رقیب نامرئی نشست الجزایر

گروه نفت و پتروشیمی: با انتشار اخباری مبنی بر احتمال حضور ایران در نشست مشترک بین کشورهای عضو و غیر‌عضو اوپک در الجزایر، گمانه‌ها بر سر عملی شدن و همچنین میزان اثرگذاری طرح فریز تولید نفت، مجددا به صدر اخبار بازار نفت رسید.

به گزارش «دنیای اقتصاد» غروب روز دوشنبه خبرگزاری رویترز به نقل یک منبع آگاه در اوپک اعلام کرد، ایران برای حضور در نشست الجزایر موافقت کرده است. روزهای ۲۶ تا ۲۸ سپتامبر(ماه آینده میلادی) اجلاسی با حضور کشورهای مصرف‌کننده و تولیدکننده سوخت‌های فسیلی در الجزایر برگزار خواهد شد. اما سه هفته پیش برای اولین بار رئیس‌جمهوری ونزوئلا اعلام کرد در حاشیه این اجلاس کشورهای عضو و غیرعضو اوپک با یکدیگر دیدار و برای همکاری در راستای متعادل کردن بازار نفت مذاکره خواهند کرد. کشورهای عضو و غیرعضو اوپک آوریل گذشته نیز در دوحه پایتخت قطر گرد هم آمده بودند و بر سر توقف رشد تولید نفت که به طرح فریز تولید شهرت یافت مذاکره کردند. اما در این نشست ایران شرکت نکرد. ایران اعلام کرد از آنجا که تازه از تحریم‌های غرب رهایی یافته، برنامه‌های بازگشت تولید به سطح قبل از تحریم‌ها را دنبال می‌کند و مادامی‌که به ظرفیت تولید پیش از تحریم‌ها نرسد، حاضر به مشارکت در هیچ طرح محدودکننده‌ای نیست. به بهانه عدم حضور ایران در اجلاس دوحه، عربستان اعلام کرد که حاضر به مشارکت در طرح فریز تولید نیست.

اما طی سه هفته اخیر گمانه‌ها بر سر اینکه آیا این‌بار کشورهای تولیدکننده نفت بر سر طرح فریز به توافق می‌رسند و در صورت توافق این طرح چگونه اجرا خواهد شد و چه تاثیری بر بازار نفت خواهد گذاشت، آغاز شده بود. در این میان یکی از گمانه‌هایی که بر سر آن بحث‌های زیادی شکل گرفت، احتمال حضور یا عدم حضور ایران بود. حال با انتشار این خبر که ایران در نشست الجزایر حاضر خواهد بود، احتمال توافق بر سر طرح فریز تولید تقویت شد. برخی کارشناسان بر این باورند که فارغ از اینکه این نشست چه نتیجه‌ای در بر خواهد داشت، هیچ تاثیر مثبتی بر بازار نفت نخواهد داشت. آنها تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا را به‌عنوان بازیگر پشت پرده نشست الجزایر معرفی می‌کنند. کسانی که منتظرند با اندک تغییر مثبتی در بازار نفت، وارد عرصه تولید شده و تمام معاملات را به‌هم بزنند.

امکان توافق فریز تولید نفت

مذاکره بر سر فریز تولید نفت برای دومین بار است که در سال جاری میلادی مطرح می‌شود. در واقع با افت قیمت نفت به سطوح زیر ۴۰ دلار در اوایل ماه آگوست، نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا اعلام کرد برای افزایش همکاری بین کشورهای عضو اوپک برای کمک به بازار وزیر نفت این کشور مذاکراتی با محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک داشته است. با اعلام این خبر نفت در مسیر افزایشی قرار گرفت به‌طوری‌که در کمتر از ۲۰ روز بیش از ۲۰ درصد رشد قیمتی را تجربه کرد.

باوجود رشد خیره‌کننده قیمت‌ها، اما بسیاری از کارشناسان بر اثرگذاری مذاکرات الجزایر تردید دارند. در واقع دو احتمال مطرح است؛ اول اینکه نتیجه نشست الجزایر چه خواهد بود؟ آیا کشورهای عضو اوپک بر سر فریز تولید توافق می‌کنند یا این نشست نیز مانند نشست دوحه با شکست و عدم توافق به پایان می‌رسد؟

در حالت دوم، برخی پا را فراتر می‌گذارند و اعلام می‌کنند درصورتی که توافقی در الجزایر حاصل شود، تا چه میزان توان اثرگذاری بر بازار را دارد؟ آیا کشورهای متعهد، به این توافق پایبند خواهند بود؟ فریز تولید در چه سطحی انجام خواهد شد؟

ابتدا به امکان سنجی توافق در الجزایر می‌پردازیم. برخی از کارشناسان بر این باورند که تنش بین اعضای اوپک همچنان در سطح بالایی است. از همین رو امکان توافق کمرنگ است. از سویی گفته می‌شود دو عضو مهم این نشست یعنی ایران و عربستان سهم بازار نسبت به بهبود بهای نفت از اولویت بالاتری برخوردار است. از همین رو احتمالا مجددا مانند آنچه در دوحه رخ داد، در الجزایر تکرار شود. رسیدن به توافق همچنان مستلزم حضور همه کشورها و موافقت‌شان برای توقف سطح تولید است. در حال حاضر کشورهای تولیدکننده نفت رقابت شدیدی برای سهم بازار دارند که در این زمینه می‌توان به تخفیف‌هایی که کشورهای عضو این سازمان در ماه جاری به مشتریان آسیایی خود داده‌اند، اشاره کرد. از سویی با افت قیمت نفت کشورهای تولیدکننده نفت با کمبود درآمدهای نفتی مواجه شده‌اند، از همین رو این کشورها سعی دارند با افزایش تولید خود، مقداری از این کسری درآمدها را جبران کنند. همچنین باوجود اخباری مبنی بر سیگنال‌های مثبت ایران به نشست ماه آینده، برخی کارشناسان بر این باورند که ایران هنوز به سطح تولید قبل از تحریم‌ها نرسیده است، بنابراین با توقف رشد تولید موافقت نخواهد کرد.

اما گروهی دیگر از کارشناسان گمانه‌های دیگری را مطرح می‌کنند. به اعتقاد آنها در صورت توافق بین کشورهای تولیدکننده این طرح روی عوامل بنیادی بازار نفت اثرگذار نخواهد بود. اولین سوالی که درخصوص توافق پیش می‌آید این است که این کشورها در چه سطحی رشد تولید خود را متوقف خواهند کرد؟ در نشست دوحه این کشورها اعلام کرده بودند که تولید خود را در سطح ماه ژانویه نگه خواهند داشت. اما درخصوص نشست آتی هنوز خبری در این خصوص منتشر نشده است. اگر آنها در سطح کنونی تولید خود را نگه دارند، عملا هیچ تاثیری بر بازار نفت نخواهد داشت. کشورهای عضو اوپک در ماه‌های اخیر تولید خود را به شدت افزایش داده‌اند، به‌طوری‌که در حال حاضر در سطح رکورد تولید یا نزدیک به آن نفت تولید می‌کنند. به‌طور مثال عربستان با تولید بیش از ۵/ ۱۰ میلیون بشکه در روز در ماه جولای رکورد تولید نفت خود را شکست، همچنین بسیاری از منابع تاکید کرده‌اند این کشور در ماه جاری میلادی رکورد تولید نفت خود را به سطح جدیدی خواهد رساند. عربستان تولید خود را نسبت به ژانویه حدود ۴۴۰ هزار بشکه افزایش داده است. بنابراین توقف تولید در چنین سطحی هیچ کمکی به بازار نفت نخواهد کرد.

از سویی گفته می‌شود حتی درصورت توافق احتمال اینکه کشورها به آن پایبند بمانند اندک است. به گفته برخی تحلیلگران، افت قیمت نفت و کاهش درآمدهای نفتی، رقابت بر سر سهم بازار و اختلافات و عدم اعتماد کشورهای عضو اوپک هر‌گونه توافقی را بیش از پیش سست کرده است.

با این حال به نظر می‌رسد حتی درصورتی که کشورهای تولیدکننده نفت به توافق اثرگذاری برسند نمی‌توان انتظار داشت به‌طور موثری قیمت‌ها افزایش یابند. در واقع در بازی فریز تولید نفت باید تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا را به‌عنوان بازیگران پنهان در نظر بگیرند چرا که با هر افزایشی در قیمت نفت تولیدکنندگان شیل به عرصه تولید نفت باز خواهند گشت و با رشد تولید خود همه اقدامات کمک‌کننده به بازار نفت را بی‌اثر خواهند کرد. در این خصوص موسسه گلدمن ساکس توافق بین کشورهای تولیدکننده نفت را به خودزنی تعبیر کرده است. کارشناسان گلدمن ساکس بر این باورند که اگر کشورهای عضو اوپک به توافق موثری برسند و قیمت‌ها افزایش یابد، زمینه برای بازگشت تولیدکنندگان نفت شیل را فراهم کرده‌اند. تحلیلگر فایننشال تایمز نیز نظر مشابهی دارد. وی در این خصوص می‌گوید: فارغ از هر نتیجه‌ای، آمریکا در این نشست حضور ندارد. بنابراین اگر صادرکنندگان بزرگ به توافق برسند، با رشد قیمت نفت تولید نفت در آمریکا افزایش خواهد یافت. بنابراین حاصل اقدام کشورهای صادرکننده در نهایت تنها کاهش بخشی از درآمدهای آنها درپی کاهش سهمشان از بازار نفت به دنبال خواهد داشت. در‌آمدی که به جیب تولیدکنندگان نفت شیل می‌رود.

ایران؛ عضو مبهم نشست الجزایر؟

ایران عضو غایب نشست دوحه بود. یک منبع آگاه در اوپک با اعلام خبر اینکه ایران در نشست ماه آینده حاضر خواهد بود به رویترز گفته است: ایران خواهان اقدامات بیشتری از جانب اوپک برای بهبود بازار نفت است و فریز تولید نفت در سطوح بالا را برای اثرگذاری بر باز نفت موثر نمی‌داند. برخی از کارشناسان بر این باورند که ایران همچنان در طرح‌های محدود‌کننده تولید مشارکت نخواهد داشت. موضع کلی ایران آن بود تا زمانی که به شرایط مطلوب قبل از اعمال تحریم‌ها برنگشتیم حاضر به توقف رشد تولید خود نیست. تعریف شرایط مطلوب عمدا مبهم گذاشته می‌شد تا بر حسب وضعیت واقعی قابل تفسیر باشد. مثلا این شرایط مطلوب ممکن است دقیقا میزان تولید قبل از تحریم‌ها نباشد. ممکن است بیشترین ظرفیت تولید ایران در سال‌های قبل از تحریم(۳/ ۴ میلیون بشکه در روز) یا بازگشت به سطح تولید ایران متناسب با بزرگ‌ترین تولید کنده اوپک که معمولا حدود ۵۰ درصد از سطح تولید عربستان تعریف می‌شد، باشد. در آخرین اجلاس اوپک (که در اوسط خرداد امسال برگزار شد) اکثر کشورهای اوپک اصرار به تعیین سقفی بر تولید کل اوپک داشتند که ایران آن را با این استدلال که تعیین یک سقف کلی بدون سهمیه بندی موثر تولید اعضا مفهومی ندارد و به نفع کشورهای دارای مازاد تولید تمام می‌شود، نپذیرفت. حال باید دید باتوجه به اینکه تولید نفت کشورمان به حدود ۷/ ۳ میلیون بشکه رسیده و توانایی چندانی برای رشد تولید در نبود سرمایه‌گذاری‌های جدید ندارد، تا چه میزان حاضر به همکاری با دیگر کشورها در اجلاس الجزایر است.

عربستان؛ عضو پرخاشگر نشست

عربستان در ماه جولای به رکورد تولید جدیدی دست یافت. همچنین پیش‌بینی می‌شود رشد تولید این کشور در ماه جاری میلادی ادامه یابد. برخی از تحلیلگران بر این باورند که سعودی‌ها با این افزایش تولید در حال چنگ‌و دندان نشان دادن به دیگر کشورهای تولیدکننده نفت هستند. در واقع این کشور با رشد تولید خود توان و ظرفیت تولید خود را به رخ دیگر کشورهای شرکت‌کننده در اجلاس الجزایر می‌کشد. از سویی این کشور در نشست دوحه، در حالی که همگان بر این باور بودند که نشست با موفقیت به پایان می‌رسد در عین ناباوری به بهانه نبود ایران نشست دوحه را به شکست کشاند. این حرکت از سوی عربستان در حالی رخ داد که پیش از برگزاری نشست دوحه ایران بارها موضع خود را اعلام کرده بود. با این حال برخی بر این باورند که بعد از روی کار آمدن خالد الفالح مواضع این کشور نسبت به گذشته انعطاف بیشتری دارد. نشست قبلی این سازمان برخلاف چند نشست قبلی در فضای آرامی برگزار شد که برخی آن را به حضور الفالح به جای علی‌ النعیمی، وزیر نفت سابق این کشور می‌دانستند. عربستان جزو اولین کشورهایی بود که برای شرکت در نشست الجزایر اعلام آمادگی کرد. با این حال عربستان در ماه‌های اخیر گفتار و رفتار ضد نقیضی داشته است. در حالی که وزیر انرژی این کشور بارها اعلام کرده که اولویت عربستان، ثبات و تعادل در بازار نفت است اما این کشور اقدام به ارائه تخفیف‌های قابل توجه به مشتریان آسیایی خود کرده است.

روسیه؛ بدبین به همکاری اوپک

روسیه از متولیان برگزاری نشست دوحه محسوب می‌شود. این کشور جزو چهار کشوری بود که برای توافقات اولیه نشست دوحه مذاکره کرد. اما با شکست این نشست، روسیه نسبت به هر توافقی بین اعضای اوپک بدبین است. وزیر انرژی این کشور، الکساندر نواک پیش از بحث‎‌های اخیر بر سر سطح تولید اعلام کرد که پس از این در هیچ نشستی به منظور بهبود قیمت نفت با کشورهای عضو اوپک حاضر نخواهد شد، وی اعلام کرد که عملا اوپک به دلیل اختلاف بین اعضا اثرگذاری خود را کاملا از دست داده است. با این حال با نشانه‌های مثبت رشد قیمت نفت، نواک برای مذاکره مجدد بر سر فریز تولید ابراز آمادگی کرد. در این بین یک منبع ‌آگاه در درون اوپک به رویترز می‌گوید، اعضای این سازمان در حال ترتیب دادن توافقی داخلی بر سر فریز تولید هستند و پس از آن قرار است تولید‌کنندگان دیگر نظیر روسیه نیز به آن بپیوندند.

عراق؛ به دنبال رشد تولید نفت

عراق یکی از عوامل ایجاد مازاد عرضه در بازار نفت محسوب می‌شود. این کشور در سال‌های اخیر تولید نفت خود را به شدت افزایش داده است. میانگین تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۲/ ۳ میلیون بشکه در روز بوده، اما در حال حاضر به حدود ۴/ ۴ میلیون بشکه رسیده است. از سویی این کشور به تازگی تولید نفت از سه میدان نفتی در کرکوک را آغاز کرده است که پیش‌بینی می‌شود در عرض چند روز تولید نفت عراق را ۱۵۰ هزار بشکه افزایش دهد. با این حال نخست‌وزیر این کشور روز گذشته اعلام کرد به علت دست نیافتن به سهم کامل خود در بازار، با محدود شدن سطح تولید اوپک مخالف است. به گزارش خبرگزاری رویترز، حیدر‌العبادی گفت که این کشور هنوز به سهم کامل خود در بازار دست نیافته است و دولت وی تولید نفت را به‌عنوان بخشی از هرگونه توافق سازمان کشورهای صادرکننده نفت برای بالابردن قیمت‌ها، محدود نخواهد کرد.

ونزوئلا؛ تمنای رشد قیمت نفت

شاید کمتر کسی از یاد برده باشد که رئیس‌جمهور ونزوئلا از سال ۲۰۱۴ با شروع افت قیمت نفت برای ایجاد اتحاد بین کشورهای تولیدکننده نفت و افزایش قیمت تا چه میزان تلاش کرد. این کشور از مبتکران اصلی طرح فریز تولید محسوب می‌شود. اصرارهای مادورو، روسیه و سپس عربستان را به پای میز مذاکرات کشاند. در حال حاضر نیز ونزوئلا بیشترین تلاش را برای حصول توافق در نشست الجزایر انجام می‌دهد. به تازگی وزیر نفت این کشور برای رایزنی بیشتر به ایران و عراق سفر داشته است. حقیقت این است که ونزوئلا بیش از هر کشور دیگری به درآمد حاصل از فروش نفت وابسته است. با افت قیمت‌ها بحران اقتصادی در این کشور شروع شده که بسیاری از تحلیلگران انتهای آن را سقوط دولت مادورو می‌بینند. مادورو ابراز امیدواری کرده که با طرح فریز تولید قیمت نفت به بیش از ۷۰ دلار برسد!

نیجریه و لیبی؛ محرک‌های رشد قیمت نفت

لیبی و نیجریه دو عضوی هستند که بسیار کمتر از توان و ظرفیت خود نفت تولید می‌‎کنند. لیبی که بعد از سقوط حکومت معمر قذافی و آغاز درگیری‌های داخلی با افت تولید نفت مواجه شد و در حال حاضر حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می‌کند، در حالی که ظرفیت تولید بیش از یک میلیون بشکه در روز را دارد. این کشور مانند ایران عضو غایب نشست دوحه بود. نیجریه عضو دیگری از اوپک است که به دلیل مشکلات داخلی با افت تولید مواجه شده است. این کشور در نیمه اول سال افت تولید حدود ۷۰۰ هزار بشکه‌ای را تجربه کرد، در حال حاضر نیز حدود ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز نفت استخراج می‌کند که نسبت به توان ۹/ ۱ میلیون بشکه‌ای حدود ۴۰۰ هزار بشکه کمتر است.

حال سوالی که برای ناظران مطرح شده این است: در برخورد با این دو کشور اوپک چه خواهد کرد؟ در واقع برای توقف رشد تولید چه سطحی را برای آنها در نظر خواهد گرفت؟ آیا سطح تولید نیجریه و لیبی نیز می‌تواند به مانعی در رسیدن به توافق درون اوپک تبدیل شود؟ یک منبع عالی رتبه صنعتی گفت: «مساله دشوار برای همه اعضا تعریف فریز خواهد بود و اینکه تولید در چه سطحی فریز شود. توافق بر سر یک رقم مشخص شاید چالش برانگیز باشد، مگر آنکه همه آنها اندکی انعطاف‌پذیری به خرج دهند.