دنیای اقتصاد: تازه‌ترین گزارش رسمی اوپک روز گذشته منتشر شد تا بر اساس این گزارش میزان پایبندی اعضای این سازمان به توافق کاهش تولید در نخستین ماه از اجرای آن به شکل رسمی مشخص شود. بر اساس این آمار، تولید کل اوپک در ماه ژانویه به‌عنوان نقطه آغاز توافق کاهش تولید، ۲/ ۸۹۰ هزار بشکه در روز کاهش داشته و به ۱۳۹/ ۳۲ میلیون بشکه در روز رسیده که به معنای پایبندی ۹۳ درصدی کشورهای عضو اوپک به توافق کاهش تولید است. آمار رسمی از میزان کاهش تولید کشورهای عضو اوپک در حالی روز گذشته بر خروجی سایت این سازمان قرار گرفت که پیش از انتشار این آمار، گمانه‌زنی‌های آژانس بین‌المللی انرژی و نشریه پلتس به ترتیب از پایبندی ۹۳ درصدی و ۹۰درصدی اوپک به برنامه کاهش تولید حکایت داشت. وزیر انرژی کویت نیز پایبندی کشورهای عضو اوپک به توافق کاهش تولید را ۹۲ درصد و پایبندی کشورهای غیرعضو اوپک را ۵۰ درصد اعلام کرده بود.

به عقیده کارشناسان پایبندی ۹۳ درصدی کشورهای اوپک که به محقق شدن پیش‌بینی‌ها منجر شد، از توجه بی‌سابقه این کشورها به برنامه کاهش تولید حکایت دارد. اما این میزان پایبندی به کاهش تولید از کجا ریشه می‌گیرد؟ این سوال در شرایطی مطرح است که کشورهای عضو اوپک به‌طور طبیعی برای اجرای تصمیماتی که در این سازمان اتخاذ می‌شود، تعهدی ندارند. بنابراین از نگاه کارشناسان سه دلیل عمده برای چرایی پایبندی کشورهای عضو اوپک به توافق کاهش تولید وجود دارد که قابل بررسی است. نخستین دلیل بر اجرای توافق کاهش تولید، از نگاه کارشناسان، به دیپلماسی قدرتمند نفتی در این دوره از نشست‌های اوپک باز‌می‌گردد. در واقع نشست‌های اوپک برای اجرای طرح فریز نفتی در شرایطی برگزار می‌شد که به‌طور مثال، ایران و عربستان سعودی مخالفت‌های بسیاری با یکدیگر داشتند. با وجود تمام این مسائل اتفاقی که در نهایت رخ داد این بود که عربستان سعودی پافشاری ایران بر حق افزایش تولید را به رسمیت شناخت و با کشورهایی مانند عراق نیز که خواستار معاف شدن از طرح کاهش تولید بودند رایزنی‌های لازم انجام شد تا در نهایت توافق کاهش تولید شکل گرفت.

عامل دیگری که از نگاه کارشناسان در پایبندی کشورهای عضو اوپک به توافق کاهش تولید اهمیت زیادی دارد، مشکلات اقتصادی این کشورها در پی افت قیمت نفت بود. به این ترتیب کشورهای عضو اوپک که عمدتا اقتصادی وابسته به نفت دارند، برای بهبود اوضاع خود راهی جز پایبندی به کاهش تولید و انتظار برای رشد قیمت‌ها نداشتند. آمارهای منتشر شده از سوی اوپک نشان می‌دهد متوسط قیمت سبد نفتی اوپک در ژانویه سال گذشته میلادی ۵/ ۲۶ دلار بر بشکه بوده است در حالی‌که این رقم در ژانویه سال جاری میلادی به ۴/ ۵۲ دلار بر بشکه رسیده است. به این ترتیب رشد صد در‌صدی قیمت سبد نفتی اوپک و ادامه یافتن آن، عاملی نیست که از سوی کشورهای عضو اوپک به راحتی قابل چشم‌پوشی باشد. عامل دیگری که از نگاه کارشناسان پایبندی کشورهای عضو اوپک به برنامه کاهش تولید نفت را در پی داشته است، کاهش طبیعی تقاضای نفت خام در ماه ژانویه است. تعطیلات سال نوی میلادی و سال نوی چینی‌ها، کاهش دمای هوا در کشورهای حاشیه خلیج فارس، کاهش تقاضای چین و مسائلی از این دست عواملی هستند که به شکل طبیعی منجر به کم شدن تولید نفت خام می‌شدند. بنابراین اینکه این میزان کاهش تولید به حساب توافق اوپک ثبت شود، دست‌کم از نظر روانی اثر خود را بر بازار جهانی نفت به جا خواهد گذاشت.

پایبندی بی‌سابقه به کاهش تولید

اما بر اساس گزارشی که روز گذشته بر خروجی سایت اوپک قرار گرفت، عربستان سعودی به‌عنوان کشوری که بر اجرای طرح فریز نفتی اصرار داشت، در ماه ژانویه سال جاری میلادی روزانه ۲/ ۴۹۶ بشکه کاهش تولید داشته و تولیدات آن به روزانه ۹۴۶/ ۹ میلیون بشکه در روز رسیده است. به این ترتیب این کشور در نخستین ماه از اجرای توافق کاهش تولید، بیش از ۱۱۱ هزار بشکه بیش از تعهدی که داشته تولیدات خود را کاهش داده است.

عراق به‌عنوان کشوری که خواستار معاف شدن از طرح کاهش تولید بود، بعد از عربستان بیشترین کاهش تولید را به خود اختصاص داده است تا با افتی ۷/ ۱۶۵ هزار بشکه‌ای در تولیدات روزانه‌، تولیداتش را به ۴۷۶/ ۴ میلیون بشکه در روز برساند. با این حال این کشور تنها ۴۱ درصد از تعهدی که برای کاهش تولید داده بود را در ماه ژانویه عملیاتی کرده است. این میزان از سطح پایبندی عراق به کاهش تولید در حالی است که با توجه به تولید بالایی که این کشور دارد، اثرگذاری آن بر کاهش تولید خوب ارزیابی نمی‌شود.

عراق به‌عنوان دومین کشور تولیدکننده نفت در اوپک، در حالی در این شرایط قرار دارد که برخی تولیدکنندگان کوچک عضو اوپک که تولیدات اندکی دارند، در سطحی بالا به کاهش تولید پایبند بوده‌اند. اما این میزان پایبندی به کاهش تولید از سوی این کشورها به علت اندک بودن تولیدات آنها نسبت به کشوری مانند عراق، اثر چندانی بر کاهش تولیدات نداشته است. برای مثال کشورهایی مانند قطر، کویت، آنگولا و الجزایر اگرچه پایبندی نزدیک به صد درصدی (و حتی بیش از صد در‌صدی) به کاهش تولید داشته‌اند، اما همچنان کاهش تولید آنها اهمیت کمتری نسبت به کشوری مانند عراق دارد. اما امارات متحده عربی، در ماه ژانویه رتبه سوم کاهش تولید را به خود اختصاص داده است. این کشور تولیدات خود را روزانه ۳/ ۱۵۹ هزار بشکه کم کرد تا تولیداتش در مجموع به ۹۳۱/ ۲ میلیون بشکه در روز برسد. این میزان کاهش تولید به معنای پایبندی ۵۹ درصدی امارات متحده به سقف تعیین شده برای تولید این کشور است. کویت هم به‌عنوان دیگر هم‌پیمان عربستان سعودی، چهارمین رتبه را در کاهش تولید در نخستین ماه از اجرای توافق به خود اختصاص داد. این کشور با کاهش ۲/ ۱۴۱ هزار بشکه‌ای از تولیدات خود، سطح تولیداتش را به ۷۱۸/ ۲ میلیون بشکه در روز رساند تا پایبندی ۹۳ درصدی به تعهد خود برای کاهش تولید داشته باشد.

افزایش تولید در کشورهای معاف شده

اما روند بی‌سابقه پایبندی به کاهش تولید در حالی از سوی کشورهای عضو اوپک در حال اجرایی شدن است که در این میان سه کشور معاف شده از کاهش تولید، ماه ژانویه را به افزایش تولید نفت خام گذرانده‌اند. لیبی، نیجریه و ایران کشورهایی هستند که به علت برخی مشکلات از طرح کاهش تولید معاف شده‌اند. به این ترتیب نیجریه با افزایش ۸/ ۱۰۱ هزار بشکه‌ای تولیدات خود در ماه ژانویه تولیدات روزانه خود را به ۵۷۶/ ۱ میلیون بشکه در روز رساند. لیبی نیز به‌عنوان کشوری که برنامه‌های زیادی برای افزایش تولید دارد، در ماه ژانویه موفق به افزودن ۷/ ۶۴ هزار بشکه به تولیدات نفت خام خود شد تا سطح کل تولیداتش به ۶۷۵ هزار بشکه در روز برسد. ایران اما به‌عنوان کشوری که به تازگی از تحریم‌های یکجانبه غرب خلاص شده بود، با معاف شدن از طرح کاهش تولید، این حق را پیدا کرد که تولیدات خود را نسبت به ماه اکتبر به‌طور میانگین ۹۰ هزار بشکه در دوره ۶ماهه کاهش تولید، افزایش دهد. به این ترتیب سطح تولید نفت خام کشورمان در ماه ژانویه، با رشدی ۲/ ۵۰ هزار بشکه‌ای در روز نسبت به ماه دسامبر، به ۷۷۵/ ۳ میلیون بشکه در روز رسید. در این میان کشوری مانند آنگولا که با کاهش ۲/ ۲۳ هزار بشکه‌ای در روز تعهد بیش از ۱۰۰ درصدی به کاهش تولید داشته است نیز برنامه‌هایی برای رشد تولید در آینده دارد. به این ترتیب این کشور که در ماه ژانویه روزانه تولیدی برابر با ۶۵۱/ ۱ میلیون بشکه داشته است، بر اساس قراردادی که به تازگی با شرکت انی ایتالیا منعقد کرده است از ماه جاری میلادی برنامه افزایش تولید ۸۰۰ هزار بشکه‌ای خود را پیگیری خواهد کرد.

بازار جهانی، همچنان در انتظار

اما با وجود گام خوبی که کشورهای اوپک در اجرای توافق کاهش تولید برداشته‌اند، بازار جهانی نفت خام در روز گذشته تحت تاثیر انتظار برای انتشار گزارش اوپک از میزان تولید ماه ژانویه و همچنین گزارش‌هایی از رشد تولید دکل‌های حفاری در آمریکا، تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۷ به وقت تهران) نسبت به معاملات روز یکشنبه با افت همراه بود. بر این اساس نفت خام برنت تا لحظه تنظیم این گزارش با افتی ۴۵ سنتی به ۲۵/ ۵۶ دلار بر بشکه رسید. نفت خام آمریکا نیز ۳۸ سنت افت قیمت داشته تا با قیمت ۴۸/ ۵۳ دلار بر بشکه معامله شود. به گزارش‌ موسسه بیکر هیوز، تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا در هفته منتهی به ۱۰ فوریه ۸ دکل به تعداد کل دکل‌های فعال در آمریکا افزوده‌اند تا تعداد این دکل‌ها به ۵۹۱ دستگاه افزایش پیدا کند. در این میان روسیه نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک که بر پایبندی به تعهد کاهش تولید تاکید دارد، اعلام کرده است: صادرات نفت خام اورال خود را در نیمه نخست سال ۲۰۱۷ افزایش خواهد داد.

به این ترتیب تفاوت حرف و عمل روس‌ها در رابطه با کاهش تولید و صادرات، فعالان بازار نفت را در این مورد که «چگونه روسیه در حالی که باید تولید خود را کاهش دهد، نفت بیشتری صادر می‌کند»، دچار سردرگمی کرده است.با تمام این تفاسیر برخی تحلیلگران عقیده دارند، چنانچه چالش‌های فعلی بر سر راه توافق کاهش تولید ادامه داشته باشد، ممکن است اوپک به تمدید توافق کاهش تولید نیازمند باشد.

سه چاشنی تعهد بی‌سابقه اوپک