9 برآورد از زمان پایان عصر نفت

دنیای اقتصاد: چندی است که زمان رسیدن تقاضای نفت به قله خود و قرار گرفتن آن در مسیر کاهشی به محل بحثی بین کارشناسان تبدیل شده است. برخی کارشناسان از جمله کارشناسان شرکت انگلیسی بریتیش پترولیوم(BP) بر این باورند که رشد تقاضا برای نفت تا سال ۲۰۴۰ ادامه می‌یابد. اما در مقابل شرکت انگلیسی-هلندی رویال داچ شل بر این باور است که ممکن است حتی ظرف کمتر از ۵ سال آینده شاهد رسیدن تقاضای نفت به بیشترین سطح خود و سپس قرار گرفتن آن در مسیر کاهشی باشیم.

بحث بر سر پایان عصر نفت از آنجا آغاز شد که گسترش خودروهای برقی تقاضا برای بنزین و گازوئیل را تهدید کرده است. در واقع تقاضا برای نفت از محل ناوگان حمل‌ونقل‌ طی چند سال اخیر مهم‌ترین‌ موتور محرکه رشد تقاضای طلای سیاه بوده و حال چشم‌انداز کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی در ناوگان حمل و نقل موجب نگرانی از پایان عصر تقاضای رو به رشد برای نفت شده است. تقریبا همه کارشناسان درخصوص تهدید تقاضای نفت از محل گسترش خودروهای برقی همنظر هستند، اما اینکه کارشناسان بی‌پی عصر نفت را طولانی‌تر برآورد کرده‌اند از آنجا نشأت می‌گیرد که آنها به رشد تقاضای نفت از سوی پتروشیمی‌های سوخت امید دارند.

خودروهای برقی، تهدید بزرگ آینده نفت

در حال حاضر استفاده از خودروهای برقی بسیار محدود است و تعداد این نوع خودروها درصد بسیار ناچیزی از کل خودروهای موجود در جهان را به خود اختصاص می‌دهد. با این حال طی چند سال اخیر تکنولوژی خودروهای برقی پیشرفت چشمگیری داشته که به کاهش شدید هزینه تولید این خودروها منجر شده است. به گزارش بلومبرگ، قیمت باتری استفاده شده در خودروهای برقی از سال ۲۰۰۹ تا کنون افت بیش از ۵۰ درصدی را تجربه کرده است. آنچه موجب نگرانی بیشتر می‌شود این است که با گذشت زمان سرعت پیشرفت تکنولوژی در خودروهای برقی افزایش می‌یابد به‌طوری‌که قیمت باتری خودروهای برقی تنها در سال ۲۰۱۵ حدود ۳۵ درصد افت کرده است؛ بنابراین کارشناسان بر این باورند که در صورت تداوم این مسیر ظرف ۶ سال آینده خودروهای برقی به حدی مقرون به صرفه می‌شوند که به‌طور کامل می‌توانند با خودروهای بنزینی رقابت کنند. از این رو پیش‌بینی می‌شود که در آینده استفاده از خودروهای برقی با سرعت گسترش یابد و زودتر از آنچه پیش‌ از این پیش‌بینی می‌شد شاهد پایان رشد تقاضا برای نفت و در واقع پایان عصر طلای سیاه باشیم. به‌طور مثال موسسه اعتباری فینچ اخیرا اعلام کرد که ممکن است تکنولوژی جدید در خودروهای برقی، پیک تقاضا برای نفت را زودتر از آنچه پیش از این پیش‌بینی می‌شد به جلو اندازد، به این معنا که زودتر از برآوردهای قبلی تقاضا برای نفت خام در مسیر کاهشی قرار گیرد. کارشناسان موسسه اعتباری فینچ بر این باورند که خودروهای ترکیبی(hybrid) و برقی به آرامی در حال ضربه زدن به تقاضا برای بنزین و گازوئیل هستند. این موسسه پیش‌بینی هولناکی درخصوص آینده نفت و تغییر در تقاضا برای این کالا از محل خودروهای برقی دارد. به گفته آنان، تا سال ۲۰۴۰ میلادی حدود ۱۳ میلیون بشکه از تقاضای نفت خام به دلیل افزایش استفاده از خودروهای برقی و تقاضا برای بنزین کاهش خواهد یافت!

شورای جهانی انرژی(World Energy Council) نیز بر این باور است که تا سال ۲۰۳۰ به دلیل رشد انرژی‌های تجدیدپذیر، فراگیر شدن استفاده از خودروهای برقی و پیشرفت دیگر فناوری‌ها، اوج تقاضا برای نفت فرا می‌رسد و پس از آن تقاضا در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت. بر اساس گزارش این موسسه، اوج تقاضا برای نفت حداکثر در سال ۲۰۳۰ خواهد بود. اما نگران‌کننده‌ترین پیش‌بینی به شرکت انگلیسی- هلندی رویال داچ شل اختصاص دارد. رویال داچ شل که دومین شرکت بزرگ دنیا از لحاظ ارزش بازار است، اعلام کرده ممکن است تقاضا برای نفت کمتر از ۵ سال بعد به بیشترین مقدار خود برسد. تحلیلگران شل مدعی‌اند که آنها مدت‌ها است معتقدند تقاضا برای نفت پیش از عرضه این کالا به پیک خود می‌رسد. سیمون هنری، رئیس امور مالی شل می‌گوید: «احتمالا تقاضای نفت ظرف ۵ تا ۱۵ سال آینده به اوج خود می‌رسد.» به گفته سیمون هنری، طی سال‌های آینده، تقاضای جدید برای حمل و نقل کمتر از کاهش تقاضایی است که از محل افزایش بهره‌وری و توسعه انرژی‌های جایگزین نفت رخ می‌دهد. نماینده شل می‌گوید: «در دهه‌های آینده، ما سعی داریم سرمایه‌گذاری خود را در منابع گازی و انرژی‌های تجدیدپذیر گسترش دهیم.»

موسسه وود مکنزی نیز بر این باور است که رشد تقاضا برای نفت و سوخت‌های مایع هیدروکربونی، طی سال‌های آتی در جدال بین بخش پتروشیمی و بخش خودرویی خواهد بود. با این حال وود مکنزی نیز بر این باور است که اوج تقاضا برای نفت در سال ۲۰۲۵ رخ خواهد داد زیرا به دلیل گسترش خودروهای برقی، تقاضا برای نفت از سوی وسیله نقلیه سبک کاهش خواهد یافت. بر اساس این گزارش در سال ۲۰۳۰ حدود نیمی از خودروهای به فروش رسیده در اروپا، آمریکا و چین و حدود ۳۰ درصد از کل خودروهای جدید به فروش رسیده در کل جهان برقی خواهند بود. از این رو پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۵ حدود ۳ میلیون بشکه از تقاضای جهانی نفت به دلیل کاهش تقاضا از محل خودروها کاهش یابد. علاوه بر این وود مکنزی با وجود تاکید بر اینکه خوراک مایع واحدهای پتروشیمی‌ تا سال ۲۰۳۵ حدود ۷۰ درصد از رشد تقاضای نفت‌خام جهان را به خود اختصاص می‌دهد، بر این باور است که شاهد افت تقاضا از سوی واحدهای پتروشیمی نیز خواهیم بود. بر اساس این گزارش، در حال حاضر شاهد رسیدن به اوج تقاضا برای پلاستیک در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان از جمله آلمان و ژاپن هستیم. همچنین با توسعه تکنولوژی بازیافت پلاستیک و رسیدن به ۲۰درصد تا سال ۲۰۳۵ از ۸ درصد کنونی، شاهد افت ۵/ ۲ میلیون بشکه‌ای تقاضای نفت و مایعات سوختی از سوی واحدهای پتروشیمی خواهیم بود. بنابراین بر اساس گزارش وود مکنزی، تا سال ۲۰۳۵ تقاضای نفت از محل خودروها و پتروشیمی‌ها در مجموع حدود ۶ میلیون بشکه کاهش می‌یابد.

مایکل لیبریچ، یکی از کارشناسان بلومبرگ نیز بر این باور است که اوج تقاضا برای نفت در سال ۲۰۲۵ رخ خواهد داد و از سال ۲۰۳۰ تقاضا در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت. تحلیلگر سیتی‎‌گروپ بر این باور است که این‌گونه اظهارات نشان می‌دهد که شرکت‌های نفتی چند ملیتی نگران روزی هستند که تقاضا برای نفت کاهش یابد. به گفته الستر سیم، شرکت‌های نفتی تا همین چند سال پیش بر این باور بودند که برای هر مولکول نفتی که تولید می‌کنند، تقاضا وجود دارد.

مخالفان پایان زودهنگام عصر نفت

با این حال، در مقابل هستند شرکت‌هایی که همچنان بر نظریات قبلی باقی مانده‌اند. به‌طور مثال، اکسون موبیل، بزرگ‌ترین شرکت نفتی که سهام آن به‌طور عمومی در بورس عرضه می‌شود، اعلام کرده در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۴۰ تقاضا برای نفت رشد ۲۰ درصدی را تجربه خواهد کرد. همچنین، آرامکو، شرکت دولتی نفت عربستان و بزرگ‌ترین شرکت دولتی نفت دنیا با ذخایری که بیش از ۷۰ سال توان تولید نفت دارند نیز بر این باور است که به مدد تقاضای نفت از سوی بازارهای نوظهور، تقاضای جهانی نفت به رشد خود ادامه خواهد داد.

در این بین شرکت چند ملیتی BP بر این باور است این ایده که نفت از محل پیشرفت انرژی‌های تجدیدپذیر در تهدید است، اغراق آمیز به نظر می‌رسد. اسپنسر دیل، اقتصاددان ارشد BP می‌گوید: «رشد تقاضای نفت طی دو دهه آینده تنها از سمت پیشرفت و توسعه خودروهای برقی تهدید می‌شود.» بی‌پی همچنین در آخرین گزارش سالانه خود با عنوان چشم‌انداز بلندمدت بازار انرژی اعلام کرده‌است که تقاضا برای نفت تا سال ۲۰۴۰ افزایش می‌یابد. کارشناسان بی‌پی برخلاف کارشناسان وودمکنزی بر این باورند که با وجود اینکه رشد تقاضای نفت به دلیل گسترش خودروهای برقی تهدید می‌شود، اما افزایش تقاضا از سوی پتروشیمی‌های خوراک مایع موجب می‌شود تا سال ۲۰۴۰ شاهد رشد تقاضای نفت باشیم. بر اساس این گزارش، رشد تقاضا برای نفت از حدود یک میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۳۵ به ۴۰۰ هزار بشکه در روز خواهد رسید؛ یعنی زمانی که تقاضا برای نفت حدود ۱۱۰ میلیون بشکه در روز خواهد بود. با این حال بی‌پی بر این باور است که اوج تقاضا برای نفت تا قبل از سال ۲۰۴۰ پیش نخواهد آمد.

بی‌پی تاکید کرده است که تقاضا برای نفت از سوی خودروهای سوخت فسیلی در سال ۲۰۱۵ حدود ۱۹ میلیون بشکه در روز بوده که تا سال ۲۰۳۵ به ۲۳ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. در این پیش‌بینی افزایش بهره‌بری موتور اتومبیل‌ها، افزایش سریع ناوگان خودرویی و همچنین رشد ۱۰۰ برابری تعداد خودروهای برقی و رسیدن آن به ۱۰۰ میلیون دستگاه در نظر گرفته شده است. در حالی این شرکت در گزارش جدید خود تعداد خودروهای برقی در سال ۲۰۳۵ را ۱۰۰ میلیون دستگاه پیش‌بینی کرده که در گزارش سال پیش بی‌پی این مقدار ۷۰ میلیون دستگاه پیش‌بینی شده بود. علاوه بر این، رشد تکنولوژی در راستای افزایش خودروهای کرایه‌ای یا خودروهای بدون سرنشین با وجود اینکه موجب افزایش حمل و نقل و استفاده از خودرو می‌شود، اما تعداد خودروها را کاهش خواهد داد. با این حال کارشناسان بی‌پی بر این باورند هر چند رشد تکنولوژی و دیجیتال موجب کاهش تقاضا برای نفت از سوی ناوگان خودروها می‌شود، اما رشد اقتصادی در کشورهای شرق آسیا به معنای افزایش مصرف پلاستیک و پارچه است که رشد تقاضا برای نفت از سوی پتروشیمی‌ها را افزایش خواهد داد.

آژانس‌بین‌المللی انرژی نیز بر رسیدن تقاضای نفت به اوج خود زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد، اعتقاد ندارد؛ چراکه رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اخیرا اعلام کرد این موسسه انتظار ندارد روند رشد تقاضای نفت در جهان در آینده نزدیک متوقف شود. به گزارش خبرگزاری رویترز، فاتح بیرول رشد مصرف در کشورهای در حال توسعه را عامل تحرک رشد تقاضا اعلام کرد. رئیس آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید: «ما پیش‌بینی نمی‌کنیم که در آینده نزدیک، دیگر سوخت‌ها بتوانند جایگزین فرآورده‌های نفتی شوند؛ چرا که بیش از یک سوم رشد تقاضای نفت جهان ناشی از خودروهای سنگین در آسیا خواهد بود و در نتیجه، ما انتظار نداریم روند رشد تقاضای نفت در آینده نزدیک متوقف شود.» در انتها باید گفت هرچند که نظرات درخصوص پایان عصر نفت متفاوت است، با این حال در خوش‌بینانه‌ترین حالت در سال ۲۰۴۰ یعنی کمتر از ۲۵ سال آینده عصر نفت پایان می‌یابد. همچنین سرمایه‎گذاری رو به رشد شرکت‌های بزرگ نفتی چند ملیتی در انرژی‌های تجدیدپذیر زنگ خطر را برای کشورهای نفت‌خیز به صدا درآورده است. در واقع در حالی که ما در کشورمان ظرف ۴ سال اخیر همچنان درگیر و دار تدوین قراردادهای نفتی و جذب سرمایه در میادین نفتی‌مان هستیم، بسیاری پایان دوران نفت را می‌بینند. یعنی دورانی که ممکن است طلای سیاه تا حدی بی‌ارزش شود که برای همیشه زیر زمین باقی بماند.