3 رویکرد نفتی به توافق اوپک

دنیای اقتصاد: بازار نفت این روزها نوسانات شدیدی را تجربه می‌کند، به‌طوری‌که در دو روز ابتدای هفته معاملاتی گذشته افتی نزدیک به ۶ درصد را از سر گذراند و در سه روز پایانی منتهی به جمعه حدود ۴ درصد رشد کرد. نوسانات شدید قیمت‌ها به دنبال بدبینی بازار نسبت به اجرایی شدن توافق اوپک رخ داده است، این بدبینی در حالی است که بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت از کاهش تولیدات خود خبر داده‌اند. در واقع بررسی تاریخی توافقات اوپک برای کاهش تولید نشان می‌دهد در بهترین حالت که در سال ۲۰۰۸ رخ داد اوپک تنها به ۸۰ درصد تعهدات خود عمل کرد و در بیشتر مواقع، حدود ۵۰ درصد از کاهش تولیدات اعلام شده را اجرایی کرده است که این به معنای کاهش تنها ۶۰۰ هزار بشکه‌ای تولید اوپک در ماه‌های پیش رو است.

همچنین به نظر می‌رسد کاهش تولیداتی که اخیرا از سوی برخی کشورهای عضو اوپک اعمال شده متضمن اجرایی شدن توافق اوپک نیست، چراکه بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد ۲۳ کشور شرکت‌کننده در توافق برای کاهش تولید(۱۱ کشور عضو و ۱۲ غیر عضو اوپک) که متعهد به کاهش حدود ۸/ ۱میلیون بشکه‌ای تولیدات خود شده‌اند را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد. دسته اول کشورهایی مانند عربستان و روسیه هستند که به لحاظ سیاسی سردمدار کاهش تعهد اوپک هستند و می‌خواهند با اجرای توافق اوپک دیگر کشورها را برای اجرایی کردن توافق متقاعد کنند. دسته دوم کشورهایی هستند که مجبور به کاهش تولید شده‌اند چراکه از لحاظ فنی و مالی قادر به نگه داشتن سطح تولید خود نیستند یا با افت تقاضا مواجه شده‌اند. اما دسته سوم که برهم زننده معاملات در اوپک هستند به کشورهایی اطلاق می‌شود که مانعی برای رشد تولید ندارند و بر اساس نظریه بازی‌ها، سناریوی کاهش تولید را برابر با شکست خود می‌دانند و سعی دارند تا حد ممکن از کاهش تولید خود جلوگیری کنند و زمینه تخلف دیگر کشورها از سقف تولیداتشان را فراهم می‌کنند.

اجرایی‌کنندگان توافق اوپک

طی یک ماه اخیر بارها اخباری منتشر شده که خبر از کاهش تولید برخی کشورهای حاضر در توافق اوپک و غیرعضو اوپک در ماه دسامبر داده‌اند. در ماه دسامبر ۱۱ کشور از ۱۳ عضو اوپک و ۱۲ کشور غیرعضو این سازمان متعهد شدند که سطح تولیدات روزانه خود را در مجموع ۷۵۸/ ۱ میلیون بشکه کاهش دهند. اعضای اوپک متعهد شدند که حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه از تولید خود بکاهند و حدود نیمی از این مقدار برای کاهش عرضه جهانی بر عهده کشورهای غیرعضو اوپک از جمله روسیه گذاشته شد.

اخبار نشان می‌دهد که طی ۱۳ روزی که از ژانویه ۲۰۱۷ می‌گذرد، بین کشورهای عضو اوپک عربستان و متعهدان عربی این کشور اقدام به کاهش تولید کرده‌اند. عربستان به‌عنوان سردسته این کشورها بر اساس اظهارات وزیر نفت سعودی‌ها تولید خود را به زیر ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده است. به گزارش رویترز، در حال حاضر تولید عربستان به کمترین سطح طی ۲۲ ماه گذشته رسیده است. این کشور براساس توافق اوپک، متعهد شده بود که سطح تولید خود را ۴۸۶ هزار بشکه در روز کاهش دهد و به ۰۵۸/ ۱۰ میلیون بشکه در روز برساند. با این حال بر اساس اظهارات خالد الفالح عربستان تولیداتش را به کمتر از ۱۰ میلیون بشکه یعنی کمتر از سطح توافق رسانده است. متعهدان عربی این کشور در اوپک نیز اقدام به کاهش تولید کرده‌اند. سعد شریده الکعبی، مدیر عامل قطر پترولیوم، از کاهش ۳۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت خام قطر در ماه ژانویه خبر داده و به گفته برخی مقامات کویت، این کشور نیز با کاهش حدود ۱۳۰ هزار بشکه‌ای، تولیدات خود را از ابتدای سال جاری میلادی به ۷/ ۲ میلیون بشکه در روز رسانده است. از سویی شرکت ملی نفت ابوظبی نیز پیش از این به مشتریان نفتی خود اعلام کرده بود که در راستای توافق اوپک ۳ تا ۵ درصد تولید خود را کاهش خواهد داد. همچنین ونزوئلا نیز به‌عنوان متولی اصلی توافق، ماه پیش اعلام کرد که در چارچوب اجرای توافق صادرکنندگان نفت، از ابتدای سال ۲۰۱۷ روزانه ۹۵ هزار بشکه تولید نفت خود را کاهش خواهد داد. اما بین کشورهای غیرعضو اوپک روسیه، مکزیک و قزاقستان اقدام به کاهش تولید کرده‌اند. بر اساس گزارش رویترز، در ۸ روز ابتدایی سال ۲۰۱۷ تولید روزانه نفت روسیه از روزانه ۲۴۷/ ۱۱ میلیون بشکه در ماه اکتبر با کاهش حدود ۱۳۰ هزار بشکه‌ای به ۱/ ۱۱ میلیون بشکه رسیده است، بر اساس توافق تولیدات روسیه باید به‌طور میانگین نسبت به سطح ماه اکتبر ۳۰۰‌هزار بشکه کاهش یابد. قزاقستان نیز از کاهش ۲۰ هزار بشکه‌ای تولیدات خود در ماه ژانویه خبر داده است. بر اساس اعلام شرکت دولتی نفت مکزیک، پیمکس، مکزیک نیز کاهش تولید خود را آغاز کرده است. هر‌چند بر‌اساس داده‌های منتشر شده به نظر می‌رسد توافق کشورهای صادرکننده نفت برای کاهش تولید در حال اجرایی شدن است، با این حال نمی‌توان به این کاهش تولید چندان امید بست. در واقع کشورهایی را که اقدام به کاهش تولید خود کرده‌اند می‌توان به دو دسته تقسیم کرد.

دسته اول کشورهایی هستند که به دلیل فشار سیاسی و مشکلات اقتصادی اقدام به کاهش تولید کرده‌اند. مثلا کاهش تولید عربستان و روسیه را می‌توان تا حدودی به این دلیل دانست. از آنجا که روسیه و عربستان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت محسوب می‌شوند، زیر ذره‌بین دیگر کشورهای حاضر در توافق ماه دسامبر هستند و درصورتی که به توافق پایبند نباشند، دیگران نیز تولیدات خود را کاهش نخواهند داد و توافق به راحتی شکست می‌خورد. متحدان عربی سعودی‌ها یعنی کویت، امارات، قطر نیز درخصوص مسائل و تصمیمات اوپک همواره به دنباله روی از عربستان پرداخته‌اند و عدم پایبندی به تعهدات برای کاهش تولید را به معنای شکاف در بدنه کشورهای تولیدکننده نفت عضو شورای همکاری خلیج‌فارس می‌دانند. از سویی همگی این کشورها به شدت به قیمت بالای نفت نیاز دارند و از لحاظ اقتصادی نیز در مضیقه هستند. به گزارش بلومبرگ، غالب کشورهای تولیدکننده نفت عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به قیمت‌های بالای ۶۰ دلار برای تراز کردن بودجه خود در سال ۲۰۱۷ نیاز دارند. روسیه نیز شرایط مشابهی دارد و طی دو سال گذشته از افت قیمت‌ نفت آسیب دیده است.

اما دسته دوم آن تعداد از کشورهایی هستند که بیش از آنکه به اقدامی خود خواسته دست زده باشند، به دلیل مشکلات فنی و مالی با افت تولید اجباری نفت مواجه شده‌اند. به‌طور مثال به گزارش رویترز، تولید نفت PDVSA، شرکت ملی نفت ونزوئلا، پروژه‎های نفتی این کشور در سال ۲۰۱۷ به کمترین سطح ظرف ۲۳ سال اخیر رسیده که به معنای کاهش تولید غیر ارادی این کشور است. ونزوئلا در سال گذشته نیز به دلیل کاهش تولید برق و کاهش سرمایه‌گذاری با کاهش تولید بیش از ۲۰۰ هزار بشکه‌ای مواجه شد. مکزیک نیز که از کاهش تولیدات خود در ماه‌های پایانی سال ۲۰۱۶ خبر داده، در حال حاضر با مشکلات فنی و افت طبیعی تولید مواجه است و بر اساس پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا در سال جاری میلادی با افت روزانه ۱۵۰ هزار بشکه‌ای مواجه می‌شود، این در حالی است که مکزیک متعهد به کاهش ۱۰۰ هزار بشکه‌ای تولید شده است. خبرگزاری رویترز بر این باور است که بخشی از کاهش تولید نفت روسیه نیز غیر‌ارادی و به‌دلیل دشواری کار کردن در سرمای شدید هوای این فصل منطقه سیبری است. همچنین بخشی از کاهش تولید نفت عربستان را نیز می‌توان به دلیل کاهش تقاضای فصلی این کشور دانست، عربستان به‌طور میانگین طی سال‌های گذشته به دلیل افزایش مصرف برق به دنبال افزایش دما در فصل تابستان حدود ۹۰۰ هزار بشکه به تولیدات خود افزوده است و با رسیدن زمستان و خنک شدن هوا تولیدات خود را کاهش داده است. در این راستا اداره اطلاعات انرژی آمریکا در آخرین گزارش خود احتمال افزایش مجدد تولید نفت عربستان در فصل تابستان را مطرح کرد.

عدم کاهش تولید بر‌اساس نظریه بازی‌ها

اما دسته سوم بین کشورهای صادرکننده نفت آنهایی هستند که تا حد ممکن به توافق اوپک پایبند نخواهند ماند. این کشورها که در تنگنای مالی افت قیمت‌ها قرار دارند، سعی خواهند کرد با اجرای حداقلی توافق برای کاهش تولید، بیشترین سود را از رشد قیمت نفت ببرند. بر اساس نظریه بازی‌ها چهار سناریو پیش روی تولیدکنندگان نفتی که به دلیل فشار سیاسی یا دلایل فنی و مالی مجبور به کاهش تولید نیستند، قرار دارد. اولین سناریو که بهترین سناریو نیز هست، به این ترتیب است که همه کشورها به توافق عمل کنند و شاهد رشد قیمت‌ها باشیم، اما سناریوی دوم این است که تعدادی از کشور صادرکننده نفت(N-m) به تعهدات خود پایبند باشند و m کشور دیگر تولیدات خود را کاهش ندهند، در این سناریو بیشترین سود را m کشوری که تولیدات خود را کاهش نداده‌اند برده و کشورهایی که تولیدات خود را کاهش داده‌اند بیشترین زیان را متحمل می‌شوند. سناریوی سوم نیز ماننده سناریوی دوم است و در این سناریو نیز عده‌ای از کشورها با عدم پایبندی به تعهدات بیشترین سود را کرده و مابقی بیشترین زیان را. اما سناریوی چهارم که بر اساس نظریه بازی‌ها محتمل‌ترین سناریو در چنین شرایطی است به این شکل است که همه کشورها به دلیل نگرانی از اینکه دیگر کشورها به تعهدات خود عمل نکنند و تولیداتشان را کاهش ندهند، در برابر کاهش تولید مقاومت می‌کنند. در این سناریو همه کشورها از افت قیمت نفت زیان می‌بینند. در این راستا به اقدامات کشوری مانند عراق می‌توان اشاره کرد که با وجود اعلام وزیر نفت این کشور که مدعی کاهش تولیدات این کشور شده است، آمار از رکورد شکنی مقدار صادرات عراق در ماه آینده خبر می‌دهد.

نشست کمیته ویژه اوپک برای بررسی میزان تولید کشورهای صادرکننده نفت در راستای اجرای توافق اخیر ۲۰ و ۲۱ ماه جاری میلادی برگزار خواهد شد. با این حال به نظر نمی‌رسد که این نشست تاثیر چندانی بر اجرای توافق داشته باشد، چراکه بنا بر اساسنامه اوپک کشورهایی که توافقات و سهمیه تولید تخلف می‌کنند با هیچ‌گونه عملکرد تنبیهی مواجه نخواهند شد. در واقع تصمیمات در اوپک هیچ‌گونه ضمانت اجرایی ندارد، از این رو نشست ماه جاری نیز تنها به تذکر دادن به کشورهای خاطی منتهی خواهد شد.