دنیای اقتصاد: توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید نفت اگرچه قیمت نفت را بعد از دو سال رکود با رشد همراه کرد، اما توافق اوپک تنها در «قیمت نفت» بازتاب پیدا نکرده و احتمالا مسیر حرکت طلای سیاه در بازارهای بین‌المللی را نیز با تغییراتی همراه خواهد کرد. بر این اساس سوال مهمی که با قطعی شدن توافق برای کاهش تولید و نشانه‌های اجرای آن از سوی عربستان و روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان عضو و غیرعضو اوپک مطرح می‌شود این است که با کاهش بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت در پی این توافق، تجارت بین‌المللی نفت به‌عنوان کالایی استراتژیک چه روندی خواهد داشت؟ در واقع کشورهای تصمیم‌گیرنده برای کاهش تولید نفت، از این پس برای حفظ سهم بازار خود چه اقداماتی انجام خواهند داد و کدام بازارها برای آنها از اهمیت بیشتری برخوردار است؟ در این میان ایران به‌عنوان کشوری که بر اساس توافق حاصل شده از کاهش تولید مستثنی شده است، روند بازاریابی خود را برای حضور در مقاصد بیشتر چگونه تغییر خواهد داد؟ سوالات یاد شده در حالی وجود دارد که نشانه‌های اولیه از اقدامات تولیدکنندگان نفت عضو اوپک حاکی از آن است که تامین‌کنندگان نفت در خاورمیانه تلاش دارند برای حفظ سهم بازار، رقبای خود را از حوزه جنوب شرق آسیا به سمت اروپا و آمریکا هدایت کنند. برای مثال عربستان سعودی به روشنی نشان داده است که تمایل بیشتری برای حضور در منطقه به سرعت در حال رشد آسیا دارد و برنامه‌اش بیشتر معطوف به کاهش عرضه در بازارهای غربی است که هم‌اکنون با اشباع نفت همراه هستند. نگاهی به عملکرد کویت به‌عنوان متحد عربستان نیز حکایت از استراتژی مشابهی دارد.

به این ترتیب از نگاه کارشناسان بعد از توافق برای کاهش تولید نفت، کشورهای عرضه‌کننده طلای سیاه به خصوص در خاورمیانه تلاش خواهند کرد سهم بازار خود را در آسیا (که پیش‌بینی می‌شود بر خلاف اروپا برای سال‌ها با رشد تقاضا همراه باشد) حفظ کنند. بر اساس گزارش خبرگزاری بلومبرگ، بررسی‌ها نشان می‌دهد مسیرهای صادرات نفت از سوی خاورمیانه با محدودیت بیشتری برای ایالات متحده آمریکا و اروپا همراه خواهد شد. این تحلیل اما در شرایطی وجود دارد که نگاهی به عملکرد صادراتی کشورمان، نشان می‌دهد که ایران در حال پیمودن مسیری متفاوت از عربستان سعودی و دیگر رقبای منطقه‌ای خود است. بر اساس اخبار منتشر شده، شرکت پی‌کی‌ان اورلن (PKN Orlen) به‌عنوان بزرگترین شرکت پالایشگاهی لهستان روز گذشته اعلام کرد، یک میلیون بشکه نفت سبک از شرکت ملی نفت ایران خریداری کرده است. همچنین براساس اعلام مسوولان صنعت نفت، پس از لهستان، بوسنی و هرزگوین نیز یکی دیگر از مشتریان اروپایی نفت ایران شد. به گزارش خبرگزاری رویترز، شرکت دولتی پی‌کی‌ان لهستان، که عمدتا نفت روسی پالایش می‌کند اعلام کرده است، نفت خریداری شده از ایران در ماه ژانویه به بندر نفتوپوورت در گدانسک تحویل و از آنجا به پالایشگاه شرکت پی‌کی‌ان در منطقه پلاک انتقال داده خواهد شد. پی‌کی‌ان در بیانیه خود آورده است: «پالایش نفت خامی که اخیرا از ایران خریداری شده، مبنای طرح‌های بعدی در مورد خرید نفت بیشتر از این کشور خواهد بود.» برنامه بلندمدت این شرکت لهستانی برای همکاری با ایران در حالی است که در اوایل سال جاری میلادی، موافقتنامه خرید نفت از شرکت سعودی آرامکو را نیز تمدید کرد. به این ترتیب لهستان که بخش زیادی از نفت و گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کرد، با واردات نفت خام خود از ایران قصد دارد وابستگی پالایشگاه‌های خود به نفت خام روسیه را کاهش دهد. این دومین خرید نفتی لهستان بعد از لغو تحریم‌های غرب از کشورمان به شمار می‌رود. همچنین در کنار لهستان، بوسنی و هرزگوین به جدیدترین مشتری نفت خام ایران تبدیل شده است و مذاکرات مقدماتی برای صادرات نفت ایران به این کشور اروپایی بین شرکت ملی نفت و «زاروبژ نفت» آغاز شده است.

استراتژی ایران در روزهای اجرای توافق اوپک

حرکت ایران به سمت بازارهای اروپایی در روزهایی که با اجرای توافق کاهش تولید، توجه رقبایی مانند عربستان بیش از پیش به بازارهای آسیایی معطوف شده، در حالی است که همواره بیشترین صادرات نفت ایران به بازارهای آسیایی و مشتریان قدیمی این بازار بوده است. به این ترتیب اگرچه شرکت ملی نفت ایران روزانه حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه نفت به مقاصد اروپایی صادر می‌کند، ممکن است این رقم با امکانی که ایران برای افزایش تولید دارد و همچنین تقاضایی که از سوی اروپا برای نفت ایران وجود دارد،‌ با رشد همراه باشد. این انتظار در شرایطی مطرح می‌شود که کشورهای اروپایی در پی ایجاد تنوع در منابع تامین نفت خود به منظور کاهش وابستگی به روسیه هستند. هرچند سیاست اخیر کشورهای اروپایی فرصت خوبی برای حضور پررنگ‌تر صنعت نفت کشورمان در اروپا به شمار می‌رود اما از دیگر سو نمی‌توان رقابت روسیه، عربستان سعودی و حتی تولیدکنندگان شیل آمریکا برای حضور در بازار تشنه به نفت آسیا را نادیده گرفت. در این میان باید دید ایران با وجود رقبای متعدد در آسیا، چه برنامه‌ای برای حفظ مشتریان آسیایی خود و افزایش آنها دارد.

روسیه که به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت و گاز کشورهای اروپایی به شمار می‌رود، اخیرا قدم‌هایی در راستای نفوذ بیشتر به بازارهای آسیایی برداشته است که قابل تامل است. در مهرماه گذشته روسیه بخش زیادی از سهام اسار اویل هند، بزرگترین مشتری نفت ایران در این کشور را خرید. بر اساس گزارش‌های موجود اسار اویل در شش ماهه نخست امسال روزانه بیش از ۱۴۸ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده که بیش از ۴۰ درصد خرید نفت هند از ایران را تشکیل داده است. به گفته مدیرعامل اسار اویل، این شرکت حدود یک سوم نیاز نفتی پالایشگاه ۲۰ میلیون تنی خود را از ایران تامین می‌کند. با این حال روسیه بعد از نهایی شدن این قرارداد اعلام کرد که نفت مورد نیاز این پالایشگاه را از ونزوئلا تامین خواهد کرد. هرچند هند به‌عنوان کشوری در حال رشد که نیاز زیادی به نفت دارد، همچنان یکی از مشتریان بزرگ نفت ایران به شمار می‌رود اما خرید سهام اسار اویل از سوی روسیه به معنای از دست رفتن یکی از مهم‌ترین مشتریان هندی نفت ایران بود. از دیگر سو تحرکات عربستان در بازارهای آسیایی نشان می‌دهد که با وجود تعهدی که این کشور برای کاهش تولید و عرضه نفت خام دارد، همچنان با ارائه تخفیف به مشتریان آسیایی قصد جلب نظر آنها را دارد. همچنین اطلاعیه روز گذشته آرامکو خطاب به پالایشگا‌های آسیایی نشان می‌دهد که عربستان سعودی قصد دارد به منظور حفظ سهم خود در بازار آسیایی نفت، عرضه خود به این بازار را کاهش ندهد و طی برخی اقدامات تنها از افزایش عرضه خودداری کند.

بر این اساس آنطور که روز گذشته خبرگزاری رویترز اعلام کرد، شرکت نفت آرامکو به پالایشگاه‌های آسیایی اعلام کرده است «در راستای تصمیم دولت عربستان برای کاهش تولید به منظور خروج از افزایش عرضه، آن بخش از قراردادها که به مشتریان اجازه می‌دهد ۵ تا ۱۰ درصد بیشتر از حجم توافق شده برای فروش سفارش دهند، از ماه ژانویه تا اطلاع ثانوی معلق خواهد شد.» اطلاعیه اخیر آرامکو به پالایشگاه‌های آسیایی اگرچه تلاش دارد موضع عربستان برای کاهش تولید و عرضه نفت را ثابت کند، در عین حال حاکی از آن است که این کشور قصد دارد بر اساس توافقی که خود رهبری آن را به عهده داشت، فعلا از «فروش بیشتر» به پالایشگا‌ه‌های آسیایی خودداری کند. به بیان دیگر فروش نفت عربستان به پالایشگاه‌های آسیایی بر اساس اصل قراردادهایی که با یکدیگر دارند با تغییری همراه نخواهد بود و پالایشگاه‌های آسیایی فعلا از سفارشی بیش از سقف تعیین شده در قراردادها محروم شده‌اند.

نتایج تمرکز بر بازار آسیا

اما در شرایطی که رشد قیمت نفت در نتیجه تلاش برای کاهش تولید، مسیر جدیدی برای تجارت جهانی نفت ترسیم کرده است، این سوال مطرح می‌شود که در چنین شرایطی علت حرکت جریان نفت به سمت آسیا چیست؟ در حال حاضر عربستان و روسیه برای محکم کردن جای پای خود در بازارهای آسیایی رقابت دارند و از سویی افزایش قیمت نفت در پی توافق اخیر تولیدکنندگان نفت برای کاهش عرضه باعث شده است معامله‎گران و تولیدکنندگان عمده، مجموعه‎ای از نفتکش‎ها را برای انتقال نفت خام تولیدی ایالات متحده به کشورهای آسیایی در ماه دسامبر امسال آماده کنند. در چنین شرایطی آینده بازار جهانی نفت چگونه رقم خواهد خورد و استراتژی تولیدکنندگان نفت برای حضور در بازار چه خواهد بود؟

بر‌اساس تحلیل‌های موجود، چنانچه کشورهای تولیدکننده نفت در خاورمیانه با وجود تعهد برای کاهش تولید و عرضه به مبارزه خود برای حفظ سهم آسیایی خود ادامه دهند، مناطقی مانند غرب آفریقا، دریای شمال، دریای سیاه و دریای مدیترانه که از ورود به بازارهای آسیایی ناتوان شده‌اند، با ادامه یافتن پمپاژ نفت معضل افزایش عرضه در این مناطق ادامه خواهد یافت و رشد قیمت نفت خنثی خواهد شد.این انتظار در شرایطی مطرح است که در اولویت قرار گرفتن بازار آسیا از سوی عربستان سعودی و ترک خریداران غربی (برای عملیاتی کردن توافق کاهش تولید) به زیان نفتکش‌های حمل نفت خام نیز خواهد بود، زیرا مسیرها در آسیا برای انتقال نفت عربستان سعودی کوتاه‌تر خواهد بود. به این ترتیب یکی از نتایج تمرکز روی بازارهای آسیایی، به غیر از تشدید افزایش عرضه در بازارهای غیر‌آسیایی، نوید بدترین سال کاری برای تانکرهای حمل نفت خام از سال ۲۰۱۳ به این سو را نیز به همراه دارد. با این حال محرک‌های بسیاری وجود دارد که می‌توانند مسیر حرکت بشکه‌های نفت را بعد از توافق اوپک تعیین کنند.

اتفاق دیگری که تحلیلگران بعد از توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید انتظار آن را می‌کشند، کاهش عرضه نفت سنگین و کسری آن در بازار است. به عقیده تحلیلگران از آنجا که نفت سنگین قیمتی ارزان‌تر در مقابل نمونه‌های مرغوب‌تر دارد، ممکن است کشورهای متعهد برای کاهش عرضه به منظور کسب درآمد بیشتر، صادرات این نمونه از نفت تولیدی خود را کاهش و در مقابل عرضه نفت‌های سبک را به خصوص در بازارهای آسیایی افزایش دهند. به این ترتیب این انتظار مطرح می‌شود که ونزوئلا و دیگر تامین‌کنندگان آمریکای لاتین، کمبود احتمالی نفت سنگین را که اکثرا کشورهای غربی مشتری آن هستند (در غیاب عربستان در این بازارها) با افزایش تولید خود جبران کنند. در این میان یک مقام سابق شرکت ملی نفت عربستان بر خلاف تحلیلی که به آن اشاره شد، عقیده دارد احتمالا عربستان سعودی بخش عمده‌ای از کاهش تولید خود را به دلیل افزایش تقاضا برای نفت سنگین، به نفت سبک خود اختصاص خواهد داد.

در نهایت به نظر می‌رسد کشورهایی که برای کاهش عرضه نفت با یکدیگر توافق کرده‌اند، وارد رقابت تازه‌تری برای کسب سهم بیشتر از بازار آسیا شده‌اند. عربستان به‌عنوان سردمدار ایجاد توافق اوپک، آغازگر این رقابت در بازار آسیا نیز شده است تا آنجا که فروش نفت خود به برخی پالایشگاه‌های اروپایی را ۲۰ درصد برای ماه آینده کاهش داده است. در واقع روشن است که عربستان حاضر نیست بازاری مانند چین را در آسیا، به راحتی به رقیبی مانند روسیه یا ایران واگذار کند به این ترتیب تصمیم گرفته میزان فروش خود به اروپا را کاهش داده و به چین اختصاص دهد تا هم به توافق کاهش تولید پای بند بوده باشد و هم سهم خود را در بازارهای مهم آسیایی حفظ کرده باشد. با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد با اجرای کامل توافق اوپک از ژانویه، حرکت بشکه‌های نفت از خاورمیانه به سمت غرب با سرعت کمتری جریان داشته باشد. این اتفاق هرچند در راستای اجرای تعهدات مربوط به توافق کاهش تولید است، اما می‌تواند نتایجی مانند بیشتر شدن مازاد عرضه در بازارهای غربی را به همراه داشته باشد، اتفاقی که از آن به‌عنوان یکی از عوامل خنثی کردن توافق اوپک یاد می‌شود. از دیگر سو، اتفاقی که با افزایش عرضه در بازارهای غربی به خصوص آمریکا رخ خواهد داد، کاهش قیمت جهانی نفت است زیرا قیمت نفت از موجودی نفت خام آمریکا با سرعت زیادی اثر می‌پذیرد. حال در این میان باید دید سیاست ایران به‌عنوان کشوری که روزانه ۲/ ۲ میلیون بشکه صادرات دارد و از کاهش تولید نیز معاف شده است، به سمت کسب سهم بیشتر در آسیا چرخش خواهد داشت یا توسعه بازارهای مقصد در اروپا را ادامه می‌دهد؟

آرایش جدید صادرکنندگان نفت

آرایش جدید صادرکنندگان نفت