استراتژی نفتی چین برای تسلط یوآن بر تجارت بین‌المللی
پکن به عصر پترودلار پایان می‌دهد؟
چین به عنوان بزرگ‌ترین مشتری نفت خام در جهان، با تغییر مناسبات تجاری و استفاده از یوآن به عنوان ارز تجارت با کشورهایی نظیر عربستان سعودی، روسیه و ایران به دنبال آن است که از یک سو به ضریب نفوذ چند دهه‌ای پترودلارها بر اقتصاد جهان پایان دهد و عصر پترویوآن‌ها را آغاز کند و از سوی دیگر با توجه به تحریم‌های فراوانی که علیه این کشور و برخی از تولید‌کنندگان نفت مانند ایران و روسیه از سوی ایالات متحده اعمال شده است، آسیب‌پذیری اقتصاد خود و دیگر کشورها را در برابر سیاست خارجی مبتنی بر فشار فزاینده و تحریم ایالات متحده کاهش دهد. البته بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که راه دور و درازی پیش پای پکن برای تحمیل واحد پولی خود در مناسبات تجاری جهان قرار دارد، اما چین تقریبا با استفاده از استراتژی مشابه آمریکا در دهه‌‌های گذشته و با کمک طلای سیاه گام‌های بلندی در این راستا برداشته است. گام‌هایی که به زعم نگارنده و تحلیلگران موسسه‌های مالی و بانک‌ها، ردپای آنها را می‌توان در اظهارات مدیران آرامکو سعودی، وزیر امور خارجه روسیه، آمار و ارقام تجاری روسیه و چین و مشارکت ۲۵ ساله ایران و چین به وضوح دید.
تحلیلگران معتقدند گروهی از اقتصادهای انرژی‌محور و غنی در حال نزدیک‌تر شدن به مدار چین هستند و روابط اقتصادی خود با این کشور را گسترش می‌دهند، امری که می‌تواند منجر به ظهور یوآن‌های نفتی یا همان پترویوآن (Petroyuan) بیشتری شود.
پترویوآن به جنگ پترودلار می‌رود
وانگ یی، وزیر امور خارجه دولت چین هفته گذشته سفر یک هفته‌ای خود به خاورمیانه را به پایان رساند. او در این سفر به عربستان سعودی، ترکیه، ایران، امارات متحده عربی، بحرین و عمان رفت و به این کشورها قول داد که چین از منافع کلیدی آنها در برابر مداخلات خارجی و فشارهای فزاینده ایالات متحده دفاع خواهد کرد. برخی تحلیلگران بر این باورند، چین که خود نیز با تحریم روبه‌رو است ممکن است به دنبال برقراری روابطی بلندمدت با کشورهای خاورمیانه باشد که در آن از واحد پولی یوآن به عنوان ارز حاکم بر تجارت بین طرفین استفاده شود تا همه طرف‌ها بتوانند محدودیت‌های احتمالی مرتبط با سیستم پرداخت دلار آمریکا را دور بزنند.استیون دولی، استراتژیست پولی بخش آسیا-پاسیفیک در وسترن یونیون بیزینس سولوشنز (Western Union Business Solutions) بر این باور است که چنین امری می‌تواند یک هدف مشترک در سیاست‌گذاری، از سوی چین و کشورهای خاورمیانه باشد تا بتوانند از جایگزینی برای دلار آمریکا استفاده کنند. او می‌گوید: «اگر آنها از پترویوآن برای تجارت در خاورمیانه استفاده کنند، این ارز به عنوان بخشی از سیستم مالی جهانی از اهمیت بسیار بیشتری نسبت به گذشته برخوردار خواهد شد.»
در سال ۲۰۱۸ میلادی چین معامله قراردادهای آتی نفت خام مبتنی بر یوآن را با هدف بین‌المللی ساختن واحد پولی خود و رقابت پترویوآن‌های چین با پترودلارهای آمریکا در شانگهای آغاز کرد. در واقع هدف آنها پایان دادن به سلطه چند دهه‌ای پترودلار بر بازار و سیستم قیمت‌گذاری نفت جهانی است. سلطه‌ای که نقطه آغاز آن به کنفرانس برتون وودز (Bretton Woods Conference) در سال ۱۹۴۴ باز می‌گردد، جایی که توافق بر سر آن حاصل شد تا دلار آمریکا در سیستم پولی پساجنگ به ارز جدید جهانی تبدیل شود. در اوایل دهه ۷۰ میلادی نیز هنگامی که ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده به سیستم استاندارد طلا پایان داد و سیستم پولی بی‌پشتوانه فیزیکی و مبتنی بر دلار آمریکا را ارائه داد، سیستم برتون وودز از هم فروپاشید. پس از آن بود که نیکسون با عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان به توافق رسید تا از آنها نفت خام خریداری کند و به پادشاهی این کشور تجهیزات و کمک‌های نظامی ارائه دهد. در عوض سعودی‌ها میلیاردها دلار درآمد را از این طریق اصطلاحا بازیافت می‌کنند و با بازگشت دوباره این دلارها به خزانه ایالات متحده، هزینه‌های آمریکا تامین می‌شود. این توافق باعث تولد سیستم پترودلار (Petrodollar) شد که برای دهه‌ها تقاضا برای دلار از سوی کشورهای غنی خاورمیانه را بر اساس میزان تقاضا برای نفت خام آنها ایجاد کرد. هژمونی پترودلار به ایالات متحده اجازه داد نفود خود به سایر نقاط جهان را حفظ کند و کسری حساب جاری خود را دائما با صدور دارایی‌های دلارپایه با نرخ بهره پایین به طور دائم تامین کند.
حالا تحلیلگران بر این باورند که چین به عنوان بزرگ‌ترین مشتری نفت خام عربستان سعودی در جهان، می‌تواند از استراتژی مشابه آمریکای دهه ۷۰ میلادی برای دیکته کردن شرایط قیمت‌گذاری نفت استفاده کند. در حال حاضر واردات نفتی چین از عربستان سعودی، آنگولا، روسیه و عمان و برخی کشورهای دیگر با استفاده از دلار انجام می‌شود که می‌تواند این غول اقتصاد جهان را در برابر سیستم پترودلار آسیب‌پذیرتر کند. پاتریک انگ از شرکت سرمایه‌گذاری اسپارکیا اند کو در پژوهش‌های خود که اخیرا توسط اسمارت کارما منتشر شده، عنوان کرده است: «چین می‌تواند عمده تقاضای نفت خام خود را به عربستان اختصاص دهد و در عوض سعودی‌ها اوراق قرضه با بازدهی بالاتر را خریداری کنند. چین می‌تواند از این سرمایه به عنوان بخشی از استراتژی گردش دوگانه یا تمرکز داخلی خود برای رشد مداخله‌گری طبقه متوسط در اقتصاد استفاده کند. از این رو در آینده تقاضای بیشتری برای یوآن وجود خواهد داشت.»
تحلیلگران بر این باورند که مزایای پترودلار به عنوان ارز ذخیره در میان تحریم‌های ایالات متحده علیه کشورهای مختلف کاهش پیدا کرده است، به گونه‌ای که شرکای تجاری منطقه‌ای یا شرکت‌های نفتی خارجی سعی می‌کنند ریسک قرار گرفتن در سیستم پولی دلارمحور را روز به روز محدودتر کنند. در چنین شرایطی پترویوآن می‌تواند به عنوان یک آلترناتیو جذاب برای پترودلار ظاهر شود و اجازه دهد تجارت منحصرا توسط ارز این کشور انجام شود تا از این کشورها در برابر سیاست‌های خارجی ایالات متحده و تحریم‌های آن محافظت کند.
مسکو، پیشقراول تقویت یوآن در جهان
چین و روسیه پیش‌تر توافقی مبنی بر انجام معاملات بر پایه روبل و یوآن را برای کاهش قدرت دلار و استفاده از ارزهای ملی در تجارت بین‌المللی با یکدیگر منعقد کرده‌اند. طبق داده‌های ارائه شده توسط بانک آی‌ان‌جی (ING) سهم دلار در صادرات روسیه به چین از ۷۵ درصد در سال ۲۰۱۸ به تنها ۳۹ درصد در سال ۲۰۱۹ رسیده است که نشانگر تغییر در صورت‌حساب قراردادهای نفتی این دو کشور و خرید نفت روسیه از سوی چین با واحد پولی یورو است. به همین ترتیب سهم دلار در واردات روسیه از چین در سال ۲۰۲۰ به ۶۱ درصد رسیده است در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۸ برابر با ۷۲ درصد بود، که بازنمایی‌کننده افزایش نقش یوآن و یورو در تجارت میان این دو ابرقدرت شرقی است.
بانک مرکزی روسیه معادل ۶۸ میلیارد دلار از یوآن چین را در ذخایر ارزی خود در اختیار دارد که حدود ۱۴ درصد از کل ذخایر ارزی بانک مرکزی محسوب می‌شود و همین مساله بیانگر پتانسیل صعودی استفاده از یوآن در تجارت و سیستم مالی روسیه است. ماه گذشته هم سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه همزمان با بالا گرفتن تنش‌های دیپلماتیک میان روسیه با اتحادیه اروپا و آمریکا، از مسکو و پکن خواست وابستگی خود به دلار و سیستم‌های پرداخت غربی را کاهش دهند. البته دیمیتری دولگین، اقتصاددان ارشد بخش روسیه و کشورهای مشترک‌المنافع در بانک ING معتقد است روسیه بعید است به سرعت در صادرات نفت خود به چین به یوآن تکیه کند. او می‌گوید روش دیگری که برای دلارزدایی وجود دارد، همکاری‌های بیشتر در بخش بانکی است و بانک‌های چینی در بازار روسیه حضور دارند اما کماکان سهم آنها بسیار اندک است.
پکن به تهران و ریاض چشم دوخته است
ناظران اقتصادی معتقدند بحران کووید-۱۹ می‌تواند به عنوان یک محرک و کاتالیزور در ساختار ژئوپلیتیکی فعلی عمل کند و به چین در ارتقای توسعه اقتصادی در کشورهای نفت‌خیز که منجر به رشد تقاضا برای پترویوآن می‌شود، کمک کند. وانگ در جریان سفر دیپلماتیک خود گفت چین و خاورمیانه سرمایه‌گذاری و تجارت در بخش انرژی را تقویت می‌کنند و همچنین در زمینه تکنولوژی ۵G و هوش مصنوعی هم همکاری بیشتری با هم خواهند داشت. همکاری چین و کشورهای خاورمیانه تنها در این زمینه‌ها محدود نیست و این کشور تاکنون ۳۸ میلیون دز واکسن کووید-۱۹ را هم در اختیار ۱۷ کشور خاورمیانه قرار داده است.
در کنار همه اینها چین با امضای مشارکت استراتژیک ۲۵ ساله با ایران، حالا تبدیل به مهم‌ترین شرکت تجاری تهران شده است. به گزارش ساوت چاینا مورنینگ پست، گفته می‌شود که ارزش این معامله تجاری بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد دلار است که شامل گسترش حضور چین در صنایع بانکداری، ارتباطات، بنادر، راه‌آهن و ده‌ها پروژه دیگر در ایران می‌شود. کارن یونگ، نویسنده این مطلب عنوان می‌کند که در ازای این کار، چینی‌ها نفت ایران را به طور منظم و با تخفیف‌های بزرگ خریداری می‌کنند، وزارتخانه‌های خارجه ایران و چین عنوان کرده‌اند که تاکنون هیچ قراردادی با جزئیات مشخص و دقیق منعقد نشده است. اما در هر حال می‌توان این استنباط را کرد که مشارکت اقتصادی ایران و چین که بخش عمده‌ای از آن پس از رفع تحریم‌ها احتمالا در حوزه انرژی و مشخصا صادرات نفت خام ایران خواهد بود، می‌تواند عامل تقویت‌کننده مهمی برای یوآن در تجارت بین‌المللی باشد.
در عربستان سعودی هم غول دولتی آرامکو (Aramco) ماه گذشته اعلام کرد که تقاضای چینی‌ها تقریبا به سطوح پیشاهمه‌گیری رسیده است و اصلی‌ترین و مهم‌ترین اولویت این غول نفتی در ۵۰ سال آینده اطمینان از امنیت انرژی در چین است. گوکسیونگ ژانگ، مدیر اکونومیست کورپوریت نتورک در شانگهای معتقد است که این بیانیه آرامکو گویای آن است که احتمالا چین در آینده از یوآن برای خرید نفت از آرامکو سعودی استفاده خواهد کرد. او می‌گوید: «اگر این اتفاق بیفتد، خرید و فروش و تجارت نفت خام با استفاده از یوآن رونق بیشتری خواهد گرفت.»
وارن پترسون، رئیس بخش استراتژی کالایی در بانک ING هم با اشاره به مسیری که یوآن در حال طی کردن آن برای تسلط بر بازار نفت است، گفت که در تئوری، داشتن معاملات آتی کالاهایی مانند نفت و رشد پترویوآن به کشورهای خارجی در مسیر تسهیل صادرات نفتی آنها به چین کمک شایانی خواهد کرد و به چین نیز کمک می‌کند تا به جای دلار با یوآن قراردادهای خود را تسویه کند. او در ادامه اضافه کرد: «البته هنوز هم تعدادی از موانع بر سر این مسیر قرار دارند که از جمله آنها می‌توان به محدودیت‌های قابلیت تبدیل یوآن و همچنین روابط پیچیده چین با ایالات متحده اشاره کرد.» البته ژانگ نظری متفاوت با پترسون دارد و معتقد است که تلاش‌های چین برای رشد بازار یوآن در خارج از کشور به کاهش محدودیت‌های تبدیل این ارز کمک می‌کند. بانک خلق چین هم هفته گذشته متعهد شد که انعطاف‌پذیری نرخ ارز یوآن را افزایش دهد، این نشان‌دهنده مقاومت کمتر سیاست‌گذار در برابر حرکت‌های اخیر ارزی است. پترسون همچنین معتقد است که بعید به نظر می‌رسد عربستان سعودی به راحتی از دلار فاصله بگیرد، زیرا این امر فقط به روابط بین دو کشور لطمه می‌زند. او در ادامه عنوان کرد: «اگرچه این امکان وجود دارد که برخی از جریانات نفت سعودی به چین با یوآن معامله شود، اما من فکر می‌کنم دلار آمریکا همچنان ارز مورد علاقه سعودی‌ها است.»
پترویوآن در مسیر تسلط بر تجارت جهانی
استیون دولی معتقد است که توافق‌نامه‌های دوجانبه بین چین و کشورهای تولیدکننده نفت که بر پایه یوآن انجام شده‌اند و همچنین افزایش قراردادهای آتی یوآن پایه که برای پوشش ریسک و نوسان‌گیری استفاده می‌شوند، می‌تواند در آینده منجر به افزایش قابل توجه پترویوآن‌ها شود. ارزش کل تجارت جهانی در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۰ تریلیون دلار بود، اما معاملات بر پایه یوآن تنها حدود ۸/ ۱ درصد آن را شامل می‌شد. دولی معتقد است اگر این میزان دو برابر شود و به ۶/ ۳ درصد برسد، به آن معناست که ۳۶۰ میلیارد دلار آمریکا از جریان تجارت بین‌المللی خارج می‌شود. او می‌گوید: «یک سال پیش ما هیچ تصوری از تبعات کووید-۱۹ نداشتیم و دقیقا به همین دلیل است که راه پیشرفت و توسعه جهان هم می‌تواند فوق‌العاده غیرمنتظره باشد. شکلی که این نوع تغییرات بزرگ در بازارهای مالی اتفاق می‌افتد این است که توسعه آنها بسیار بیشتر از آنچه شما فکر می‌کنید طول می‌کشد. اما به محض وقوع می‌توانند در یک پروسه سریع اتفاق بیفتند و شما می‌بینید که یک ساختار به سرعت تغییر می‌کند.»
