رمزگشایی از فروش نفت‌های شناور

دنیای اقتصاد: «در سه ماه گذشته، تهران به لطف برنامه کاهش تولید اوپک تقریبا نصف نفتی را که در انبارهای شناور ذخیره کرده بود، فروخته است.» این بخشی از گزارشی بود که روز گذشته به نقل از خبرگزاری رویترز روی خروجی بسیاری از خبرگزاری‌های داخلی قرار گرفت. خبر یاد شده در حالی بر «فروش نفت انبارهای شناور» بعد از «توافق اوپک» اشاره دارد که از نگاه کارشناسان این میزان فروش بیشتر‌ به نحوه بازاریابی شرکت ملی نفت ایران در دوران پسابرجام باز‌می‌گردد نه توافق اوپک. آن‌طور که در گزارش رویترز اشاره شده است، فروش بیش از ۱۳ میلیون بشکه نفت‌خام از سوی تهران در سه ماه گذشته رقم خورده است، در حالی‌که توافق اوپک برای کاهش تولید در ماه گذشته نهایی شد. بر این اساس به عقیده کارشناسان فروش بیش از ۱۳میلیون بشکه نفت از ۶/ ۲۹میلیون بشکه‌ای که از چیزی حدود ۲ سال قبل و همزمان با تحریم‌ها روی دریا شناور بوده است، بیشتر به سیاست‌های فروش در وزارت نفت و زیرمجموعه‌های آن باز‌می‌گردد تا توافق اوپک، اما نکته دیگری که در گزارش رویترز به درستی به آن اشاره نشده، این است که ذخایر یاد شده شامل میعانات گازی بوده است یا نفت خام؟

با این حال توضیحات مسوولان‌ نفتی کشور حکایت از آن دارد که ذخایر روی دریا، به‌صورت کامل شامل میعانات گازی است، نه نفت خام. در همین زمینه محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران پیش از این در بخشی از گفت‌وگو‌ با هفته‌نامه «تجارت فردا» با تاکید بر این نکته که «مخازن روی آب ما همگی میعانات گازی است و هیچ‌گاه نفت‌خام روی آب نداشته‌ایم»، گفته بود: در مقابل ۵۰۰ هزار بشکه تولید روزانه میعانات گازی در حال حاضر روزانه حدود ۷۰۰ هزار بشکه صادرات این محصول را داریم که بخشی از آن با استفاده از مخازن روی آب محقق شده است. قمصری در این مصاحبه که حدود دو ماه از زمان انتشار آن می‌گذرد، تاکید کرده بود: حجم این مخازن نسبت به قبل از تحریم‌ها نصف شده است و امیدواریم با ادامه روند کنونی صادرات نفت، تاپایان سال این مخازن تمام شود.

امیدواری قمصری نسبت به پایان ذخایر روی آب تا پایان امسال در حالی است که هر روز نگهداری این ذخایر با هزینه‌های سنگینی برای دولت همراه است. از سویی فروش «دست به نقد» میعانات گازی، به عنوان یکی از محصولاتی که همراه با گاز از اعماق زمین استخراج می‌شود، فرآیند تولید گاز را تسهیل کرده و به مانعی برای آن تبدیل نمی‌شود. اما بر اساس اطلاعات دریافتی از پایگاه داده‌پردازی تامسون رویترز از جابه‌جایی محموله‌های نفتی، مقدار نفت (میعانات‌گازی) ذخیره‌سازی شده ایران در انبارهای شناور از ۶/ ۲۹ میلیون بشکه در آغاز ماه اکتبر (۱۰ مهر) هم اکنون به ۴/ ۱۶ میلیون بشکه کاهش یافته است. بنابراین گزارش سطح نفت ذخیره‌سازی شده ایران در انبارهای شناور خود در ابتدای سال ۲۰۱۶ معادل ۷/ ۲۹ میلیون بشکه بوده است. همچنین بنا به اعلام ۲منبعی که جابه‌جایی‌ نفتکش‌ها را رصد می‌کنند، هم‌اکنون نفت فروخته نشده ایران در ۱۲ تا ۱۴ نفتکش ذخیره‌سازی می‌شود که این تعداد به‌جز حدود ۶۰کشتی ناوگان حمل‌ونقل‌ نفت کشور است. به گزارش رویترز تعداد تانکرهایی که ایران در تابستان گذشته به ذخیره‌سازی نفت اختصاص داده بود، حدود ۳۰فروند بوده است.

بازاریابی پس از برجام

اما بر اساس اطلاعات موجود و اظهار‌نظر مسوولان نفتی کشور، سطح ذخایر میعانات گازی کشور روی آب‌ها، در حالی طی سه ماه گذشته به نصف رسیده است که کارشناسان عقیده دارند زمانی‌که کالایی روی آب انبار می‌شود، علاوه بر اینکه هزینه‌های سنگینی برای نگهداری به بار می‌آورد نشان‌دهنده این موضوع است که مشتری کافی در بازار وجود ندارد یا فروش با مشکلاتی مانند اشباع بازار همراه شده است. یکی از اشکالات دیگری که انباشته شدن میعانات گازی، به عنوان محصولی که مشتری‌های خاص خود را در سراسر دنیا دارد و فروش آن مانند نفت خام به سادگی امکان‌پذیر نیست، این است که چنانچه این محصول در فاصله کوتاهی پس از تولید به مصرف نرسیده یا صادر نشود، می‌تواند به مانعی برای تولید گاز تبدیل شود. بر این اساس میعانات گازی که همزمان با تولید گاز ایجاد می‌شوند، یا باید در داخل کشور به مصرف برسند یا در مخازن پالایشگاه‌ها و انبارهای شناور ذخیره شوند که معمولا با محدودیت همراه هستند. گزینه دیگری که بعد از پر شدن مخازن انتظار میعانات گازی مازاد را می‌کشد، سوزانده شدن در هوا برای ادامه یافتن تولید گاز و رسیدن آن به دست مصرف‌کنندگان است.

با این تفاسیر درحالی‌که در تحلیل خبرگزاری رویترز از فروش بیش از ۱۳ میلون بشکه نفت (میعانات گازی) به عنوان یکی از موفقیت‌های ایران پس از توافق اوپک و تلاشی برای افزایش سهم بازار یاد می‌شود، کارشناسان عقیده دارند بخش قابل‌توجه این ماجرا، تقویت بازاریابی فروش در دوران پسابرجام و تلاش برای خلاصی از حجم عظیمی از میعانات گازی است که در صورت به فروش نرفتن نتیجه‌ای جز هزینه‌های سربار نگهداری، کند شدن روند تولید گاز یا سوزانده شدن در هوا به همراه ندارد. بر این اساس در شرایطی که از ابتدای شروع به کار دولت یازدهم تا‌کنون بسیاری از فازهای پارس‌جنوبی مانند فاز ۱۹، ۲۰ و ۲۱، ۱۷ و ۱۸و... تکمیل شده و به بهره‌برداری رسیده است، تقویت صادرات میعانات گازی در ماه‌های گذشته، موفقیت خوبی برای ایجاد ارزش افزوده تا زمان راه‌اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان داخلی میعانات گازی، به‌شمار می‌رود.

نگاهی به میزان تولید گاز در آذرماه امسال، افزایش تولید روزانه ۹۰ میلیون متر‌مکعبی را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد که به‌تبع آن تولید میعانات گازی نیز با افزایش تولید همراه بوده است. با اجرای توافق برجام و تقویت بازاریابی از سوی ایران، افزایش تولید میعانات گازی یاد‌شده با تهدید انبار شدن یا قفل شدن روند صادرات همراه نخواهند بود. به گزارش رویترز و بر اساس گفته‌های منابع آگاه و اطلاعات به‌دست آمده، نفت (میعانات گازی) فروخته شده در ماه‌های اخیر به مشتریان آسیایی از جمله چین، هند و کره‌جنوبی و کشورهای اروپایی از جمله ایتالیا و فرانسه ارسال شده است. منابع دیگری در صنعت نفت گفته‌اند، ایران همچنین به دنبال استفاده از فرصت پدیده‌آمده برای ورود به بازارهای جدید در اروپا از جمله در حوزه بالتیک و دیگر کشورهای اروپای مرکزی و شرقی است. به این ترتیب باز شدن مسیرهای صادراتی برای محصولی مانند میعانات گازی که مصرف‌کنندگانی خاص مانند پالایشگاه‌ها را در سراسر دنیا دارد، نشان‌دهنده بهبود بازاریابی در بدنه وزارت نفت در ماه‌های گذشته است. به این ترتیب در حالی‌که ممکن است اجرای توافق اوپک برای کاهش تولید و معاف شدن ایران از پیوستن به این طرح آثار خود را در چند ماه آینده نشان دهد، به عقیده کارشناسان باز شدن مسیرهای صادراتی برای محصولی مانند میعانات گازی که مصرف‌کنندگانی خاص در سراسر دنیا دارد، در برهه فعلی نشان‌دهنده بهبود بازاریابی در بدنه وزارت نفت در ماه‌های گذشته و در نتیجه اجری برجام است.

اوپک در نشست رسمی ۳۰ نوامبر (۱۰ آذر) خود در وین برای نخستین بار از سال ۲۰۰۸ با کاهش تولید موافقت کرد تا با کاهش مازاد عرضه نفت در بازارها به بالا رفتن سطح قیمت ها کمک کند. ایران تا رسیدن سطح تولیدش به سطح پیش از تحریم، از اجرای این توافق مستثنی شد.براساس این توافق، قرار است اوپک یک میلیون و ٢۰۰ هزار بشکه در روز از سطح تولید خود بکاهد. این قرارداد از ابتدای سال ۲۰۱۷ میلادی (‌۱۲ دی) به مدت ۶ ماه اجرا می شود. اوپک همچنین موفق شد در تاریخ ۱۰ دسامبر (۲۰ آذر)، تولیدکنندگان نفت غیراوپک شامل روسیه، قزاقستان، گینه، آذربایجان، سودان، مالزی، عمان، سودان، بولیوی، مکزیک، بحرین و برونئی را با خود همراه سازد. این تولیدکنندگان نیز در مجموع با کاهش ۶۰۰ هزار بشکه در روز از تولید نفت خود موافقت کردند. این نخستین توافق اوپک و غیراوپک از سال ۲۰۰۱ میلادی است.