چشم‌انداز کسب و کار قیر ایران

دکتر محسن ورزشکار

کارشناس اقتصاد انرژی

در حال حاضر بیش از ۱۰۰ میلیون تن قیر در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد که حدود ۴۰ درصد آن در قاره آسیا مصرف می‌شود؛ سهم قاره آمریکا و حوزه کارائیب حدود ۳۰ درصد بوده و ۱۸ درصد در کشورهای اروپایی مصرف می‌شود. روسیه و کشورهای حوزه CIS، ۷ درصد مصرف را به خود اختصاص داده و آفریقا و اقیانوسیه در مجموع ۵ درصد کل مصرف جهانی قیر را به خود اختصاص می‌دهند.

حجم صادرات کشورهای تولیدکننده و صادر‌کننده قیر دنیا در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ بالغ بر ۲۵ میلیون تن بوده که معادل ۱۵ میلیارد دلار است و کشورهای کره جنوبی، سنگاپور، جمهوری‌اسلامی ایران، کانادا و اسپانیا به ترتیب بزرگ‌ترین‌ صادرکنندگان قیر دنیا بوده‌اند.از سوی دیگر حجم کل واردات قیر دنیا بالغ بر ۲۴ میلیون تن بوده که کشورهای چین، ایالات متحده، هند، فرانسه و اندونزی، جزو بزرگ‌ترین‌ کشورهای واردکننده قیر دنیا هستند.جمهوری اسلامی‌ایران با تولید حدود ۵ میلیون تن قیر در سال و صادرات ۵/ ۳ میلیون تن قیر به‌عنوان سومین صادرکننده بزرگ قیر دنیا؛ همواره از جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی برخوردار بوده است.در مجموع کره جنوبی با سهم ۱۵درصدی، سنگاپور با سهم ۱۲ درصدی و ایران با سهم ۱۱ درصدی از بازار صادرات قیر دنیا به‌عنوان بازیگران اصلی تجارت قیر دنیا هستند.

بر‌اساس مطالعات و پیش‌بینی‌های انجام‌شده درخصوص آینده اقتصادی کشورهای جهان، بیشترین رشد تولید ناخالص ملی تا سال ۲۰۵۰ در کشورهای منطقه آسیا خواهد بود و در بین ۵ کشور برتر اقتصاد جهان در سال ۲۰۵۰، پیش‌بینی می‌شود که ۴ کشور آسیایی حضور داشته باشند.در همین ارتباط، چین با مصرف ۲۷ میلیون تن قیر در سال ۲۰۱۵ همواره به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار مصرف قیر دنیا مطرح بوده که بالغ بر ۷/ ۴ میلیون تن از این مقدار را که معادل ۲/ ۱۷ درصد از مجموع میزان مصرف است، از طریق واردات تامین می‌کند. بر‌اساس برنامه‌های توسعه اقتصادی دولت چین، پروژه‌های بسیار بزرگ زیرساختی به ویژه در حوزه بزرگراه‌ها و راه‌های دسترسی محلی در این کشور تعریف شده، به گونه‌ای که انتظار می‌رود طی ۵ سال آتی مقدار مصرف قیر در این کشور به بیش از ۳۰ میلیون تن در سال برسد.

هند نیز با رشد اقتصادی ۳/ ۷ درصدی در سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۴ که پیش‌بینی می‌شود تا ۵/ ۸ درصد در سال ۲۰۱۷-۲۰۱۶ افزایش یابد، به‌عنوان یکی دیگر از مصرف‌کنندگان و وارد‌کنندگان بزرگ قیر دنیا است. بنابر گزارش وزارت نفت و گاز کشور هند که از سوی واحد اقتصادی و آمار این وزارتخانه تهیه شده، میزان تولید قیر این کشور طی سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۴ بالغ بر ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تن بوده که پیش‌بینی می‌شود این مقدار در سال ۲۰۱۷-۲۰۱۶ به ۵ میلیون ۶۰۰ هزار تن افزایش یابد.از سویی دیگر پیش‌بینی می‌شود حجم تقاضای قیر هند از ۵ میلیون و ۹۷۰ هزار تن در سال ۲۰۱۶-۲۰۱۵ به ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تن در سال ۲۰۲۲-۲۰۲۱ افزایش یابد.کشورهای جنوب شرق آسیا نظیر اندونزی، بنگلادش، میانمار و ویتنام نیز در زمره کشورهای اصلی وارد‌‌کننده قیر دنیا قرار دارند.

جمهوری اسلامی‌ایران طی ۱۰ سال گذشته همواره به‌عنوان یکی از منابع اصلی تولید و صادرات قیر کشورهای آسیایی و آفریقایی مطرح بوده و میزان صادرات قیر ایران از ۲ میلیون و ۵۶۰ هزار تن در سال ۲۰۱۱ به ۳ میلیون و ۳۰۰ هزارتن در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است. کشورهای هند، امارات، اندونزی، ویتنام، میانمار، پاکستان، افغانستان، بنگلادش، سریلانکا، کنیا و جیبوتی به‌عنوان مقاصد اصلی قیر صادراتی ایران مطرح هستند.

وضع تحریم‌های ناعادلانه علیه جمهوری اسلامی ‌ایران در سال‌های گذشته محدودیت‌هایی را در تجارت قیر ایران ایجاد کرده بود که باعث بروز برخی مشکلات عمده هم برای خریداران و هم برای صادرکنندگان ایرانی شده بود؛ به‌عنوان مثال عدم امکان معامله مستقیم بین فروشنده و تاجر یا مصرف‌کنندگان بین‌المللی به علت عدم امکان تبادلات مالی بانکی.این شرایط منجر به بروز برخی ناهنجاری‌ها و سوداگری‌ها در بازار بین‌المللی قیر ایران شده بود که تبعات آن، کاهش کیفیت قیر صادراتی ایران به علت حضور تولیدکنندگان و صادرکنندگان غیر‌معتبر در بازار و دستکاری و اضافه کردن مواد و ناخالصی‌ها به قیر و نهایتا افت کیفیت، نارضایتی مشتری و عدم اطمینان نسبت به قیر صادراتی ایران شده بود.

این درحالی است که قیر تولیدی پالایشگاه‌های بزرگ قیر ایران که تحت تکنولوژی‌های روز دنیا اقدام به تولید می‌کنند، همواره به‌عنوان باکیفیت‌ترین قیر دنیا مطرح است به گونه‌ای که الزامات استاندارد سختگیرانه همه کشورها را نیز تامین می‌کند.در فضای جدید کسب و کار و با توجه به قوانین و مقررات صریحی که در زمینه مبارزه با پولشویی و فساد در تبادلات مالی وجود دارد؛ تاکید و ترجیح تولیدکنندگان بزرگ قیر ایران و تجار بزرگ و معتبر بین‌المللی بر انجام معاملات به‌صورت رسمی‌ و شفاف در قالب‌های تعریف شده نظیر بورس کالا و استفاده از ابزارهای پرداخت متعارف بین‌المللی نظیر LC خواهد بود.از سویی دیگر امکان ارتباط مستقیم خریداران قیر با شرکت‌های بزرگ تولیدکننده قیر ایران و تامین قیر با کیفیت و تحویل سفارشات در کوتاه‌ترین زمان ممکن؛ از جمله مزایای اصلی ارتباط مستقیم با تولیدکنندگان قیر ایران است.

در حال حاضر شرکت‌های بزرگ تولیدکننده قیر ایران از ظرفیت‌ها و امکانات لازم برای تولید و عرضه قیر به روش فله، بشکه، بگ و بیتوتینر برخوردار بوده و این امکان را دارند که قیر مورد نظر مشتریان را در محل پروژه یا هر مکانی که مورد نظر تجار و پیمانکاران بزرگ بین‌المللی باشد تحویل نمایند.نکته قابل تامل دیگر، جهت‌گیری پالایشگاه‌های اصلی ایران به ارتقای فرآیندهای تولیدی و کاهش تولید فرآورده‌های سنگین مانند نفت کوره و قیر و تولید فرآورده‌های سبک‌تر و با ارزش افزوده بیشتر است؛ به گونه‌ای که پیش‌بینی می‌شود طی پنج تا شش سال آینده و با اجرای این پروژه‌ها، روند تولید قیر ایران با رشد قابل ملاحظه‌ای مواجه شود.در مجموع به نظر می‌رسد ایجاد شراکت‌های استراتژیک بین‌المللی بین‌ تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و تجار به منظور تامین قیر مورد‌نیاز آنها و تغییر قراردادهای تامین از اسپات به قراردادهای استراتژیک بلند‌مدت از ویژگی‌های اصلی بازار قیر باشد.