اهرم اوپک در صعود نفت

دنیای اقتصاد - سارا مالکی: کمتر از دو هفته تا نشست ۱۷۱ اوپک در وین باقی مانده است؛ نشستی که اگر با نتیجه‌ای قطعی برای کاهش یا توقف تولید‌ همراه باشد چشم‌انداز نفت ۵۵ دلاری را به واقعیت نزدیک‌ خواهد کرد. بر همین اساس گفت‌وگوها و مشورت‌ها میان تولیدکنندگان نفت عضو و غیر عضو اوپک از ۲۸ سپتامبر (۷مهر) که طی آن توافقی کلی بر سر اجرای طرح فریز در الجزایر حاصل شد، در حالی تاکنون ادامه دارد که بازیگران این طرح نسبت به توافق بر سر جزئیات آن خوش‌بین هستند. همین خوش‌بینی باعث شد تا قیمت نفت در هفته گذشته با رشدی ۳/ ۵ درصدی همراه باشد. سفر دبیر کل اوپک به تهران و دیدار او با وزیر نفت کشورمان در روز پنج‌شنبه برای رایزنی بیشتر با ایران به‌عنوان عضوی تاثیرگذار در اجرای طرح فریز نیز عاملی بود که بر خوش‌بینی‌ها نسبت به اجرای این طرح افزود. بیژن زنگنه در دیدار با محمد سانونسی بارکیندو نسبت به مثبت بودن نشست وین ابراز خوش‌بینی کرد و گفت: احتمال توافق اعضای اوپک در نشست ماه آینده، زیاد است.

زنگنه پس از دیدار با دبیرکل اوپک در روز پنج‌شنبه گفت: اگر در اجلاس آینده اوپک در وین روی میزان تولید نفت به توافق برسیم، قیمت هر بشکه نفت به‌سرعت از مرز ۵۰ دلار عبور خواهد کرد. وزیر نفت کشورمان با اشاره به برگزاری اجلاس اوپک در اواخر ماه نوامبر در وین افزود: در صورت همکاری کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، فکر می‌کنم رسیدن قیمت نفت به حدود ۵۵ دلار در هر بشکه دور از دسترس نخواهد بود. از نگاه زنگنه محدوده ۵۵ دلاری برای قیمت نفت بازه‌ای است که همچنان برای تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف توجیه اقتصادی ندارد اما در عین حال می‌تواند به بهبود درآمدهای نفتی تولیدکنندگان اوپک کمک کند. زنگنه پس از دیدار با بارکیندو هرچند نسبت به حصول توافق در نشست اوپک ابراز امیدواری کرده است،‌ اما با اشاره به پیشنهاد اخیراعضای اوپک مبنی بر توقف تولیدات ایران در سطح ۹/ ۳ میلیون بشکه در روز تاکید کرده است که «ایران از سهم خود نمی‌گذرد.» طبق اعلام وزارت نفت در حال حاضر تولید ایران به سطح ۴ میلیون بشکه در روز نزدیک شده است، با این حال وزیر نفت از اعلام عددی مشخص برای سقف تولیدات ایران در مقابل پیشنهاد تولید ۹/ ۳ میلیون بشکه‌ای اعضای اوپک خودداری کرد.

اما باتوجه به حساسیت ویژه‌ای که عربستان سعودی روی ایران به‌عنوان یک رقیب همه‌جانبه در منطقه دارد، حضور ایران در طرح محدود کردن تولیدات نفتی برای بازگرداندن تعادل به بازار نفت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد یک بار در اوایل سال جاری، مذاکرات اعضای اوپک برای اجرای طرح فریز نفتی به علت ممانعت ایران برای حضور در این طرح با شکست همراه شد. صنعت نفت ایران در زمان یاد شده به تازگی از تحریم‌های یکجانبه غرب رها شده و فرصت افزایش تولید پیدا کرده بود، به همین علت زنگنه مشارکت در طرح فریز نفتی را غیرممکن ارزیابی کرد و مسوولیت تنظیم بازار را متوجه تولیدکنندگانی دانسته بود که تولید نفت خود را به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش داده بودند. حالا تولید نفت ایران به سطح پیش از تحریم‌ها بازگشته و عربستان سعودی با تاکید بر اینکه ایران به سقف تولید خود دست یافته است، متوقف کردن تولید نفت ایران در سطح ۹/ ۳ میلیون بشکه در روز را پیگیری می‌کند؛ این در حالی است که ایران پیش از این میزان ۱۶۰/ ۴ میلیون بشکه در روز را میزان مطلوب تولید نفت خود اعلام کرده بود .

در این میان هرچند مقدمات دست یافتن به توافقی جامع برای محدود کردن تولیدات نفتی فراهم به نظر می‌رسد و بازار نفت سوار بر موج خوش‌بینی نسبت به توافق اوپک در نشست ۳۰نوامبر در وین با رشد قیمت همراه بوده است، اما همچنان چالش‌هایی وجود دارند که می‌توانند بار دیگر اجرای این طرح را به تاخیر انداخته یا اثرگذاری بلندمدت آن را زیر سوال ببرند. تاکید ایران بر تولید نفت در سطح ۲/ ۴ میلیون بشکه در روز، علاقه‌مند نبودن عراق به حضور در طرح کاهش یا توقف تولید، بازگشت کشورهایی چون لیبی و نیجریه به مدار تولید و فعال شدن تولید نفت شیل آمریکا با بالا رفتن قیمت نفت و حمایت ویژه رئیس‌جمهور جدید این کشور از نفت شیل، از جمله چالش‌هایی هستند که باعث می‌شود کارشناسان نقدهایی را به تلاش اوپک برای توقف تولید به منظور افزایش قیمت نفت وارد کنند. با تمام این تفاسیر برداشت‌ها از فضای فعلی این است که «اوپک این بار به توافقی واقعی برای محدود کردن تولید دست خواهد یافت.» اما این اتفاق چگونه تا پایان ماه جاری میلادی رقم خواهد خورد؟

هر چه عربستان بخواهد؟

عربستان کشوری است که با سیاست «افزایش تولید برای خارج کردن تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف» قیمت نفت را با کاهش همراه کرد و باعث سقوط قیمت هر بشکه نفت به ۲۶ دلار در فوریه گذشته شد. بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت اوپک و دنیا اگرچه در برهه‌ای از زمان به قیمت سقوط نفت، موفق به منزوی کردن تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف شد اما در این میان خود نیز هزینه‌های سنگینی پرداخت به‌طوری که بسیاری از کارشناسان سیاست قبلی عربستان را شکست‌خورده ارزیابی می‌کنند. کسری بودجه شدید در این کشور عربی نتیجه بازی با قیمت نفت است که باعث شد سران این کشور برخی اصلاحات اقتصادی از جمله فروش سهام شرکت آرامکو را در برنامه کاری خود قرار دهند. حالا عربستان سعودی با توجه به مشکلات اقتصادی بی‌شمار تلاش بی‌وقفه‌ای برای محدود کردن سطح تولید طلای سیاه و تقویت قیمت آن درپیش گرفته است. بر همین اساس یک کارشناس بین‌المللی بازارهای کالایی عقیده دارد «در نشست آینده اوپک شانس با توافق است، زیرا عربستان می‌خواهد که چنین اتفاقی رقم بخورد.» حلیما کرافت در ادامه می‌گوید: اگر آنها (عربستان سعودی) یک توافق بخواهند، پس یک توافق شکل خواهد گرفت زیرا فرمان به دست عربستان است. کرافت از اینکه خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان در هفته گذشته دو بار در رابطه با نشست وین و طرح محدود کردن تولید نفت سخن گفته است اظهار تعجب می‌کند و می‌گوید: عربستان برای حل مشکلات اقتصادی خود به دنبال نفت بالای ۵۰ دلار در هر بشکه است.

با این وجود چنین اظهار نظری نمی‌توان نقش دیگر کشورهای تولیدکننده نفت را در اجرایی شدن یا نشدن آنچه عربستان به علت مشکلات داخلی در پی آن است، نادیده گرفت. در نشست الجزایر قرار بر این شد که ایران، الجزایر و لیبی به‌عنوان کشورهایی که بعد از چند سال فرصت افزایش تولید پیدا کرده‌اند از این طرح مستثنی شوند. عراق نیز چندی بعد با اشاره به جنگ‌های داخلی و مبارزه این کشور با داعش ادعا کرد که خواهان خروج از طرح محدود کردن تولیدات نفتی است. عراق در حالی این درخواست را مطرح می‌کند که هنوز اجماع مشخصی درباره آن نشده است و از دیگر سو مستثنی شدن برخی کشورها از طرح کاهش تولید که در نشست الجزایر مطرح شد نیز با کمی چرخش همراه شده است. بر خلاف توافق الجزایر حالا این انتظار از ایران وجود دارد که تولیدات خود را در سقف ۹/ ۳ میلیون بشکه در روز تثبیت کند؛ اما نظر بیژن زنگنه با وجود نگاه مثبتی که به نشست وین دارد، نسبت به این درخواست پس از دیدار با دبیرکل اوپک مشخص شد: کشورهایی که تولید بیشتری داشته‌اند و در سال‌های گذشته از فرصت استفاده کرده‌اند، حالا هم مسوولیت بیشتری روی دوششان است.

همه برای یکی، یکی برای همه

با افزایش خوش‌بینی نسبت به قطعی بودن نشست آینده اوپک، نفت برنت در روز پایانی معاملات هفته گذشته با رشدی ۳۷ سنتی به ۸۶/ ۴۶ دلار بر هر بشکه رسید. نفت خام آمریکا نیز ۲۷ سنت رشد داشت و با قیمت ۶۹/ ۴۵ دلار بر هر بشکه معامله شد. این نخستین بار نیست که بازار نفت با موج خوش‌بینی نسبت به موفق بودن نشست اوپک در وین با رشد قیمت همراه شده است، هرچند مدتی بعد با دریافت سیگنال‌هایی منفی با ریزش قیمت همراه شده است. بر همین اساس اگرچه تعداد کسانی که به دلایل مختلف نسبت به اجرایی شدن طرح کاهش تولید نسبت به آن خوش‌بین هستند کم نیست، با این وجود نظر کسانی که با دیده تردید به توافق اوپک و نتایج حاصل از آن می‌نگرند نیز قابل تامل است.

جان کیلداف،‌ تحلیلگر ارشد بازارهای کالایی یکی از افرادی است که نسبت به توافق اوپک برای کاهش تولید خوش‌بین نیست. او در این زمینه می‌گوید: این روزها اخبار مربوط به تصمیم‌گیری اوپک دیوانه‌وار از سوی فعالان بازار پیگیری می‌شود و هر روز شاهد اظهار نظر وزیر انرژی روسیه درباره محدود کردن تولید هستیم. الکساندر نواک در حالی مدام در حال پیگیری گفت‌وگوها برای کاهش تولید است که تولیدات این کشور در سطح بی‌سابقه ۵/ ۱۱ میلیون بشکه در روز قرار دارد و مشخص نیست آیا روسیه حاضر به کاهش تولید خواهد شد یا تولیدات خود را در همین سطح بی‌سابقه فریز خواهد کرد. کیلداف در ادامه می‌گوید: فکر می‌کنم بازار درباره این توافق مسیر خود را به پیش ببرد، مسیری که بار دیگر همه را به تلاش دوباره خواهد انداخت. کارشناسان دیگری نیز در این میان وجود دارند که توافق اوپک را در بهترین حالت، فریز تولید در سطحی بالا به جای کاهش تولید ارزیابی می‌کنند؛ اتفاقی که چاره مازاد عرضه در بازار نفت نیست. کارشناسان از دیگر سو به تولیدکنندگان شیل در آمریکا اشاره می‌کنند و عقیده دارند چنانچه قیمت نفت به‌طور متوسط از ۵۰ دلار در هر بشکه بیشتر شود، این تولیدکنندگان به بازار بازگشته و مشکل افزایش عرضه را تشدید می‌کنند. این اظهار نظر با نگاهی به جدیدترین آمار منتشر شده درباره تعداد دکل‌های حفاری در آمریکا چندان بیراه نیز به نظر نمی‌رسد. هفته گذشته و با افزایش موج خوش‌بینی نسبت به توافق اوپک و همچنین سیاست‌های حمایتی ترامپ، تعداد دکل‌های حفاری در آمریکا ۱۹ دستگاه افزایش یافته و به ۴۷۱ دکل رسیده است. در واقع روند رو به رشد دکل‌های حفاری نفت در آمریکا که از ۵ ماه گذشته آغاز شده است، تا کنون ۱۵۵ مورد به دکل‌های حفاری آمریکا افزوده و به نظر می‌رسد حالا با سرعت بیشتری نیز همراه شده است. به عقیده کارشناسان چنانچه قیمت نفت در پی تصمیمات اوپک با رشد همراه شود، ورود رقبا به صحنه تولید باعث خواهد شد قیمت نفت آنطور که پیش‌بینی می‌شود به جای قرار گرفتن در سطح ۵۰ تا ۶۰ دلار در هر بشکه در سال ۲۰۱۷ به ۴۰ دلار در هر بشکه کاهش پیدا کند.

حال با توجه به اینکه عربستان سعودی و متحدانش به‌عنوان سردمداران افت قیمت نفت شناخته می‌شوند و با توجه به اینکه کشورهایی مانند ایران، لیبی، الجزایر و عراق به دلیل شرایط خاصی که در آن هستند به افزایش تولید نیاز دارند، باید دید بار تصمیم اوپک مبنی بر محدود کردن تولید نفت برای رشد قیمت بر دوش کدام کشورها قرار خواهد گرفت و بر اساس چه منطقی تقسیم خواهد شد. کارشناسان عقیده دارند عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی باید بیشترین کاهش تولید را بر عهده بگیرند، زیرا پیش از این تولیدات آنها به شکل چشمگیری با رشد همراه بوده است. با تمام این تفاسیر از نگاه کارشناسان حتی اگر توافقی در وین از سوی اعضای اوپک شکل بگیرد، بازار را به سمت و سویی چندان متفاوت هدایت نخواهد کرد زیرا محتمل‌ترین سناریو برای طرح محدود کردن تولید؛ توافقی آبرومندانه و نه چندان تاثیرگذار برای بی‌نتیجه نگذاشتن ما‌ه‌ها بحث و گفت‌وگو است.