نزاع دوجانبه سه ابرقدرت نفتی

نفت و پتروشیمی - عارفه مشایخی: سورنا (نفتکش ایرانی) بالاخره بعد از یک سال لنگر انداختن در بندر عسلویه هفته گذشته ایران را به مقصد کره جنوبی ترک کرد و این حرکت اولین نشانه بازگشت کشور‌مان به بازارهای جهانی در پساتحریم است. پس از لغو تحریم‌های غرب علیه ایران، مقامات بلند‌پایه ایرانی از افزایش تولید ۵۰۰ هزار بشکه‌ای نفت خام در سریع‌ترین زمان ممکن خبر دادند. این در حالی است که داده‌ها حاکی از آن است که بازارها با مازاد یک‌و‌نیم میلیون بشکه‌ای در روز مواجه هستند و بازگشت ایران به بازارهای طلای سیاه مازاد عرضه را بیشتر از مقدار فعلی خواهد کرد. با این شرایط آیا ایران می‌تواند به بازارهای جهانی بازگردد؟ چند نفتکش مانند سورنا رهسپار کشورهای دیگر می‌شوند؟

در این بین روز گذشته خبرگزاری رویترز در گزارشی از فروش ۶ سوپر تانکر به مشتریانی در اروپا و آسیا بعد از لغو تحریم‌ها خبر داده است. بر‌اساس این گزارش ایران در این مدت ۳ سوپرتانکر به اروپا و سه تانکر دیگر به مشتریان آسیایی خود نفت فروخته است که قرار است در ماه فوریه به آنها تحویل بدهد. در این رابطه منابع تجاری گفته‌اند شرکت لیتاسکو، شعبه تجاری شرکت لوک‌اویل روسیه احتمالا اولین خریدار نفت ایران در اروپا بعد از لغو تحریم ها خواهد بود. این شرکت تجاری سوئیسی قرار است یک‌میلیون بشکه نفت سبک ایران را در روز ۵ فوریه از پایانه جزیره خارک بارگیری و به پالایشگاه پتروتل شرکت لوک اویل در رومانی تحویل دهد. این گزارش می افزاید: «ایران تولید نفت خود را حداقل به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش داده و بازار این افزایش را در چند روز آینده مشاهده خواهد کرد. ۳ قرارداد نیز با مشتریان اروپایی نهایی شده است. ایران همچنین در حال گفت‌و‌گو با مشتریان سنتی خود در آسیا به خصوص هند است.» بر‌اساس این گزارش تا پایان ماه مارس یا آغاز ماه آوریل، ایران همچنین یک نوع نفت سنگین را برای جذب مشتریان بیشتر به بازار عرضه خواهد کرد. پالایشگاه‌های اروپایی قبل از تحریم‌ها، روزانه ۸۰۰هزار بشکه نفت از ایران خریداری می کردند و طی چند سال گذشته نفت خریداری‌شده از ایران را با نفت کشورهای عراق، عربستان و روسیه جایگزین کرده‌اند.

این در حالی است که در زمان احتساب مازاد ۵/ ۱ میلیونی عرضه نفت خام عراق در بازه ۳ میلیون و ۷۰۰ تا ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز تولید می‌کرد اما اخیرا اعلام کرده قصد دارد ۴ میلیون بشکه نفت خام در روز تولید کند. این میزان و افزایش تولید ایران وضعیت افت قیمتی را وخیم‌تر خواهد کرد؛ به گونه‌ای که طی هفته‌های گذشته شاخص WTI (نفت خام آمریکا) با کاهشی ۸/ ۵ درصدی به قیمت ۳۴/ ۳۰ دلار برای هر بشکه در روز فروش رفت. در این میان عربستان سعودی بزرگ‌ترین‌ صادر‌کننده نفت در جهان روزانه ۲/ ۱۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و بعد از آخرین نشست اوپک، تغییری در استراتژی خود که ماه‌ها است در پیش گرفته (یعنی افزایش تولید با قیمت پایین) ایجاد نکرده و برخی دیگر از اعضای اوپک مانند کویت و امارات متحده عربی پشت عربستان سعودی ایستاده و افزایش تولید با قیمت پایین را به کنترل سطح تولید، ترجیح داده‌اند. به همین دلیل متاسفانه نشست اخیر اوپک نتوانست سطح تولید را برای اعضایش تعدیل کند و بازارها در سردرگمی هر چه بیشتر فرو رفتند.

این در شرایطی است که ایران و عراق می‌توانند با افزایش تولید و اضافه کردن عرضه اوپک حدود یک‌سوم از نیاز جهان را تامین کنند. به گزارش CNBC حلیمه باغچه، رئیس موسسه جهانی استراتژی در بازارهای کالایی (RBC) بر این عقیده است که ایران در این شرایط برای افزایش تولید محتاط‌تر عمل خواهد کرد و عراق به دلیل وضعیت مالی که گرفتار آن شده نمی‌تواند تولید خود را بیشتر از مقدار فعلی برساند. به گزارش خبرگزاری رویترز از بغداد، عادل عبدالمهدی، وزیر نفت عراق، (شنبه ١٠ بهمن‌ماه) اعلام کرد که کشورش برای پذیرش تصمیم تولیدکنندگان اوپک و غیر‌اوپک برای کاهش تولید نفت، آماده است. عبدالمهدی گفت: اگر تولیدکنندگان واقعا بخواهند در کاهش تولید نفت همکاری کنند، عراق با این تصمیم موافقت و همراهی خواهد کرد. باغچه ضمن اشاره به تنش‌های اخیر ایران و عربستان، شرایط به وجود آمده را تهدیدی برای بازارهای نفتی می‌داند و معتقد است واکنش‌های عربستان شوک‌هایی جدی در بازارهای نفت وارد کرده است.

وزیر انرژی سابق ایالات متحده آمریکا (بیل ریچاردسون) نیز بر این باور است که عربستان سعودی کلید قیمت نفت جهان است و اگر قبول کند که در جلسه اضطراری اوپک سطح تولید خود را کاهش دهد قیمت نفت به حد متعادل‌تری خواهد رسید. وی درباره رابطه ایران و عربستان در گفت‌وگو با سی‌ان‌بی‌سی گفت: این دو کشور رقیب سیاسی یکدیگرند و سعودی‌ها چشم دیدن بازگشت ایران را به بازار نفت ندارند. دانیل یرگین، نایب رئیس IHS نیز ضمن اشاره به بازگشت ایران به بازارهای جهانی این سوال را مطرح می‌کند که چه مقدار از حجم تولیدی خود را می‌تواند در بازارها بفروشد و سهم خود را با توجه به شرایط پیش آمده پس بگیرد.

یرگین در این رابطه اظهار کرد: ایران به دنبال سهم بازارهای آسیایی است که در دوران تحریم‌ها از دست داده و در عین حال در پی بازارهای اروپایی است. وی در ادامه گفت: تولید‌کنندگان بزرگ جهان، روسیه و ایالات متحده آمریکا هم روند تولیدی خود را کند نکرده و در طرف دیگر هم اوپک که مسوول تامین یک‌سوم از نیاز نفتی جهان است بی‌رویه در حال تولید نفت خام است که برای خروج از این مسیر کشورهای ایران و عراق باید با سعودی‌ها به توافق برسند. در این رابطه یک سرمایه‌گذار بزرگ نفتی می‌گوید: در حال حاضر شرایط بازار جهانی نفت معلق است. ایران پس از لغو تحریم‌ها به بازارهای جهانی بازگشته و ما فقط پیش‌بینی این بازگشت و تاثیری که بر روند قیمتی خواهد گذاشت را کرده‌ایم، حال باید تاثیر واقعی آن را در ماه‌های آینده شاهد باشیم. همچنین به فصل پالایش و استخراج آمریکا هم نزدیک می‌شویم و باید ببینیم ایالات متحده آمریکا چه تصمیمی برای تولید نفت خود دارد.

برآوردها و آمار و ارقام نشان می‌دهند که ایران رقمی بالغ بر ۵۰۰-۴۰۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات شناور دارد و تاکید مقامات بلند‌پایه ایرانی بر این است که به زودی ۵۰۰ هزار بشکه و پس از آن ۵۰۰ هزار بشکه دیگر طلای سیاه را تولید و روانه بازار کنند. مصداق این ادعا هم حرکت نفتکش سورنا است که توجه همگان را به خود جلب کرده است. به گفته پائولو نری یکی از مسوولان موسسه EMEA این ناوگان اولین ناوگان ذخیره‌ساز شناور روی دریا است. وی در ادامه افزود: ما به وجود ۱۷ محموله دیگر هم واقف هستیم که جریان سریعی را در بازار نفت ایجاد خواهند کرد. وی معتقد است: ایران و عراق در نشست ماه گذشته اوپک دو عضو متحد بودند که هر دو بر افزایش تولید خود اصرار داشتند؛ البته به گونه‌ای که دیگر اعضا تولید خود را پایین آورده و مرزی برای تولید اوپک مشخص شود تا قیمت‌ها روند نزولی را تجربه نکند و کشورهای تولیدکننده متحمل ضرری بیش از این نشوند. وی در ادامه اظهار کرد: متاسفانه اعضای اوپک به سمت تعادل بازار پیش نمی‌روند و برای رهایی از روند نزولی قیمت‌ها اعضا باید خط مشی واحدی پیدا کنند تا از این طریق بتوانند بهای نفت را به شرایط تعادلی برسانند. وی در ادامه گفت: ایران می‌تواند به فروش ذخایری که در نفتکش‌های شناور دارد اقدام کند اما از آنجا که انتخابات پارلمانی این کشور در ماه آینده انجام می‌شود ممکن است فروش را به تعویق انداخته تا مقامات دولتی بتوانند خود را از جواب دادن درباره کاهش قیمت نفت برهانند.

از سوی دیگر اگر ایران صادرات خود را سرعت ببخشد بازارهای جهانی ضربه سختی را خواهند خورد. وی در نهایت گفت: ایران، عراق و عربستان ۳ ضلع مثلثی هستند که می‌توانند تاثیر بسزایی در روند قیمتی نفت داشته باشند که هر کدام خواسته‌های متفاوتی دارند و با اینکه ۳ ابرقدرت نفتی اوپک هستند نتوانسته‌اند استراتژی واحدی را در پیش بگیرند. در حال حاضر عراق و ایران در یک جبهه و عربستان به مخالفت با آنها پرداخته و کشورهای عربی دیگری همچون کویت و امارات پشت سعودی‌ها در آمده و شرایط منطقه را به هم ریخته‌اند. عراق به دنبال بیشترین قیمت نفت برای مبارزه با داعش و رفع مشکلات داخلی کشورش است. عربستان با وجود کسری بودجه و استفاده بی‌رویه از صندوق ذخیره ارزی خود دست از استراتژی فروش نفت با قیمت پایین بر نداشته است. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی صندوق ذخیره ارزی عربستان تا ۵ سال دیگر تمام خواهد شد. ایران هم به دنبال بازپس‌گیری بازارهای خود است اما با این وجود برای بازگشت به شرایط عادی کمک می‌کند.