دگردیسی در بازار گاز جهانی

دنیای اقتصاد: وابستگی چند دهه‌ای آمریکا به انرژی، امروزبه لطف پیشرفت تکنولوژی صنعت نفت و گاز، این کشور را تبدیل به یکی از غول‌های تامین‌کننده نفت و گاز طبیعی کرده است، تا آنجا که پس از نفت شیل که با رشد تولید یکی از عوامل از بین رفتن تعادل عرضه دربازار نفت شده بود، این بار نوبت به دومین محصول شیل رسیده است تا با خیز برای جهانی شدن، بازار جهانی گاز را تحت تاثیر خود قرار دهد. هرچند گاز شیل هنوز با چالش‌های زیادی برای ورود گسترده به بازار جهانی گاز همراه است با این حال امسال، آمریکا برای نخستین‌بار گاز استخراج شده از میادین شیل را به شکل گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) به خارج صادر کرده است. در حال‌حاضر روند تولید گاز شیل در آمریکایی که زمانی به واردات انرژی وابسته بود، به قدری سرعت گرفته است که ممکن است این کشور در سال ۲۰۱۷ برای نخستین‌بار بعد از سال ۱۹۵۰، صادرات بیشتری نسبت به واردات سوخت گرمایشی داشته باشد. آمریکا برای عملیاتی کردن برنامه صادرات گاز شیل خود به سراسر دنیا، قصد دارد خطوط لوله انتقال گاز در این کشور را مرمت و بازسازی و پایانه‌های صادراتی خود را نیز فعال کند اما این کار با ریسک‌هایی مواجه است. بالا بودن هزینه انتقال گاز به مصرف‌کنندگان بزرگ اروپا و آسیا یکی از ریسک‌هایی است که خیز آمریکا برای صادرات گاز شیل را تهدید می‌کند. از سویی اولویت‌های تجاری رئیس‌جمهوری جدید آمریکا نیز می‌تواند ال‌ان‌جی تولید شده در آمریکا را گران‌تر از محصولات دیگر تولیدکنندگان گاز در دنیا تمام کند.

انقلاب شیل

تنها یک دهه قبل چاه‌های معمولی استخراج گاز در آمریکا از مدار تولید خارج شدند. به دنبال این اتفاق شرکت‌های بزرگ نفتی مانند اکسون موبیل و بریتیش پترولیوم برای جبران کاهش گاز تولیدی به دنبال اجرای طرح‌های میلیارد دلاری برای تاسیس پایانه‌های واردات گاز بودند، اما در آستانه اجرای چنین برنامه پر هزینه‌ای، تکنیکی که به نام شکست هیدرولیکی شناخته می‌شود همه‌چیز را برای حفاران گاز شیل تغییر داد. تکنولوژی جدید این امکان را به حفاران گاز شیل داد که سوخت را از لایه‌های سنگی و پیچیده میادین شیل با هزینه‌ای کمتر نسبت به واردات خارج کنند، اتفاقی که از آن با عنوان «انقلاب شیل آمریکا» یاد می‌شود. در حال‌حاضر تولیدکنندگان شیل آمریکا (frackers) روزانه ۱۸ میلیارد فوت مکعب گاز از میدان گازی مارسلوس در شرق ایالات متحده آمریکا استخراج می‌کنند که بیشترین میزان تولید گاز شیل در آمریکا از گذشته تاکنون ارزیابی می‌شود. اما با وجود سطح بی‌سابقه تولید گاز شیل در آمریکا، مشکلی که در رابطه با سیستم خطوط لوله انتقال گاز وجود دارد این است که طراحی این خطوط به گونه‌ای بوده است که تنها قادر به انتقال گاز از خلیج کوست از جنوب به شهرهای شمال شرق است، نه برعکس. برای حل این مشکل و برای اینکه خلیج کوست که در حال حاضر پایانه‌های صادرات گاز در آن در حال ساخته شدن هستند بتواند گاز دریافت کند، خطوط لوله گاز در حال مهندسی مجدد برای انتقال گاز به جنوب هستند. بر این اساس هزاران کیلومتر از خطوط لوله دو طرفه در سال ۲۰۱۷ برای انتقال گاز شیل فعال می‌شوند که می‌تواند اثر چشم‌گیری بر تسهیل روند صادرات گاز شیل داشته باشد.

رقابت گاز شیل با بزرگان ال‌ان‌جی

به نظر می‌رسد چنانچه برنامه‌های آمریکا برای صادرات گاز ال‌ان‌جی عملیاتی شود، رقیب قدرتمندی در مقابل تولیدکنندگان دیگر این محصول از جمله در خاورمیانه ایجاد شود. برای مثال تمام ذخایر گاز طبیعی قطر در خاورمیانه شامل ۸۸۵ تریلیون‌ فوت ‌مکعب می‌شود که ۸۵ درصد از صادرات آن به‌صورت ال‌ان‌جی صورت می‌گیرد و مابقی آن از ‌طریق خط لوله به امارات‌متحده‌عربی و عمان صادر می‌شود. اما در حالی که قطر به‌عنوان رقیب و شریک ایران در میدان گازی پارس‌جنوبی تبدیل به بزرگ‌ترین صادرکننده ال‌ان‌جی به دنیا شده است و آمریکا نیز طبق پیش‌بینی‌ها در سال ۲۰۱۷ به جمع بزرگان ال‌ان‌جی دنیا خواهد پیوست، پروژه ال‌ان‌جی در کشورمان که سال‌ها از آغاز آن می‌گذرد همچنان بدون ثمر باقی مانده است. این در حالی است که ایران از سال ۸۱ به دنبال حضور جدی در عرصه تولید و صادرات ال‌ان‌جی بوده است، با این حال این پروژه با تشدید تحریم‌های غرب علیه ایران و مسدود شدن مسیر ورود تکنولوژی به کشور، در سطوح اولیه متوقف شد.

در حال حاضر شرکت چنیِر (Cheniere Energy Inc.) در آمریکا قراردادهای متعددی با چند خط لوله دو طرفه برای دریافت گاز از تولیدکنندگان میدان گازی مارسلوس دارد. این شرکت در سال ۲۰۱۰ از سوی سازمان رگولاتوری آمریکا مجوز صادرات ال‌ان‌جی را پیش از سایر رقبا دریافت کرد و وارد عرصه صادرات شد. در حال حاضر پایانه «سابین پس» (Sabine Pass) تنها پایانه صادراتی عملیاتی در ۴۸ ایالت آمریکا است که در اختیار شرکت چنیِر است اما آن‌طور که بر اساس برنامه‌ها پیش‌بینی شده است، تا سال ۲۰۱۸، تعداد چهار پایانه صادراتی جدید به تنها پایانه در ۴۸ ایالت صادراتی افزوده خواهد شد. در عین حال تعداد ۱۲ پایانه دیگر نیز در حال انتظار برای تصویب درخواست یا صدور گواهی احداث هستند. خیز آمریکا برای صادرات گاز شیل در حالی است که صادرات حدود ۴۰ محموله ال‌ان‌جی، از ترمینال سابین پس در ایالت لوئیزیانا در ماه فوریه عملیاتی و تعداد زیادی از این محموله‌ها به آمریکای جنوبی و مکزیک تحویل داده شده است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا زمان عملیاتی شدن پنج پایانه صادراتی به شکل کامل، ظرفیت صادرات گاز شیل آمریکا نیز به حدود یک میلیارد فوت مکعب در پایان سال ۲۰۱۶ برسد.

چالش خریدار برای گاز شیل

اما در حالی که آمریکا گاز شیل فراوانی برای عرضه دارد، کارشناسان چالش متقاضی را برای این محصول مطرح می‌کنند. در واقع هنوز کاملا شفاف نیست کدام کشور مشتری گازهای عرضه شده از سوی آمریکا خواهد بود. از دیگر سو با وجود اینکه هنوز مشتری‌های گاز ایالات متحده آمریکا به‌طور کامل مشخص نیستند، شرکت‌های حوزه انرژی در آمریکا در انتظار دریافت مجوزهای لازم برای صادرات گاز بیشتری به خارج از کشور هستند که خطر اشباع بازار گاز را به همراه دارد. بر این اساس وزارت انرژی آمریکا در حال بررسی تعداد زیادی درخواست از سوی شرکت‌های انرژی است که خواهان صادرات روزانه بیش از ۳۶ میلیارد فوت مکعب گاز به خارج از کشور هستند که به تعبیر دیگر به معنای صادرات نیمی از تولیدات گازی آمریکا به کشورهایی است که با این کشور موافقت‌نامه تجاری ندارند. با این حال در شرایطی که بازارهای جنوب آمریکا برای جذب بخشی از گاز تولیدی آمریکا آمادگی دارند، افزایش تعداد رقبا در خارج از کشور می‌تواند فعالیت تولیدکنندگان شیل در بازارهای دور از خانه را دشوار کند.

در کنار افزایش رقبا «قیمت» یکی دیگر از نگرانی‌هایی است که در رابطه با برنامه آمریکا برای تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان گاز وجود دارد. اگرچه گاز شیل آمریکا بر اساس شاخص گاز «هنری هاب» در اوایل سال جاری در لوئیزیانا به کمترین سطح در تاریخ خود رسید، با این حال کاهش هزینه‌های حمل و نقل باعث شد تا مشتری‌هایی مانند ژاپن و کره جنوبی، واردات گاز از استرالیا و قطر را ترجیح دهند زیرا واردات از این کشورها ارزان‌تر از واردات از آمریکا تمام می‌شد. به این ترتیب در حالی که حمل و نقل ارزان به یکی از موانع رشد صادرات گاز آمریکا تبدیل شده است، این احتمال نیز وجود دارد که با روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا به ریاست دونالد ترامپ، به توافقنامه تجارت آزاد آمریکای شمالی پایان داده شود؛ اتفاقی که می‌تواند صادرات گاز به مکزیک را نیز گران تمام کند. با این تفاسیر ممکن است حتی با وجود ثابت باقی ماندن قیمت گاز، بازارهای آینده برای ال‌ان‌جی تولید شده در ایالات متحده آمریکا محدودتر شود.

با تمام چالش‌ها و تهدیدهایی که برای گاز شیل آمریکا وجود دارد، از نظر کارشناسان انقلاب شیل آمریکا بدون شک این کشور را در مسیر تبدیل شدن به بزرگترین تولیدکننده گاز در دنیا قرار خواهد داد. از نظر آنها آمریکا توانایی پیدا کردن مشتری‌های بیشتر همزمان با افزایش ظرفیت صادرات و رقابت قیمتی در بازار گاز دنیا را دارد و می‌تواند خود را به‌عنوان قدرت جدید انرژی گاز دنیا در سال ۲۰۱۷ اثبات کند.