دنیای اقتصاد: لغو تحریم‌های یکجانبه غرب از دی‌ماه سال گذشته باعث شد صنعت نفت و گاز ایران که برای سال‌ها از بازارهای جهانی دور مانده بود، به سرعت کاهش تولید خود را بازیابی کند. حال بعد از گذشت بیش از یک سال از اجرای برجام و رفع تحریم‌های غرب، ایران تلاش دارد جای پای خود را در بازار جهانی انرژی به خصوص بازار گاز محکم‌تر از قبل کند. این اراده در حالی در میان مسوولان وجود دارد که به نظر می‌رسد مواضع مقابله‌جویانه رئیس‌جمهوری جدید آمریکا مانعی در مقابل پیشرفت ایران در بازارهای جهانی باشد. اما در حالی‌که دونالد ترامپ تلاش دارد امکاناتی را که برجام برای ایران به همراه آورده است محدود کند، مسوولان ایرانی عقیده دارند رئیس‌جمهوری جدید آمریکا مانعی جدی برای گسترش بازارهای صادراتی نفت و گاز ایران و همچنین ورود سرمایه‌‌گذاران به این صنعت نیست.

بر این اساس معاون امور بین‌الملل وزارت نفت درباره تهدیدهایی که از سوی دولت جدید آمریکا در رابطه با اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران مطرح می‌شود، عقیده دارد اظهارات مقابله‌جویانه آمریکا نمی‌تواند مانع پیوستن ایران به روسیه و نروژ به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ صادرکنندگان گاز دنیا شود. به گزارش بلومبرگ امیرحسین زمانی‌نیا که در یک کنفرانس گازی در فرانکفورت آلمان حضور داشت، اعلام کرد: «تنش‌های سیاسی در مسیر پروژ‌ه‌های نفت و گاز ایران خللی وارد نمی‌کند.»

بر اساس آنچه پیش از این از سوی مسوولان نفتی ایران اعلام شده است، صنعت نفت و گاز ایران به‌عنوان صنایع بالادستی به سرمایه‌ای حدود ۱۰۰ میلیارد دلار برای توسعه فعالیت‌های خود نیاز دارند. به این ترتیب اگرچه بعد از لغو تحریم‌ها تفاهم‌نامه‌هایی بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های بزرگ بین‌المللی مانند شل و توتال برای جذب سرمایه و تکنولوژی امضا شده است، اما هنوز هیچ‌کدام از این تفاهم‌نامه‌ها به قرارداد نهایی تبدیل نشده است. نهایی نشدن هیچ کدام از این قراردادها در حالی است که توتال به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک ایران در حوزه نفت و گاز، اخیرا با اشاره به سیاست‌های دونالد ترامپ اعلام کرده است تنها در صورتی فعالیت خود را در ایران آغاز خواهد کرد که ایران به تعهدات هسته‌ای خود پایبند باشد. پاتریک پویان، مدیرعامل توتال فرانسه اخیرا در مصاحبه‌ای در این زمینه اعلام کرده است: بازار گاز ایران یک فرصت بزرگ است. با وجود علاقه‌ای که توتال برای ورود به بازار گاز ایران دارد، در هر صورت به نظر می‌رسد این شرکت جانب احتیاط را رعایت کرده و تا قبل از کسب اطمینان از روابط بین ایران و دولت جدید آمریکا، وارد میدان نخواهد شد به ویژه آنکه این شرکت هنوز تعهدی اجرایی در ایران ندارد.

ترامپ چالش اصلی صادرات گاز ایران؟

امیرحسین زمانی‌نیا که به تازگی و پس از اعلام نظر توتال در رابطه با ورود به ایران در کنفرانس گاز فرانکفورت حضور داشت، از این فرصت برای اعلام مواضع مسوولان نفتی ایران استفاده کرده و در رابطه با چگونگی سرمایه‌گذاری نفتی در ایران گفت: نگرانی‌های زیادی از کمبود سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه نفت و گاز وجود دارد اما با این حال پروژه‌های نفت و گاز ایران به قدری جذاب است که فکر نمی‌کنم برای جذب سرمایه خارجی با مشکلی جدی رو‌به‌رو باشیم. زمانی‌نیا در ادامه گفت: ما فکر نمی‌کنیم که دولت جدید آمریکا مشکل بزرگی در زمینه تجارت نفت و گاز ایران ایجاد کند.

این مقام نفتی در حالی دولت جدید آمریکا را مانعی بر سر راه تجارت نفت و گاز ایران نمی‌داند که به نظر می‌رسد در رابطه با صادرات گاز همه مشکلات به عقاید ترامپ در مورد ایران مربوط نباشد و مشکلات دیگری نیز وجود داشته باشند. بر این اساس در حالی‌که کشورمان بزرگ‌ترین‌ حجم تجاری گاز طبیعی را در دنیا دارد، صادرات گاز ایران در مجموع کمتر از بولیوی است. هرچند ممکن است این شرایط در آینده‌ای نه چندان دور با پیوستن عراق به بازار صادرات نفت ایران با تغییراتی همراه شده و منجر به افزایش حجم صادرات گاز شود. در حال حاضر ترکیه نیز یکی از مشتریان گازی ایران است و ایران طرحی برای صادرات گاز به عمان را نیز در مراحل اولیه آن در دست اجرا دارد. همچنین هند درحالی یکی از بازارهای بالقوه صادرات گاز ایران به شمار می‌رفت که روز گذشته پایگاه خبری اینترفکس نچرال گاز دیلی، به نقل از یک مقام شرکت ساوث آسیا گاز انترپرایز(سیج) اعلام کرد، پروژه لوله‌گذاری زیر دریا برای صادرات گاز از ایران از طریق دریای عمان و اقیانوس هند به هند به زودی آغاز می‌شود. این خبر هنوز از سوی مقام‌های ایرانی و هندی تایید نشده است.

از دیگر سو نمایندگان مجلس ایران هفته گذشته به وزارت نفت اجازه دادند که درصورت افزایش تولید به یک میلیارد متر مکعب در روز بتواند با همکاری بخش خصوصی به کشورهای همسایه و اروپا گاز صادر کند. با تمام این تفاسیر در رابطه با ورود گسترده سرمایه‌گذاران به صنعت گاز ایران یا گسترش بازارهای صادراتی کشورمان هنوز شک و تردیدهای تامل‌برانگیزی وجود دارد. برای مثال در حال حاضر رقابت سنگینی برای به دست آوردن سهم بازار بیشتر در میان عرضه‌کنندگان گاز در دنیا وجود دارد. از دیگر سو قیمت گاز در اروپا طی ۵ سال گذشته با افتی ۲۵ درصدی همراه بوده است. همچنین شرایط خاورمیانه به شکلی است که نبود امنیت در کشورهای متقاضی گاز که در اطراف ایران قرار دارند، در بسیاری از مواقع تبدیل به مانعی در پیشرفت پروژه‌های صادرات گاز می‌َشود.

در کنار مسائل جهانی که به دست آوردن سهم بازار بیشتر را با چالش‌هایی همراه می‌کند، مشکلات داخلی نیز همچون سدی در مقابل صادرات گاز کشور قرار دارند. در حال حاضر ایران به همان میزان که گاز تولید می‌کند، به همان میزان نیز در سراسر کشور گاز مصرف می‌کند. گسترش خطوط انتقال گاز حتی به دوردست‌ترین مناطق کشور، قیمت ارزان گاز و مناسب نبودن زیرساخت‌های انتقال و مصرف آن در خانه‌ها و واحدهای صنعتی همگی از جمله دلایلی هستند که مصرف گاز را در ایران به بیش از استانداردهای جهانی رسانده و حجم زیادی از گاز تولیدی به واسطه این مشکلات فرصت صادرات را از دست داده و سوخت می‌شود. از سوی دیگر مسائل سیاسی هم در بازار گاز ایران تاثیرگذار بوده و طی سال‌های گذشته اجرای پروژه‌های گازی با تغییر دولت‌ها دستخوش تغییرات و تاخیر در اجرا شده است. کریستوفر هاینز رئیس نفت و گاز مرکز پژوهش VMI در لندن در این زمینه می‌‌گوید: «ایران ظرفیت‌های بسیار زیادی در حوزه نفت و گاز دارد اما مدتی است که هیچ اتفاق ویژه‌ای در این کشور رخ نداده است. ما نیاز به اطمینان بیشتری بین اجراکنندگان پروژه و دولت داریم و همچنین نیاز به اعتمادسازی در بخش سیاسی بین دو کشور داریم.»

تولید محصولات پتروشیمی جایگزینی برای صادرات

اما زمانی‌نیا در اجلاس گاز فرانکفورت اعلام کرده است: مسائل سیاسی بین‌المللی یک وقفه در سرمایه‌گذاری در ایران ایجاد کرده است اما فرصت‌ها و امتیازات صنعت گاز ایران بسیار بزرگ‌تر از آن است که شرکت‌های مختلف بین‌المللی را برای سرمایه‌گذاری ترغیب نکند. ایران ۵۶ میدان گازی با ذخیره ۳۳/ ۷ تریلیون متر مکعب دارد که هنوز ۴۰ میدان آن توسعه نیافته است. با این حال بحث‌ها در ایران در رابطه با بهترین روش بهره‌برداری از گاز طبیعی در جریان است برای مثال این بحث در ایران وجود دارد که ممکن است تبدیل گاز به محصولات پتروشیمی از منفعت اقتصادی بیشتری برخوردار باشد تا صادرات آن به شکل خام. به عقیده کارشناسان از آنجا که قیمت بین‌المللی گاز در حال حاضر جذاب نیست و ممکن است تا سال ۲۰۲۴ نیز در همین سطح باقی بماند، تبدیل گاز به محصولات پتروشیمی و صادرات آن ممکن است به صرفه‌تر باشد. در این میان سیامک ادیبی رئیس شرکت مشاوره‌ای FGE عقیده دارد: ایران می‌تواند با استفاده از فناوری‌های روز، تا سال ۲۰۳۰ صادرات گاز خود را به ۶ میلیارد متر مکعب در روز برساند و بیشتر مشتری‌هایش هم کشورهای خاورمیانه خواهند بود. به این ترتیب ایران می‌تواند به پنجمین کشور بزرگ صادرکننده گاز در جهان بعد از روسیه، نروژ، کانادا و قطر تبدیل شود. اما اگرچه ایران ظرفیت عظیمی برای صادرات گاز دارد، سوال بزرگی که همچنان باقی می‌ماند، این است که این ظرفیت عظیم چگونه و برای ارسال به کدام بازارها مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت؟

دوراهی جذب سرمایه در صنعت گاز