اعتراف سعودی به شکست نفتی

دنیای اقتصاد: روز گذشته، عربستان از آمادگی خود برای کاهش سطح تولیدات مشروط به شرکت ایران در طرح فریز نفتی خبر داد. اتخاذ سیاست حمایت از قیمت‌ نفت به جای حفظ سهم بازار، بار دیگر بر نافرجام ماندن سیاست‌های نفتی آل‌سعود تاکید دارد. فشار بر اقتصاد ایران با نیت سیاسی و همچنین از دور خارج کردن نفت شیل آمریکا با هدف اقتصادی، مهم‌ترین اهداف سیاست قبلی سعودی‌ها محسوب می‌شدند. حال این عقب‌نشینی سعودی‌ها تاکید می‌کند فشار اقتصادی نفت ارزان در حال عبور از آستانه تحمل این کشور است.

دنیای اقتصاد، نسیم علایی: سعودی‌ها پیشنهاد کاهش تولید خود را در برابر توقف رشد تولید ایران داده‌اند که این را می‌توان به‌منزله شکست اهداف سعودی‌ها در بازار نفت قلمداد کرد. در واقع عربستان که به دنبال وارد کردن فشار بر ایران با کاهش قیمت نفت بود، خود بیش از ایران تحت‌فشار قرار گرفته است. از سویی برنامه خروج نفت شیل با افت قیمت‌ها نیز موفقیت‌آمیز نبوده است. این عوامل و عوامل دیگری از این دست، موجب شده که عربستان بعد از دو سال پیشنهاد کاهش تولید نفت خود را بدهد و حال منتظر پاسخ مقامات نفتی کشورمان و آمادگی برای نشست الجزایر است. در پی انتشار این خبر در روز گذشته نفت با جهش قیمتی مواجه شد و سومین روز رشد قیمتی نفت رقم خورد.به گزارش «دنیای اقتصاد» تنها چند روز تا برگزاری نشست الجزایر زمان باقی است، الجزایر همواره برای مذاکرات اوپک حادثه‌ساز بوده است. چراکه دو نشست اوپک که در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۸ در این کشور برگزار شد با تصمیم بر کاهش تولید این سازمان و ایجاد شوک در بازار نفت همراه بوده است. آیا این بار نیز الجزایر آبستن رخدادی از این دست است؟

عقب‌نشینی عربستان در بازار نفت

روز گذشته خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه در اوپک اعلام کرد که عربستان به ایران پیشنهاد کاهش تولید خود را داده است و در مقابل خواستار توقف رشد تولید ایران شده است. در واقع عربستان برای کاهش تولید خود آماده است اما ایران به این پیشنهاد سعودی‌ها پاسخ نداده است. مذاکرات اولیه ایران و عربستان برای توافق در نیجریه از وین آغاز شده است. بامداد روز جمعه بلومبرگ به نقل از دو منبع آگاه در اوپک اعلام کرد که دو تن از مقامات نفتی ایران و عربستان مذاکره درخصوص نشست الجزایر را در وین آغاز کرده‌اند. آنگونه که بلومبرگ نقل قول کرده است، هرچند ایران و عربستان هنوز بر سر نشست الجزایر به توافق نرسیده‌اند اما احتمالا این مذاکرات تا پیش از برگزاری این نشست ادامه داشته باشد.

به گزارش «دنیای اقتصاد» افت قیمت نفت از میانه‌های سال ۲۰۱۴ آغاز شد و قیمت‌ها در کمتر از ۶ ماه افت بیش از ۵۰ درصدی را تجربه کرد و از بالای ۱۰۰ دلار به کمتر از ۵۰ دلار در ابتدای سال ۲۰۱۵ رسید. حرکت نفت در مسیر کاهشی در سال ۲۰۱۵ ادامه یافت به‌طوری‌که قیمت‌ها در دومین ماه از سال ۲۰۱۶ به حدود ۲۶ دلار در هر بشکه یعنی کف ۱۳ ساله خود رسید. در حال‌حاضر نیز نفت در بازه ۴۰ تا ۵۰ دلار نوسان می‌کند که نسبت به نیمه اول ۲۰۱۴ حدود ۶۰ درصد کمتر است. اما با وجود افت شدید قیمت‌ها طی دو سال اخیر، عربستان هیچ تحرکی در جهت کمک به بازار نفت انجام نداد، سعودی‌ها و دیگر متحدانش در اوپک در برابر خواسته دیگر کشورها که خواهان کاهش سقف تولید اوپک بودند مقاومت کردند. مقامات این کشور اعلام می‌کردند که سهم عربستان در بازار نفت سیاست اصلی آنها است، نه افزایش قیمت‌ها. آنها توقف تولیدکنندگان نفت‎های متعارف را دلیل اتخاذ این سیاست اعلام می‌کردند و بر این باور بودند که با افت قیمت نفت تولیدکنندگان نفت شیل مجبور به کاهش تولید خواهند شد و بازار نفت بدون دخالت کشورهای عضو اوپک به تعادل خواهد رسید.

اما کاهش نیافتن سقف تولید تنها ساز مخالف عربستان در بازار نفت نبود. این کشور در دو سال اخیر تولید خود را به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش داد به‌طوری‌که به رکورد جدیدی در سطح تولید دست یافت. از طرفی با دادن تخفیف‌های پی‌در‌پی موجب ایجاد جنگ قیمتی در بازار نفت و افت بیشتر قیمت‌ها شد. این تحرکات موجب شد که برخی یکی از اهداف سیاست جدید عربستان را افزایش فشار بر ایران بدانند. چراکه ایران به دلیل تحریم‌ها با افت ۶۰ درصدی صادرات مواجه شده بود و برخلاف دیگر اعضای این سازمان نمی‌توانست با افزایش صادرات مقداری از کاهش درآمدهای نفتی خود را جبران کند. حال بعد از دو سال عربستان برای اولین بار سخن از کاهش تولید به میان آورده است. این کشور پیش از این بیشترین همراهی خود با بازار نفت را توقف رشد تولید اعلام کرده بود. حال این سوال پیش می‌آید چرا سعودی‌ها بعد از دو سال از مواضع خود عقب نشینی کرده‌اند؟

چرا کاهش تولید؟

تغییر سیاست‌های عربستان می‌تواند به چند دلیل باشد. اول اینکه این کشور با کاهش قیمت نفت به دنبال افزایش فشار بر ایران بود، اما ایران در پسا برجام، صادرات نفت خود را دو برابر کرده، بنابراین نسبت به سال قبل با رشد دو برابری درآمدهای نفتی خود مواجه شده است. این در حالی است که عربستان از چنین مزیتی برخوردار نیست و تنها مقداری توانسته صادرات خود را افزایش دهد. در این راستا می‌توان به گزارش اخیر موسسه کامکو اشاره کرد که کسری بودجه عربستان در سال جاری میلادی را حدود ۸۴ میلیارد دلار برآورد کرده است. از سویی دیگر کشورهایی که از سیاست‌های عربستان در اوپک حمایت می‌کرده‌اند نیز تحت فشار قرار دارند. در واقع گزارش کانکو کسری بودجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را ۱۵۳ میلیارد دلار اعلام کرده است، این در حالی است که بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس با کاهش یارانه انرژی و بسیاری از سیاست‌های انقباضی سعی در کاهش هزینه‎‌های خود کرده‌اند که نارضایتی‌های داخلی در این کشورها را نیز به همراه داشته است. بنابراین احتمال می‌رود با تداوم افت قیمت‌ها عربستان از سوی متحدان خود در اوپک نیز تحت فشار باشد.

از سویی باید توجه داشت که تولید نفت عربستان به سقف بی‌سابقه‌ای رسیده است. بنابراین این کشور اگر تولید نفت خود را نیز کاهش دهد، احتمالا همچنان بالاتر از سطح تولید قبل از افت قیمت‌ها استخراج خواهد کرد. تولید نفت عربستان در ژوئن ۲۰۱۴، یعنی زمانی که قیمت‌ها شروع به کاهش کرد حدود ۶/ ۹ میلیون بشکه بود در حالی که این کشور ماه گذشته ۶/ ۱۰ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده است.

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، رشد فصلی تولید نفت این کشور است. عربستان همواره در فصل تابستان برای تهویه هوا با افزایش مصرف برق مواجه می‌شود. این درحالی است که نیروگاه‌های این کشور خوراک گازی کافی برای تولید برق ندارند، از همین رو برخی از نیروگاه‌ها در عربستان از سوخت نفت برای تولید برق استفاده می‌کنند که به افزایش تقاضای داخلی نفت خام این کشور منجر می‌شود. این تغییر در تولید به دلیل افزایش تقاضای داخلی بعضا تا یک میلیون بشکه در روز نیز می‌رسد. بررسی گزارش‌های اوپک نیز نشان می‌دهد این کشور در ماه آوریل ۱/ ۱۰ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کرده اما ماه گذشته به تولید۶/ ۱۰ میلیون بشکه رسیده است. بنابراین با پایان فصل گرما این کشور مجبور است بخشی از تولید خود را کاهش دهد.

از سویی باید در نظر داشت که عربستان در ابتدای افت قیمت‌ها بر این باور بود که بدون دخالت اوپک، بازار خود به خود به تعادل می‌رسد. اما با گذشت بیش از دو سال دیده می‌شود که بازار همچنان با بیش از یک میلیون بشکه در روز مازاد عرضه مواجه است و دبیرخانه اوپک در آخرین گزارش خود اعلام کرد که مازاد عرضه سال آینده نیز ادامه خواهد یافت. این موضوعی است که آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نیز آن را تایید می‌کند. از سویی با وجود فروش نفت در قیمت‌های نزدیک ۴۵ دلار مشاهده می‌شود در چند ماه اخیر تعداد دکل‌های فعال در میادین نفتی آمریکا رو به افزایش است و چند هفته‌ای است که افت تولید نفت در این کشور متوقف شده است. بنابراین سناریوی خروج شیل با افت قیمت‌ها که سعودی‌ها بر آن اصرار می‎‌کردند به شکست منتهی شده است.

بازیگردانی ایران در اوپک

با گذشت بیش از دو سال از افت قیمت نفت و قدرت‌طلبی عربستان در اوپک، حال نوبت به بازی‌گردانی ایران در اوپک رسیده است. در واقع بر اساس خبری که روز گذشته منتشر شد، عربستان در حال حاضر منتظر پاسخ ایران به پیشنهاد خود است. «دنیای اقتصاد» در گزارش روز پنج‌شنبه خود با عنوان«نسخه بازی ایران در اوپک» تاکید کرد که عربستان نگران افزایش تولید نفت ایران در پسابرجام نیست، بلکه مهم‌ترین دغدغه این کشور درخصوص نفت ایران، برنامه‌های آتی رشد تولید کشورمان است. در این گزارش از فریز تولید، تعبیر دامی برای توقف نفتی ایران شده بود. در واقع احتمال می‌رود تازه این شروع سنگ‌اندازی پیش پای برنامه‌های توسعه‌ای ایران باشد و عربستان به بهانه عدم تعادل در بازار نفت خواهان فریز تولید ایران در بلند‌مدت باشد.

بنابراین واجب است ایران ملاحظاتی را در هرگونه مذاکره با عربستان در نظر بگیرد. اول، زمان فریز تولید است، ایران باید در نظر بگیرد که با فرض انعقاد قراردادهای نفتی خود چه زمان به رشد تولید دست می‌یابد؛ به‌طوری‌که طرح فریز موجب به تعویق انداختن برنامه‌های نفتی کشور نشود. دوم، باید به مقداری که عربستان از تولید خود می‌کاهد، دقت کند. این افت تولید باید بیشتر از افزایش فصلی تولید نفت این کشور و متناسب با رشد تولیدی باشد که در سال‌های اخیر در تولید خود لحاظ کرده است. سوم، باید توجه داشت که هرچند هر افزایش در قیمت نفت به بهبود اقتصاد کشور کمک می‌کند؛ اما عربستان به‌عنوان یک رقیب منطقه‌ای بیش از ایران از رشد قیمت‌ها منتفع می‌شود و در آخر ایران باید ضمانت اجرایی این تعهدات را در نظر بگیرد. در واقع حتی در صورت پذیرش فریز تولید، ایران همواره باید آماده باشد که با هر عهدشکنی مقابله کرده و به رشد تولیدات خود ادامه دهد.