در گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با مدیر اسبق اوپک وزارت نفت بررسی شد
عبور ایران از نفت؛ پایدار یا موقتی؟
در این بین همان‌طور که در دو سال اخیر نیز تجربه شده است عواملی همچون رشد مجدد حفاری‌ها در آمریکا، کاهش رشد اقتصاد جهانی، افول رشد اقتصادی در کشورهای نوظهور، اطمینان از افزایش عرضه، تغییر الگوی مصرف، افزایش ارزش دلار، کاهش سرمایه‌گذاری در بازار نفت به علت ترس از زیان و افزایش حجم ذخیره‌های نفتی از جمله عوامل افت قیمت نفت خام هستند که تمام این عوامل در شرایط کنونی با نسبت‌های مختلف وجود دارند. به عبارت دیگر نگرانی‌ها از تثبیت قیمت نفت در رقم‌های پایین همچنان وجود دارد و این در حالی است که این شرایط همان‌طور که در فوق اشاره شد به زیان کشورهای صادرکننده نفت از جمله ایران خواهد بود.
خطر کسری بودجه ناشی از کاهش بهای نفت کشورهای صادرکننده را که به شدت به درآمدهای نفتی متکی هستند، تهدید می‌کند و از سوی دیگر سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی را به تعویق می‌اندازد، بیکاری افزایش می‌یابد و از آنجا که این صنایع در کشورهای نفتخیز جزو صنایع مادر محسوب می‌شوند، عملا باعث کند شدن آهنگ اقتصادی این کشورها خواهند شد. در این رابطه با رئیس اسبق امور اوپک وزارت نفت گفت‌وگو کرده‌ایم و زوایای عبور ایران از نفت را مورد بررسی قرار داده‌ایم. دکتر فریدون برکشلی در این گفت‌وگو با مقایسه تجربه کشورهای ایران و نروژ گفت: نفت اقتصاد نروژ را بیش از پیش به چرخه توسعه وارد کرد؛ ولی برای کشور ما چنین ثمره و دستاوردی به همراه نداشت. به گفته وی، ایران به دلیل کاهش قیمت نفت از اقتصاد نفتی فاصله گرفته و نمی‌توان با قطعیت از اقتصاد منهای نفت در ایران اطمینان داشت؛ چراکه بازگشت به نفت با افزایش قیمت این محصول موضوعی است که قبلا تجربه شده است.
این کارشناس ارشد انرژی در پاسخ به سوالی درخصوص تفاوت‌های رشد اقتصادی مبتنی بر تولید و بهره‌وری و رشد مبتنی بر منابع طبیعی اظهار کرد: طی هر دو فرآیند و در مراحل توسعه اقتصاد، کشورها نهایتا به مراحل ارتقا و افزایش بهره‌وری دست پیدا می‌کنند. وی با اشاره به اینکه کشور توسعه یافته‌ای سراغ نداریم که در آن کارآیی اقتصادی پایین باشد و تنها به یمن منابع طبیعی توسعه یافته باشد این تفاوت را عمدتا در مراحل اولیه توسعه می‌داند و معتقد است این هم یک واقعیت است که عمق و دامنه اصول فرضیه نفرین منابع در برخی اقتصادها و جوامع از جمله ایران قوی است. به گفته وی بسیاری از ایرانی‌ها وجود نفت را یکی از دلایل از رشد ماندگی تلقی می‌کنند و بر این باورند که بدون نفت شرایط بهتری می‌داشتند، حال آنکه مسلما منظور اصلی که می‌تواند درست باشد به نحوه استفاده از منابع بر می‌گردد، به هر حال رشد مبتنی بر تولید و بهره وری پایدارتر است و چرخه اقتصادی قوی تری را برای اقتصاد آن جوامع به وجود می‌آورد.
برکشلی ضمن اشاره به این موضوع که رشد اقتصادی ایران تاکنون مبتنی بر قیمت نفت بوده و حال با این افت شدید قیمتی زمان عبور از آن فرا رسیده است؛ اظهار کرد: بدیهی است که هر قدر قیمت جهانی نفت در سطح بالایی قرار داشته، نسبت آن در بودجه عمومی کشور بالا و در شرایط قیمت پایین این نسبت در شرایط پایین تری قرار می‌گیرد که البته، هیچ یک از این دو وضعیت نشانه‌های محکمی دال بر سلامت اقتصاد ملی ندارد.
به گفته برکشلی در ایران در دوران قیمت‌های بالای نفت، درآمدهای اضافی صرف انباشت سرمایه و آمادگی برای خیز اقتصادی نشده، بلکه عمدتا میزان واردات افزایش پیدا کرده و بالعکس در شرایط قیمت پایین واردات کمتر شده یا کیفیت واردات تنزل یافته است. مثلا کشوری مانند نروژ از ابتدای شروع صادرات نفت درآمد حاصله را در صندوقی ذخیره کرد و امروز این صندوق با ٧ تریلیون دلار دارایی قدرتمندترین صندوق ذخیره ارزی جهان است، در هرصورت تاکید می‌کنم که به فرضیه نفرین منابع معتقد نیستم، بلکه قابلیت و درایت کشور در مدیریت و بهره‌برداری مدبرانه از منابع مهم است.
این کارشناس ارشد مسائل انرژی معتقد است لازم است نفت و اقتصاد ملی با یکدیگر رابطه‌ای دو سویه پیدا کنند، الان این رابطه یکسویه است و اقتصاد کشور از این همه امکانات و قابلیت‌های صنعت نفت بهره‌برداری نمی‌کند. وی افزود: این موضوع در اصول و اهداف اقتصاد مقاومتی مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است و امیدوارم علاوه بر استفاده بهینه از این منبع خدادادی به‌گونه‌ای در صنایع دیگر پیشرفت کنیم که با به وجود آمدن مشکلی در نفت اقتصاد کشور فلج نشود.
وی در ادامه درباره کاهش قیمت نفت و با اشاره به دو سناریوی کوتاه‌مدت و بلند‌مدت و تاثیر آنها بر رشد اقتصادی ایران اظهار کرد: کاهش قیمت نفت همیشه کوتاه‌مدت یا میان‌مدت است، ما از اواخر دهه ١٩٧٠ میلادی کاهش بلند‌مدت یا افزایش بلند‌مدت نفت نداشته ایم به‌طوری‌که سیکل‌های نوسانات قیمتی معمولا ٣ تا ٥ سال بیشتر نبوده‌اند. بر این اساس انتظار می‌رود دوران کاهش قیمت نفت در شرایط فعلی نیز محدود باشد که این امر به بازگشت مجدد قیمت‌ها منجر خواهد شد و این مساله ممکن است به بازگشت ایران به نفت منتهی شود.
برکشلی در ادامه با اشاره به اینکه تا زمان عبور از نفت هنوز فاصله زیادی داریم، گفت: ولی لازم است وارد فضای اقتصاد سایبری و اطلاعات محور شویم و خوشبختانه مردم ما این استعداد را به خوبی دارند، این استراتژی مستقل از نوسانات قیمت نفت باید انجام گیرد. مدیر اسبق اوپک افزود: تجربه کشورهایی مثل نروژ نشان می‌دهد که نفت با ضریبی فزاینده به رشد سرمایه‌گذاری‌ها کمک کرده که این موضوع در مقایسه با ایران که هیچ‌گاه نفت منجر به تشکیل سرمایه مناسبی نشده از تفاوت برنامه‌های دو کشور حکایت دارد. به گفته وی نروژ قبل از کشف و شروع صادرات نفت کشور پیشرفته‌ای بود، در واقع نفت نروژ را به یک کشور بین‌المللی تبدیل کرد. وی افزود: نفت ماهیتی بین المللی دارد و برای دسترسی به فناوری و سرمایه و همچنین صادرات و بازاریابی لازم است جهانی فکر و عمل کرد و این کاری بود که نروژی‌ها انجام دادند و موفقیت‌های بسیاری کسب کردند.
دکتر برکشلی در آخر درخصوص اینکه چطور می‌توانیم از نفت در جهت توسعه اقتصادی کشور استفاده کنیم و از آسیب‌های آن دور باشیم، اظهار کرد: نفت و درآمد حاصل از آن یک دارایی ملی است و هر ریال یا سنت آن باید سرمایه‌گذاری شود تا رشد تولید ناخالص ملی ما افزایش یابد. به گفته وی آن زمان که صحبت از آوردن پول نفت بر سر سفره‌ها را مطرح کردیم، تیشه به ریشه نقش نفت به‌عنوان موتور توسعه ملی زدیم، صنعت نفت ایران در شرایط حاضر حدود سالی ٥٠-٦٠ میلیارد دلار برای نوسازی نیاز دارد که یک چالش بزرگ است، اما در عین حال یک فرصت عظیم هم برای تولید کنندگان داخلی است، زیرا همه این منابع الزاما نباید در خارج هزینه شوند، این خود یک بازار بزرگ ملی و داخلی است که می‌تواند در دسترس تولید کنندگان داخلی قرار گیرد.
ارسال نظر