تحولاتی در برنامه‌های ایران و بازار جهانی گاز به همراه خواهد داشت؟