چین قطب سوم بازار معاملات آتی طلای سیاه می‌شود؟
روزنه جدید نفوذ پکن در بازار نفت
روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی به رشد ۲۰ درصدی حجم معاملات آتی نفت خام در بورس بین‌المللی انرژی شانگهای پرداخته است که رکوردی بی سابقه در تاریخ بازارهای مالی این کشور محسوب می‌شود. چین با کاهش محدودیت‌های سرمایه‌گذار خارجی در سرزمین اصلی خود، فرصت مشارکت به موسسات و نهادهای سرمایه‌گذاری بزرگ خارجی را اعطا کرده است. چینی‌ها در واقع به رغم حساسیت‌های بسیار جدی نسبت به عروج بازارهای مالی، تمام شرایط مورد نیاز برای توسعه و رشد شتابان معاملات نفت آتی در شانگهای را فراهم کرده‌اند تا بتوانند به اهداف سه گانه حیاتی خود برای افزایش استفاده از یوآن در تجارت بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاران خارجی و قدرت تعیین کنندگی درباره قیمت نفت دست یابند.
چین در تلاش است تا نقش پول خود را در تجارت تحت سلطه دلار آمریکا توسعه دهد و در همین راستا هم فعالیت در بازارهای آتی نفت چین به سطح رکوردی بی‌سابقه‌ای رسیده است. افزایش علاقه از سوی سرمایه گذاران بین‌المللی به معاملات آتی نفت در بورس بین‌المللی انرژی شانگهای (INE) در سال ۲۰۲۰ به سطوح بی‌سابقه‌ای رسیده است. این رشد چشمگیر به سطوحی دست یافته که تعداد کل قراردادهای فعال آن به‌صورت میانگین به ۱۱۸ هزار و ۲۴۹ قرارداد روزانه در سال ۲۰۲۰ رسیده است. این تعداد قرارداد فعال در بازار چهار برابر بیشتر از آمار مربوط سال ۲۰۱۹ است و حجم معاملات بیش از ۲۰ درصد رشد سالانه را تجربه کرد.
بورس بین‌المللی انرژی شانگهای چیست و چه اهدافی دارد؟
تاسیس و رشد سریع بورس بین‌المللی انرژی شانگهای بخشی از استراتژی تهاجمی و فشار طولانی مدت پکن برای ایجاد و توسعه بازارهای یوآن محور است. این بازار در سال ۲۰۱۳ میلادی و در منطقه آزاد تجاری شانگهای تحت نظارت کمیسیون رگولاتوری اوراق بهادار چین به‌عنوان یک بازار معاملات آتی خود انتظام آغاز به فعالیت کرد و نفت خام، گاز طبیعی،مس و محصولات پتروشیمی در آن معامله شدند. از روز ۲۶ مارس ۲۰۱۸ با افزایش معاملات و موقعیت‌های قراردادی و در راستای سیاست‌های حزب کمونیست چین برای به چالش کشیدن سلطه دلار، قراردادهای آتی نفت خام در این بازار یوآن محور راه‌اندازی شد. ۷ گرید نفتی متفاوت در این بازار تحت قراردادهایی که هر کدام برابر هزار بشکه نفت خام هستند به معامله گذاشته شد و با کاهش محدودیت‌ها، به سرمایه‌گذاران خارجی هم فرصت سرمایه‌گذاری در این بازار آتی را ایجاد کرد. در واقع ۷ گرید نفتی که در این بازار تحت قراردادهای آتی معامله می‌شوند شامل گرید نفتی خام شنگلی (Shengli) چین و ۶ گرید نفت خام خاورمیانه‌ای است که شاخص‌ترین آنها نفت خام دبی (Dubai Crude) و نفت سبک بصره (Basrah Light) هستند.
جیان یانگ، مدیر تحقیقات بانک جی‌پی‌مورگان (JPMorgan) در مرکز کامودیتی دانشگاه کلورادوی دنور، با اشاره به رشد چشمگیر این بازار در سال کرونا، عنوان می‌کند که بازار جدید فراتر از انتظارات بسیاری از افراد از جمله خود او عمل کرده و شاید کسی تصور چنین رشد چشم‌گیری در بازار معاملات آتی نفت خام چین را نداشته است. او در ادامه به فایننشال‌تایمز گفت: «ادامه روند رشد این بازار می‌تواند فرصت‌های بالقوه عظیمی برای ارتقا و افزایش استفاده جهانی از یوآن را فراهم کند.» مساله‌ای که به نظر می‌رسد هدف اصلی چینی‌ها برای توسعه بازارهای مالی خود است.
سیاست‌های جدید مالی و آزادسازی بازار
چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام در جهان محسوب می‌شود؛ نقشی که به لطف بهبود سریع اقتصادی کشور از بحران ویروس کرونا در مقایسه با گذشته شدت بیشتری یافته است. نقش این کشور طی سال گذشته در قامت ناجی بازار جهانی نفت و موتور محرک اصلی تقاضا، اهمیت قدرت اقتصادی آن در جهان را بیش از پیش ثابت کرد. سال گذشته این کشور رکورد ۵۴۲ میلیون تن واردات نفت خام را به ثبت رساند که نمایانگر افزایش ۷درصدی واردات این کشور نسبت به سال ۲۰۱۹ است.
اهمیت اساسی بازار معاملات آتی نفت در بورس بین‌المللی انرژی شانگهای، فعلا مهم‌ترین امکان فراهم شده توسط آن برای سرمایه‌گذاران برای نوسان‌گیری در برابر حرکات قیمتی است. اما هنوز برای رقابت با بازارهای دلار پایه‌ای که شاخص‌های بین‌المللی نفت خام را معامله می‌کنند، راهی سخت در پیش دارد، هرچند که توانسته بخشی از سهم بازار اینترکانتیننتال اکسچنج (ICE) و بورس کالای نیویورک (NYMEX) را به سوی خود جذب کند.
ایجاد بازاری برای قراردادهای آتی کالایی خاص، از دهه گذشته در چین یک اولویت درجه چندم بوده است. اما سال گذشته همزمان با هجوم بی‌سابقه سرمایه‌گذاران خارجی، سیاست‌های آزادسازی بازارهای مالی به اجرا درآمد. این سیاست‌های جدید با توجه به نیازهای تازه اقتصاد چین از میانه همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ پی گرفته شد و با سرعتی چشمگیر به توسعه بازار انجامید. تا سال گذشته میزان خرید اوراق قرضه و سهام چینی توسط سرمایه‌گذاران خارجی طبق برنامه هنگ‌کنگ برابر با یک تریلیون یوآن بود. اما در ماه نوامبر، دولت چین تحت عنوان بخشی از اصلاحات در سیستم مالی کاملا تحت کنترل کشورش، دسترسی مستقیم سرمایه‌گذاران خارجی به بازارهای آتی در سرزمین اصلی چین را تسهیل کرد و افزایش داد.
میشل میدن و آدیل ایمسیرویچ از انستیتوی مطالعات انرژی آکسفورد (Oxford Institute for Energy Studies) در مقاله اخیر خود متذکر شدند که قراردادهای آتی نفت خام در بورس بین‌المللی انرژی شانگهای هنوز تا تبدیل شدن به شاخصی مهم در بازار نفت فاصله دارد. البته آنها در همین مقاله خود اضافه کردند که سقوط بازارهای جهانی نفت طی سال گذشته، جذابیت‌های روز افزون بازار چین را افزایش داده است. چرا که افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی نفت خام در این کشور باعث ترغیب بازرگانان مستقر خارجی برای تحویل بیشتر نفت خام به چین شده است.
آنها در مقاله خود نوشته‌اند: «با ادامه آزادسازی بازار انرژی چین، بازار نفت تحویلی (به بازاری گفته می‌شود که در آن با فرا رسیدن موعد سررسید قرارداد آتی، خریدار موظف به تحویل فیزیکی آن است) در چین اهمیت بیشتری یافته و نقش قراردادهای آتی بورس بین‌المللی انرژی شانگهای به‌صورت همزمان افزایش می‌یابد.»تام رید، نایب رئیس شرکت آرگوس مدیا (Argus Media) می‌گوید که برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری و پوشش ریسک بین‌المللی در حال بررسی گزینه مشارکت در بازار آتی نفت چین هستند. او دلیل عمده افزایش تحرک و فعالیت در بازار بین‌المللی انرژی شانگهای را در درجه اول به سفته بازی تاجران خرد چینی نسبت می‌دهد. رید گفت: «این یک بازار مالی است، اما نه به آن شکلی که برنت دارد. این بازار جایی است که افراد می‌توانند پول خود را در آن بگذارند و سعی کنند از نوسانات کوتاه مدت قیمتی در بازار سود ببرند.»
اهمیت بازار آتی نفت چین
حالا با رشد غول‌آسای اقتصاد چین، پکن مایل است تا سرمایه خارجی بیشتری به این کشور وارد شود و با کمک بازارهای مالی خود، بتواند استفاده بین‌المللی از واحد پول خود که به نام‌های یوآن یا رنمینبی شناخته می‌شود را تقویت کند. به‌رغم آنکه دولت چین با احتیاط و نظارت بسیار زیادی اجازه توسعه و آزادسازی بازارهای مالی را صادر می‌کند، موسسات مالی و نهادهای سرمایه‌گذاری روی خوشی به بازارهای مالی و مشخصا بازار معاملات آتی نفت خام این کشور نشان داده‌اند. همه‌گیری کرونا و تنش‌های شدید ژئوپلیتیک آمریکا و چین طی سال گذشته هم مانع افزایش اشتیاق و مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در بازار نفت چین نشده است. توسعه بورس بین‌المللی انرژی شانگهای در کشوری که عطش بسیار زیادی برای نفت خام دارد، در مسیر تبدیل شدن به بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا قرار گرفته و به دنبال شکستن قدرت دلار و تحمیل یوآن به تجارت جهانی است؛ پیام واضحی از سوی پکن به بازار نفت است که احتمالا با توسعه هرچه بیشتر این بازار، معادلات بازارهای معاملاتی نفت و کشف قیمت آنها دچار تغییراتی اساسی شود. بورس بین‌المللی انرژی شانگهای در پاسخ به سوالی از سی‌ان‌بی‌سی درباره پراکندگی سرمایه‌گذاران خارجی گفته است: «ما شاهد افزایش تعداد سرمایه‌گذاران خارجی در بازار بوده‌ایم و در حال حاضر از ۲۰ کشور و ۵ قاره جهان سرمایه‌گذاران بزرگ و کوچکی مشغول تجارت هستند.»
پکن چه بلندپروازی در سر دارد؟
بورس بین‌المللی انرژی شانگهای برنامه‌ریزی جدی برای افزایش قدرت مانور خود در جریان تجارت جهانی نفت را در دستور کار خود قرار داده است. در راستای این قدرت‌افزایی ورود سرمایه‌گذاران بین‌المللی مهم‌ترین هدف چینی‌ها است و آنها از سال گذشته شروع به برگزاری دوره‌های آنلاین درباره بازارهای معاملات آتی چین به زبان انگلیسی کرده‌اند. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که هدف بلندمدت چینی‌ها در توسعه بازار معاملات آتی نفت و جذب سرمایه‌گذاران خارجی، کسب پتانسیل و قدرت قیمت‌گذاری در سطح جهانی است. در واقع با افزایش حجم سرمایه در گردش و قراردادهای فعال بازار آتی نفت خام در شانگهای، چین با یک تیر چند نشان را هدف گرفته است. از یک سو جذابیت بازارهای مالی خود برای سرمایه‌گذاران خارجی را افزایش می‌دهد تا بتواند سرمایه‌های هنگفت سرگردانی که پناهگاه امنی در بازارهای غرب برای خود نمی‌یابند را به داخل کشور خود منتقل کند و از سوی دیگر این انتقال، پیامد دیگری به همراه دارد که اهمیت استراتژیک آن بیشتر است و آن هم توسعه کاربرد یوآن در تجارت بین‌المللی است. چین از این طریق در حال تلاش برای به چالش کشیدن سلطه تاریخی دلار آمریکا و بازارهای ایالات‌متحده بر بازارهای مالی جهان و از جمله آن بازار نفت است. اما در این میان به عقیده برخی از تحلیلگران چینی‌ها در برنامه جدی که برای تسلط بر بازار نفت جهان دارند، به دنبال سهم بیشتری در قیمت‌گذاری هستند و از این رو به توسعه بازار آتی نفت دست زده‌اند تا رقیبی برای بازارهای نیویورک و لندن باشد. در حال حاضر این بازار سومین جبهه معاملات نفتی آتی در جهان است و به رغم اهدافش برای به چالش کشیدن رقبای غربی هنوز فاصله زیادی تا رقابت با آنان دارد. اما تلاش‌های چینی‌ها و ابتکاراتی که برای افزایش قدرت سمت تقاضای بازار در تعیین قیمت نفت خام به کار بسته‌اند، در کنار سیاست‌توسعه بازار آتی سیگنالی از برنامه‌های جاه‌طلبانه پکن برای حکمرانی بر بازار نفت را مخابره می‌کند.
