جعبه سیاه بازار نفت

چرا بر خلاف سایر بازارهای کالای جهانی، قیمت طلای سیاه نزولی شد؟ برخی کارشناسان بر این باورند ریسک انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور و نامعلوم بودن سیاست‌های انرژی وی، قیمت‌ها را در مسیر کاهشی قرار خواهد داد و افت بیشتر قیمت‌ نفت فشار بیشتری به اعضای کشورهای صادرکننده نفت وارد خواهد کرد. با انتخاب هارولد هام به‌عنوان مشاور انرژی ترامپ در دوران رقابت‌های انتخاباتی فرضیه افزایش تولید نفت شیل را تقویت شده است. برخی پیش‌بینی می‌کنند مالیات تولیدکنندگان نفت شیل کاهش یابد که برای بازار نفت خبر خوشی نیست.

دنیای اقتصاد: ترامپ در حالی به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب شده که اوپک در تلاش برای رسیدن به توافقی در راستای کمک به بازار نفت و رشد قیمت‌ها است. برخی کارشناسان بر این باورند ریسک انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور منتخب و نامعلوم بودن سیاست‌های انرژی وی، قیمت‌ها را در مسیر کاهشی قرار خواهد داد و افت بیشتر قیمت‌ نفت فشار بیشتری به اعضای کشورهای صادرکننده نفت وارد خواهد کرد. از همین رو رسیدن به توافق در اوپک ضروری‌تر از قبل خواهد شد. با این حال سیاست‌های احتمالی ترامپ ضعف اوپک را به دنبال خواهد داشت، از این‌رو برخی بر این باورند که انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا احتمال رسیدن به توافق اعضای اوپک را بیش از پیش کمتر کرده است. از این رو بازار نفت در چند روز گذشته برخلاف دیگر بازارهای کالایی در مسیر کاهشی قرار گرفت. از طرفی گزارش آژانس بین‌المللی انرژی مبنی بر افزایش تولیدات جهانی نفت و احتمال افزایش مازاد عرضه در سال ۲۰۱۷ و همچنین اعلام خبر رشد ۴/ ۲ میلیون بشکه‌ای حجم ذخایر نفتی آمریکا در هفته منتهی به دوم اکتبر، افت قیمت نفت را تشدید کرد. روز گذشته نیز، بهای نفت خام آمریکا بر مرز ۴۴ دلار نوسان کرد و برنت به‌عنوان نفت شاخص بازار اروپا به ۳/ ۴۵ دلار بر بشکه رسید. بر این اساس قیمت‌ها در دو روز گذشته حدود ۵/ ۲ درصد افت قیمتی را تجربه کردند.

تاثیر انتخابات آمریکا بر نشست اوپک

انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری شرایط را بیش از پیش برای اوپک پیچیده کرده است. در واقع هرچند رشد تولید نفت شیل، تحریم مجدد ایران و عدم وابستگی آمریکا از نفت اوپک از سیاست‌های احتمالی ترامپ بعد از رسیدن به کرسی ریاست جمهوری در آمریکا خواهد بود، اما سیاست‌های مرد اول کاخ سفید درحوزه انرژی همچنان بسیار مبهم است. اوپک در دسامبر گذشته در الجزایر به توافق کلی برای کاهش عرضه جهانی و کمک به قیمت‌ها در بازار نفت رسید. قرار شد که اعضای این سازمان در نشست عادی اوپک که ۳۰ نوامبر در وین برگزار می‌شود، درخصوص جزئیات این توافق تصمیم‌گیری کنند. با این حال اخبار رسیده نشان می‌دهد اختلافات درون اوپک همچنان در سطح بالایی قرار دارد که این اختلافات حتی پیش از انتخابات آمریکا، اطمینان به توانایی اوپک در رسیدن به توافق را کاهش داده بود. تحلیلگران بر این باورند که در شرایطی که اوپک در حل اختلافات داخلی خود ناتوان به نظر می‌رسد، انتخاب ترامپ شرایط را برای این سازمان پیچیده‌تر کرده است.

تحلیلگران موسسه UBS در زوریخ بر این باورند مشخص نبودن سیاست‌هایی که ترامپ دنبال خواهد کرد درخصوص برخورد با سیاست‌های محیط زیستی، تولید نفت شیل و تحریم‌های ایران رسیدن به توافق در اوپک را بیش از پیش دشوار خواهد کرد. در واقع به باور تحلیلگران احتمال رشد تولید نفت شیل (نفتی که طی دو سال گذشته اوپک فشار افت قیمت نفت بر اقتصاد خود را به قیمت کاهش تولید آن به جان خرید) اوپک را برای پذیرفتن هر توافقی مردد خواهد کرد. از سویی کارشناسان بر این باورند که در شرایطی که ایران خود را در معرض تحریم‌های مجدد ببیند، زیر بار توافق در اوپک نخواهد رفت و سعی می‌کند در کمترین زمان ممکن بیشترین رشد را در تولید خود لحاظ کند.

در این بین مدیر اجرایی گروه کارگزاری PVM در لندن نیز با اشاره به مبهم بودن سیاست‌های انرژی ترامپ می‌گوید: «سیاست‌های ترامپ ممکن است قیمت نفت را تقویت یا تضعیف کند. بنابراین کار برای اوپک پیچیده‌تر از قبل شده است.» تحلیلگران Longview Global LLC نیز می‌گویند شرایط پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی که انتخاب ترامپ پیش روی بازار نفت قرار داده است، نشان می‌دهد اوپک باید قاطع و فوری اقدام و نباید تصمیمات را به آینده موکول کند.در این بین آژانس ‌بین‌المللی انرژی از احتمال افزایش تولید نفت در سراسر جهان خبر داده که می‌تواند به رشد بی‌سابقه عرضه منجر شود. از همین رو آژانس ‌بین‌المللی انرژی می‌گوید: «اگر اوپک تولید خود را کاهش ندهد، اشباع بازارهای نفت در سال ۲۰۱۷ ادامه پیدا می‌کند.» تحلیلگران بر این باورند که افت بیشتر قیمت‌ها فشار را بر کشورهای عضو اوپک افزایش و ضرورت رسیدن به توافق اوپک را بیشتر می‌کند.

براساس گزارش آژانس، عرضه جهانی نفت در اکتبر ۲۰۱۶ به دلیل رشد تولید از سوی اوپک و همچنین بالا رفتن تولید برخی کشورهای غیرعضو اوپک مانند روسیه، برزیل، کانادا و قزاقستان، ۸۰۰هزار بشکه در روز افزایش یافته و به ۸/ ۹۷ میلیون بشکه در روز رسیده است. آژانس بین‌المللی انرژی رشد تقاضای نفت در سال ۲۰۱۶ را ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز پیش‌بینی کرد که در سال ۲۰۱۷ تغییری نخواهد کرد. آژانس بین‌المللی انرژی رشد تولید نفت کشورهای غیراوپک در سال ۲۰۱۷ را ۵۰۰ هزار بشکه در روز پیش‌بینی کرده، در حالی که تولید این کشورها در سال جاری میلادی افت ۹۰۰ هزار بشکه‌ای را تجربه کرده‌اند. آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش خود اعلام کرد، نتیجه نشست آینده اوپک در وین هر چه باشد، تاثیر مهمی بر تعادل مجدد بازار جهانی نفت که بارها به تاخیر افتاده است، خواهد گذاشت. بر اساس این گزارش، اگر نشست آینده اوپک بی‌نتیجه باشد، بازار نفت در سال آینده میلادی نیز در نفت غوطه‌ور خواهد بود و احتمال کاهش قیمت‌ها وجود خواهد داشت. با این حال تحلیلگران BNP بر این باورند که سیاست‌های ترامپ نمی‌تواند چندان بر مذاکرات اوپک اثرگذار باشد، چراکه ترامپ تا ژانویه ۲۰۱۷ به دفتر رئیس‌جمهوری نمی‌رود و پس از آن نیز هر تصمیم جدید رئیس‌جمهوری آمریکا نیازمند تصویب کنگره این کشور است.

دو مسیر پیش روی نفت

در این بین برخی بر این باورند که ترامپ می‌تواند ضعف تقاضای جهانی نفت را تشدید کند. گروه مشاوره‌ای FGE در این خصوص با اشاره به اظهارات قبلی ترامپ مبنی بر تجدید نظر در توافق‌نامه‌های تجاری آمریکا و کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین، اعلام می‌کند که بازارهای نوظهور که به‌عنوان موتور محرکه رشد تقاضا برای نفت شناخته می‌شوند، در معرض خطر افت اقتصادی قرار دارند. ترامپ در یکی از نطق‌های قبلی خود چین را یک «استاد بزرگ» در دستکاری نرخ ارز و رباینده شغل در آمریکا نامیده بود و تهدید کرد که تعرفه‌های واردات از این کشور را تا ۴۵ درصد افزایش خواهد داد. آدم ریچی، بنیانگذار شرکت مشاوره‌ای AR نیز اعلام می‌کند که سیاست‌های ترامپ موجب رشد تولید نفت شیل خواهد شد و از سویی باید توجه داشت آنطور که ترامپ اعلام کرده است، سیاست‌های وی متوجه اقتصاد داخلی این کشور خواهد بود که در مجموع ضعف اقتصاد جهانی را به دنبال خواهد داشت و خود موجب کاهش تقاضای نفت خواهد شد.

از طرف دیگر احتمال می‌رود که ترامپ توافقات بین‌المللی برای کاهش کربن و جلوگیری از گرم شدن زمین را تضعیف کند که خود این موجب تقویت تقاضا برای سوخت‌های فسیلی خواهد شد. مدیر بخش بازارهای کالایی بانک SEB AB در اسلو می‌گوید: «انتخاب ترامپ معاهدات بین‌المللی برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای را تهدید خواهد کرد؛ بنابراین می‌توان منتظر افزایش تقاضا برای نفت و دیگر سوخت‌های فسیلی بود.» همچنین اظهارات ترامپ درخصوص توافق هسته‌ای ایران ممکن است افزایش صادرات نفت کشورمان در پسابرجام را تهدید کند و رشد تولید و صادرات نفت ایران را در مسیر کاهشی قرار دهد.

ترامپ در مقابل اوپک

یکی از مسائلی که شرایط را برای اوپک پیچیده کرده است، وعده‌های ترامپ در نطق‌ رقابت‎‌های انتخاباتی در داکوتای شمالی مبنی بر استقلال این کشور از اوپک است. وی همچنین بارها اظهاراتی علیه ایران و عربستان به‌عنوان دو تولیدکننده بزرگ نفت در اوپک داشته است، به این شکل که تجدید نظر در توافق هسته‌ای ایران و غرب را از اولین اقدامات خود دانسته و همچنین بارها سعودی‌ها را برای حمایت از گروهک تروریستی داعش مورد نکوهش قرار داده و گفته است پادشاهی عربستان باید هزینه امنیتی را که آمریکا برای این کشور ایجاد کرده است، بپردازد. ترامپ درخصوص جزئیات چگونگی عملی شدن وعده کاهش وابستگی به اوپک توضیحی نداده اما می‌توان برخی اقدامات احتمالی رئیس‌جمهوری جدید آمریکا را پیش‌بینی کرد. در واقع کاهش وابستگی آمریکا به نفت اوپک مستلزم دو عامل است، اول تولیدات داخلی نفت این کشور باید افزایش یابد و دوم باید اقدام به افزایش واردات از کشورهای همسایه خود از جمله ونزوئلا، کانادا و مکزیک است. بنابر این احتمال دارد مقررات و مالیات تولیدکنندگان نفت شیل کاهش یابد که انتخاب هارولد هام به‌عنوان مشاور انرژی ترامپ در دوران رقابت‌های انتخاباتی فرضیه افزایش تولید نفت شیل را تقویت می‌کند. همچنین ترامپ اعلام کرده است برخی مقررات دست‌و‌پا گیر برای حفاری در برخی ایالات‌های آمریکا را لغو و حفاری در مناطق فراساحلی را آزاد می‌کند. وی همچنین اعلام کرده بود که تمام موانع بر سر راه صادرات نفت آمریکا را بر می‌دارد و از فناوری شکست هیدرولیکی حمایت می‌کند. این دو عامل هر دو تولیدات نفت در آمریکا را تقویت می‌کند. ترامپ می‌گوید: «آمریکا بر سر یک گنج بزرگ نفت و زغال‌سنگ به ارزش ۵۰ هزار میلیارد دلار قرار گرفته است.» وی وعده داد که محدودیت‌های انرژی در آمریکا را رفع کند و اجازه دهد این گنج به مردم آمریکا باز گردد. از سویی در راستای کاهش واردات از اوپک، راه‌اندازی مجدد خط لوله کیستون از اولین اقدامات ترامپ خواهد بود. وی در یک مصاحبه مطبوعاتی در داکوتای شمالی از راه‌اندازی این خط لوله حمایت کرده بود. خط لوله کیستون ایکس‌ال با ظرفیت انتقال ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز قرار است نفت‌خام را از کانادا به پالایشگاه‌های خلیج مکزیک منتقل کند که دلیل راه‌اندازی این خط لوله از ابتدا کاهش واردات نفت از فرا منطقه بوده است.

ترامپ همچنین اعلام کرده بود که بر سر توافق‌نامه «تجارت آزاد آمریکای شمالی» مذاکره کرده و آن را فسخ خواهد کرد. یکی از مفاد این توافق‌نامه محدودیت صادرات نفت از کانادا به آمریکا است.با این حال تحلیلگران فایننشال تایمز می‌گویند ترامپ به راحتی نمی‌تواند وعده‌های خود را برای استقلال از اوپک عملی کند. اول اینکه آمریکا در حال حاضر بیش از ۷ میلیون بشکه از نیاز روزانه خود به نفت را وارد می‌کند، از سویی قدرت یک رئیس‌جمهور در بازاری مثل بازار نفت که بسیار پیچیده و همه عوامل به هم مرتبط هستند، بسیار محدود است، مثلا استقلال انرژی نمی‌تواند سپری برای نفت شیل در برابر قیمت‌های پایین باشد. همچنین ترامپ در حالی به فکر راه‌اندازی مجدد خط لوله کیستون است که آمریکا در حال حاضر بیش از یک‌سوم واردات نفت کانادا را به خود اختصاص داده است، از همین رو واردات بیشتر از این کشور، آمریکا را در خطر اختلالات عرضه کانادا قرار خواهد داد.