سازمان کشورهای صادرکننده نفت امروز ۶۰ ساله می‌شود
مسیر دشوار اوپک در میانسالی
ذخایر نفت خام تجاری دنیا آنطور که انتظار می‌رفت از بازار تخلیه نشده و حالا بار دیگر نگاه‌ها به سمت اوپک برگشته تا شاید اقدامی از سوی این سازمان، برون رفت بازار نفت از بحران مازاد عرضه را کمی تسهیل کند. اما اوپک حالا در موضعی قرار ندارد که بتواند با قدرت به مشکلات فعلی بازار نفت پاسخ دهد.
قرار بود کشورهای عضو اوپک امروز در سالن الشعب بغداد که اوپک برای اولین بار حیاتش را از آنجا آغاز کرد، گرد هم آیند تا شصت سالگی سازمانی را جشن بگیرند که طی سال‌های حیاتش نیرویی موثر در بازار نفت بوده است. اما در عوض اعضای اوپک و متحدانش جلسه‌ای آنلاین داشتند تا در رابطه با اینکه ویروس کرونا چگونه تلاش آنها برای حفظ بازار را خنثی کرد، تامل کنند. به گزارش بلومبرگ، پس از احیای مجدد قیمت نفت خام از سقوط بی‌سابقه‌ای که در فصل بهار رخ داده بود، اوپک پلاس حالا نتایج کار خود را بر باد رفته می‌بیند زیرا با فراگیر شدن موج دوم شیوع کرونا در دنیا، بار دیگر تقاضای سوخت دچار تزلزل شد. شاهد این اتفاق را می‌توان در قیمت نفت خام در هفته گذشته جست‌وجو کرد. برنت در هفته گذشته برای اولین بار از ماه ژوئن به کمتر از ۴۰ دلار بر بشکه رسید.
قرار است پنج‌شنبه هفته جاری، عربستان سعودی و روسیه به‌عنوان رهبران پیمان کاهش تولید جلسه‌ای برای بررسی تعمیق بیشتر کاهش تولیدی داشته باشند که آن را از آگوست آغاز کرده‌اند. در حال حاضر عرضه نفت خام در دنیا به شکلی پیش می‌رود که به نظر نمی‌رسد توافق فعلی کمکی به حفظ قیمت‌ها بکند با این حال اینکه آیا اوپک بتواند تولیداتش را با کاهش بیشتری همراه سازد نیز سوالی است که پیش روی فعالان بازار قرار دارد.
تحلیلگران عقیده دارند تا پیش از این گمانه‌هایی از اینکه عرضه و تقاضا به تعادل برسند وجود داشت اما کرونا کاری کرد که این گمانه حالا از بین رفته و اوپک و عربستان سعودی باید از شرایط فعلی احساس نگرانی کنند. بازگشت قیمت نفت به زیر ۴۰ دلار اتفاقی است که می‌تواند کشورهای عضو اوپک، از فقیرترین آنها مانند نیجریه و ونزوئلا تا سلطنت‌های ثروتمند خلیج‌فارس مانند کویت را نگران کند. این فشار در حالی روی اقتصاد تمام کشورهای عضو اوپک وجود دارد که کشورهای فقیرتر، به قیمت‌هایی بسیار بالاتر از سطوح فعلی برای تامین هزینه‌های خود نیاز دارند.
خط بطلان بر انتظارات ریاض و مسکو
ریاض و مسکو انتظار داشتند که یک احیای اقتصادی در دنیا با کاهش ذخایر نفت خام تجاری همراه شود و موجودی انبارهای ناشی از محدودیت رفت و آمد را تخلیه کند. اما نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه بازار نفت به این زودی‌ها وارد دوره بهبود نمی‌شود.
اوج فصل رانندگی در ایالات متحده آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت خام دنیا در حالی سپری شد که هنوز جاده‌ها خلوتند و موجودی انبارها نیز سیر صعودی دارند. در هند، به‌عنوان سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت خام دنیا، فروش سوخت در ماه گذشته، نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته افتی ۲۰ درصدی داشته است. حتی در چین به‌عنوان جایی که پالایشگاه‌ها در اوج بحران به پالایش نفت خام ادامه می‌دهند، خرید نفت خام کاهش یافته است.
شرکت‌های معامله‌گر نفت خام بار دیگر در حال اجاره بلندمدت نفتکش‌ها برای ذخیره نفت خام روی آب هستند. هلیما کرافت، تحلیلگر ارشد بازارهای کالایی در آر بی سی کپیتال در این زمینه به بلومبرگ گفته است: روند نزولی قیمت‌ها هنوز آنقدر شدید نیست که اوپک پلاس بتواند کاهش تولید را در سه ماه سوم سال نیز تمدید کند. بعد از کاهش تولید ماه گذشته از ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز به ۷/ ۷ میلیون بشکه در روز، این احساس وجود دارد که برای هر اقدام جدیدی باید دست نگه داشت.
چشم‌اندازی که روشن نیست
با وجود سایه نگرانی که بر سر بازار گسترده شده است، داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی در پاریس نشان می‌دهد به لحاظ تئوری در سه ماه آینده شرایط اوپک باید بهتر شود زیرا تقاضای زمستانی سوخت به بازار می‌آید و این انتظار نیز وجود دارد که اقتصاد جهانی به مرور اصلاح شود. اما از آنجا که چشم‌انداز همچنان تاریک می‌شود، عربستان سعودی ممکن است برای انجام اقدامی فوری اعلام آمادگی کند.
اد موریس، مدیر تحقیقات بازارهای کالایی در سیتی‌گروپ در رابطه با این موضوع می‌گوید ما انتظار داریم با تداوم شرایط فعلی بازار، بیانیه‌ای محکم از سوی پادشاهی عربستان با این مضمون منتشر شود که «ما برای هر اقدامی در جهت کاهش تولید بیشتر آماده‌ایم.» در این صورت فشار عربستان بر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای اجرای دقیق محدودیت تولید، بیشتر خواهد شد. در این صورت کشورهایی مانند عراق و نیجریه تحت فشار بیشتری قرار خواهند گرفت و امارات نیز به‌عنوان متحد نزدیک عربستان با تخلفی که اخیرا در پایبندی به تعهدات کاهش تولید خود داشته، به لیست اضافه خواهد شد.
در چنین شرایطی این سوال همچنان وجود دارد که آیا در صورت ادامه وخامت اوضاع، اوپک پلاس قادر به پاسخگویی سریع به شرایط بازار خواهد بود؟
مشکلات اوپک پیچیده‌تر می‌شوند
بحث پایبندی اعضای اوپک به کاهش تولید در حالی تبدیل به موضوعی جدی برای این سازمان شده است که جولین لی، تحلیلگر بلومبرگ عقیده دارد ۶۰ سالگی اوپک نه تنها زیر سایه شیوع کووید-۱۹ مخدوش شده است، بلکه شدت گرفتن سرپیچی اعضای این سازمان از کاهش تولید، دست یافتن به اهداف این سازمان را دشوارتر کرده است. این در شرایطی است که عربستان سعودی همواره تلاش دارد نظم و انضباط را میان اعضای متعهد شده به کاهش تولید برقرار نگاه دارد اما حالا تولید نفت بیشتر از سوی کشورهای عضو این سازمان، باعث بالاگرفتن اختلافات درون‌سازمانی در اوپک و مطرح شدن دوباره بحث بقای این سازمان شده است.
سیزده عضو اوپک با روسیه و ۹ تولیدکننده دیگر برای اجرای توافق کاهش تولید چشمگیر در ماه آگوست متحد شدند و کمک کردند قیمت‌ها از رکورد پایین تاریخی در بهار امسال به محدوده ۴۰ دلار صعود کنند. اما ورای بحران فعلی، اوپک برای شکوفایی در یک دهه آینده و ادامه حیات، باید با واقعیت‌های تلخی روبه‌رو شود. به گزارش پلتس، فریدون فشارکی، تحلیلگر موسسه «فکتس گلوبال انرژی» در این‌باره گفت: در شرایط بحرانی مانند وضعیت فعلی، اوپک ثابت کرد که یک نهاد ضروری است اما آینده متفاوت است. این موسسه انتظار دارد که تقاضا برای بنزین و دیزل در سال ۲۰۳۲ به اوج برسد، بنابراین پس از سال ۲۰۴۰ ممکن است به اوپک نیازی نداشته باشیم اما تا آن زمان همچنان به این گروه نیازمندیم.
اوپک هم به نوبه خود نسبت به نقشش در بازار انرژی مطمئن مانده است. این گروه با به چالش کشیدن بسیاری از پیش‌بینی‌هایی که در طول تاریخ اوپک درباره مرگش نوشته شد، تاکید کرده که نفت سوخت ضروری در آینده خواهد ماند و از تلاش‌های مدافعان محیط‌زیست برای تعطیلی تولید نفت انتقاد و اعلام کرده که فقیرترین کشورهای جهان بیشترین آسیب را از این اقدام خواهند دید. اوپک قرار است گزارش «دورنمای نفت جهان» را که شامل پیش‌بینی‌های پساکرونایی بلندمدت است، در اکتبر منتشر کند.
از تولد تا میانسالی
اوپک در سال ۱۹۶۰ توسط پنج کشور ایران، عراق، کویت، عربستان‌سعودی و ونزوئلا پس از نشست پنج روزه در عراق تاسیس شد. اوپک که از کاهش قیمت تحمیل شده از سوی شرکت‌های نفتی بین‌المللی به خشم آمده بود، در تلاش برای حمایت از منافع مالی اعضا از طریق اعمال نفوذ جمعی برخاست. با رشد اعضای این گروه به ۱۵ کشور در سه قاره جهان، ماموریت اوپک به «دستیابی به قیمتی منصفانه برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان» تغییر یافت. این گروه از طریق مکانیزم‌های متنوعی به پیگیری این ماموریت پرداخته اما همیشه موفق نبوده است.
اوپک در طول حیات خود گاهی از تولید نفت برای اهداف سیاسی استفاده کرده است که بارزترین نمونه آن تحریم نفت عربی در دهه ۱۹۷۰ بود. نفوذ اوپک بر بازار نفت، دیدارهای وزیران این گروه را به یکی از مهم‌ترین رویدادهای بازار نفت تبدیل کرد که در آن صدها خبرنگار شرکت می‌کنند.
اوپک در اوج خود بیش از نیمی از عرضه نفت جهان را تحت‌کنترل داشت اما با ظهور کشورهای تولیدکننده بیشتر، سهم بازار این گروه به یک‌سوم تقلیل یافت و اوپک را وادار ساخت برای حفظ اثربخشی خود از سال ۲۰۱۷ به همکاری با روسیه و ۹ تولیدکننده دیگر بپردازد. با چنین تنوع عضویت و گاهی اهداف رقابتی، اوپک و اکنون گروه اوپک پلاس گاهی بین دفاع از سهم بازار و حمایت از قیمت‌ها سردرگم مانده است. این گروه در چند سال گذشته به اجرای کاهش تولید داوطلبانه برای کمک به توازن بازار پرداخته و همزمان با نگرانی به رقیبان خود در آمریکا چشم دوخته است.
اوپک و نامعادله کرونا
رقابت تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا در یک دهه گذشته موجودیت اوپک را به چالش کشید، هرچند این گروه برای اجتناب از شکایت‌های ضدانحصارطلبی، اهمیت رو به رشد رقیبانش را کم‌اهمیت شمرد. تولید نفت آمریکا تا زمان شیوع ویروس کرونا مدام در حال افزایش بود و تلاش‌های اوپک برای تقویت قیمت‌ها از طریق کاهش داوطلبانه تولید را خنثی کرده و باعث افزایش کسری بودجه اعضای این گروه شده بود. به گفته کامل الحرمی، تحلیلگر نفت مستقل کویتی، هر چند پس از پاندمی ویروس کرونا نفت شیل آمریکا ممکن است هرگز به اوجش در اوایل سال ۲۰۲۰ برنگردد اما همچنان عامل تاثیرگذاری خواهد بود و دینامیسم‌های اوپک را برای همیشه تغییر داده است. در گذشته این اوپک بود که قدرت واقعی و تهدید به‌شمار می‌رفت اما اکنون دیگر تهدیدی برای آمریکا نیست. در مواجهه با رقابت آمریکا، اوپک به شرق آسیا چشم دوخته و بسیاری از اعضای بزرگ این گروه در حال انجام سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه در پالایشگاه‌های نفت و پتروشیمی برای حفظ بازار رو به رشدشان هستند. اما پاندمی باعث شده در ساخت برخی از این پالایشگاه‌ها به دلیل ابهامات پیرامون روند احیای نفت بازنگری شود. بر اساس گزارش پلاتس، اوپک با تکیه بر هزینه‌های اندک تولید و ذخایر عظیمش به‌عنوان یک برتری رقابتی، به تولید نفت در شرایطی که تقاضا تحت‌تاثیر شیوع کرونا بسیار متزلزل شده است، ادامه می‌دهد. این در حالی است که رقیبان پرهزینه‌اش یکی پس از دیگری از میدان به‌در می‌شوند، با این حال مسیر آینده اوپک مبهم‌تر شده است. کووید- ۱۹ ممکن است تنها یک سرفه سخت برای سازمانی باشد که در طول ۶۰ سال حیاتش تشنج‌های زیادی را تجربه کرده است اما اگر معلوم شود که کووید- ۱۹ یک بیماری طولانی‌مدت است، ممکن است اوپک برای پیدا کردن علاجی موثر، دچار مشکلات جدی شود.
