آیا این فلز جدید به دوران پادشاهی طلای سیاه پایان می‌دهد؟
معارفه ولیعهد نفت
برخی می‌گویند فلزی به نام لیتیوم که از آن برای ساخت باتری‌های لیتیوم-یونی استفاده می‌شود تا در خودروهای برقی به‌کار روند، نفت آینده است زیرا در دنیایی که از سوخت‌های فسیلی فاصله گرفته و برای حفظ محیط‌زیست ارزش بیشتری قائل است، اتومبیل‌های برقی وسیله نقلیه غالب برای جابه‌جایی خواهد بود. این فلز اما در طول سال‌های گذشته به لحاظ قیمتی فراز و نشیب‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته و اکنون در قعر قرار گرفته است. با وجود آنکه لیتیوم در سال‌های ۲۰۱۷-۲۰۱۶ به اوج خود رسیده بود، سیل تولیدکننده‌های جدید که این صنعت را راهی به سوی آینده می‌دیدند، روند قیمتی را نزولی کرد و از آن به بعد لیتیوم روز خوشی به خود ندید. در حالی که لیتیوم هنوز در تقلا برای حل مشکل مازاد عرضه بود، کرونا آمد و وضعیت را وخیم‌تر کرد تا در ۱۲ ماه منتهی به ماه مه، بهای این فلز ۴۰ درصد دیگر کاهش یابد. اما فلزی که چنین پتانسیل بالایی در آینده دارد چرا با افت شدید قیمت روبه‌روست و چه مشکلات ساختاری مانع رشد آن شده‌اند؟ کارشناسان می‌گویند لیتیوم برخلاف دیگر فلزات از جمله مس و نیکل که با وجود گریدهای مختلف با مشخصات متعدد دارای استانداردی هستند که معامله آنها را در بازار آتی و همینطور فیزیکی ممکن و ساده می‌کند، فاقد چنین سازوکاری است و گریدهای متعدد آن مانع ایجاد شفافیت یا نوعی پیش‌بینی قیمتی از آن می‌شود. بر همین اساس، بانک‌ها به‌عنوان سرمایه‌گذار کمتر تمایل دارند در فلزی سرمایه‌گذاری کنند که نمی‌دانند پس از اتمام پروژه که احتمالا چند سال طول بکشد، بهای محصول تولیدی و میزان سود و زیان‌شان چگونه خواهد شد. این امر هم در گذشته جلوی افزایش قیمت لیتیوم را گرفته و هم تهدیدی برای توسعه این صنعت در آینده به‌شمار می‌رود. با وجود این، عمده تحلیلگران بر این باورند که به‌طور واضحی لیتیوم از نشیبی که گرفتارش شده سر بر خواهد آورد و با رفع کرونا و اقبال بیشتر به ماشین‌های الکتریکی، تقاضا برای آن به حدی خواهد رسید که تولیدکنندگان ناتوان از تامین سریع آن خواهند بود؛ موضوعی که به صعود قیمت می‌انجامد. اگر این رویه افزایشی محتمل ادامه یابد، لیتیوم به‌عنوان تنها فلزی که نقش سوخت را بازی می‌کند می‌تواند جایگاه نفت را در دهه‌های آینده تضعیف و بر تخت پادشاهی کامودیتی‌ها بنشیند.
مشکلات ساختاری لیتیوم
فلزی که تجدیدپذیر نیست اما سوخت انقلاب خودروهای برقی که با باتری‌های قابل شارژ کار می‌کنند را تامین می‌کند، با تهدیداتی از جمله قیمت پایین و کمبود سرمایه‌گذاری کافی برای توسعه ظرفیت تولید جدید روبه‌رو است. تناقضی که در اینجا وجود دارد این است که سیاستمداران دنیا بر طبل برقی‌سازی خودروها می‌کوبند که نیازمند رشد عرضه لیتیوم در آینده است اما واقعیت موجود نشان می‌دهد تولید این فلز رو به کاهش گذاشته و در صورت حل نشدن مشکلات ساختاری ممکن است نتواند پاسخگوی تقاضای شرکت‌های خودروسازی الکتریکی باشد. از نظر «اندی هوم» که گزارشی در خبرگزاری رویترز منتشر کرده دشواری معامله این فلز که به سختی در بازار آتی جای می‌گیرد از مسائلی است که سرمایه‌گذاری و قیمت آن را تحت‌تاثیر قرار داده است.
در جولای سال گذشته میلادی، آژانس اطلاعاتی معدنی (Benchmark Mineral Intelligence) طی یادداشتی در مورد وضعیت لیتیوم نوشت: «باید جریان پول به سرعت وارد بازار لیتیوم شود، در غیر این‌صورت راه برقی‌سازی حتی در محتاطانه‌ترین پیش‌بینی‌ها به دلیل (کمبود) عرضه لیتیوم دچار مشکل خواهد شد.» از آن زمان به بعد قیمت‌ها حتی بیش از آن سقوط کرده‌اند و کووید-۱۹ هم تقاضای تولید باتری و هم مصرف نهایی در صنعت خودروسازی را کاهش داده است. تولیدکنندگان قدیمی این صنعت عرضه را کاهش داده و توسعه کسب و کار را به تعویق انداخته‌اند و بازیگران جدید که با بالا گرفتن تب خودروهای برقی در سه سال گذشته وارد بازار لیتیوم شده بودند، این صنعت را در جست‌و‌جوی فلزی دیگر ترک کرده‌اند. پارادوکس این بازار اکنون این است که سیاستمداران عمدتا اروپایی بسیار بر توسعه صنعت اتومبیل‌های برقی تاکید می‌کنند که در این سناریو تولید لیتیوم باید لزوما افزایش یابد و نه کاهش. ناتوانی این فلز از انجام چنین برنامه‌ای به این دلیل است که لیتیوم هنوز هیچ شفافیت قیمتی ندارد. بانک‌ها اگر تصوری از قیمت احتمالی فلز تولیدی داشته باشند، به سرمایه‌گذاری در آن پروژه بیشتر علاقه‌مند می‌شوند. با این حال، چنین چیزی در لیتیوم وجود ندارد و سرمایه‌گذار نمی‌داند پس از چندین سال که به فاز تولید برسد به چه سوددهی خواهد رسید. علاوه بر این، موسسات مالی علاقه‌مندند با استفاده از بازارهای آتی به پوشش ریسک سرمایه خود بپردازند اما لیتیوم چنین سهولت سرمایه‌گذاری را فراهم نمی‌کند. بورس فلزات لندن (LME) قراردادی آتی را برای معامله لیتیوم در دستور کار دارد ولی با عملیاتی کردن آن ماه‌ها فاصله دارد و تاکنون واکنش تولیدکنندگان به این موضوع احتیاط‌آمیز بوده است. «فست‌مارکتس» که شریک بورس فلزات لندن در قیمت‌گذاری است، ۲۷ قیمت مجزا را برای گریدهای مختلف لیتیوم معین کرده که به گفته تولیدکنندگان حتی چنین پوشش قیمتی نیز تمام گریدها را شامل نمی‌شود که منجر به سردرگمی معامله‌گران می‌شود. در تعریف «کامودیتی» از کالاهایی که قابل‌معامله‌اند نام می‌برند، حال آنکه لیتیوم در این مورد مشکلات جدی دارد. این مساله به شفافیت قیمتی لیتیوم آسیب وارد کرده و سدی بر سر راه رونق گرفتن این فلز است. این در حالی است که برای مثال مس تولیدی هر معدن با معادن دیگر متفاوت است اما بازیگران بازار بر این موضوع تاکید دارند که خود مس بخش مهم معامله است که قیمت را تعیین می‌کند. بنابراین آشفتگی بازار کاهش یافته و استانداردهایی برای محصول مس به‌وجود آمده است که در بازار آتی ریسک سرمایه‌گذاری را پوشش می‌دهد. در این حالت است که فلز دیگر موردمصرف در خودروهای الکتریکی، نیکل، به دلیل کاهش قیمتی در ماه‌های گذشته به علت شیوع کرونا، با افزایش خرید بلندمدت در بازار آتی مواجه شده است؛ مزیتی که لیتیوم از آن محروم است.
پیش‌بینی آینده
به‌رغم مسائل مختلفی که لیتیوم در حال‌حاضر با آنها دست و پنجه نرم می‌کند، بسیاری از تحلیلگران و نهادها معتقدند این فلز آینده‌ای روشن پیش‌رو دارد چراکه در دوران کرونا، برای مردمی که خانه‌نشین شده بودند، اهمیت حفظ طبیعت بالا رفته و بسیاری بر این باورند که کرونا در کنار فجایعی که به‌بار آورده، حساسیت محیط‌زیستی را افزایش داده است. در چنین فضایی، مردم بیشتری به استفاده از انرژی الکتریسیته برای به حرکت درآوردن خودروها علاقه‌مند می‌شوند و این موضوع تقاضا را برای باتری‌های لیتیوم-یونی بالا خواهد برد. علاوه بر این، در ماه‌های گذشته بسیاری از طرح‌های توسعه‌ای این صنعت به تاخیر افتاده که به نظر کارشناسان در سال‌های آینده به رشد سریع بهای لیتیوم در زمانی که تقاضا رشد کند، کمک خواهد کرد زیرا تولیدکنندگان نخواهند توانست در مدت زمان کمی عرضه را با تقاضای جهش‌یافته هماهنگ کنند. تاخیر در پروژه‌های توسعه لیتیوم در کشورهای تولیدکننده مانند شیلی و استرالیا رخ داده است و این طرح‌ها تا سال ۲۰۲۱ به تعویق افتاده‌اند. BMI تخمین زده در سال‌جاری میلادی عرضه به ۳۲۴ هزار تن برسد، در حالی که تقاضا در سطحی پایین‌تر (۳۱۵ هزار تن) قرار خواهد گرفت. این نهاد همچنین برای سال ۲۰۲۳ پیش از این پیش‌بینی کرده بود که عرضه لیتیوم به ۵۷۲ هزار تن برسد اما در حال‌حاضر برآورد کرده این رقم ۵۴۳ هزار تن باشد که ۸ هزار تن کمبود را نسبت به تقاضا در پی خواهد داشت. همچنین BMI افزایش کمبود عرضه را در سال‌های بعد پیش‌بینی کرده است.
سقوط قیمت لیتیوم
فلز لیتیوم که در باتری‌های لیتیوم-یونی به کار می‌رود، به‌رغم رونق یافتن خودروهای برقی در سال‌های گذشته، از اکتبر 2017 به بعد روندی کاهشی به خود گرفت. کارشناسان بر این باورند که دلیل این اتفاق ورود تولیدکنندگان جدید به بازار لیتیوم بود که عرضه را بیش از توان این صنعت بالا برد و باعث کاهش شدید قیمت شد. با این حال برای این بازار آینده روشنی پیش‌بینی می‌شود و انتظار می‌رود در سال‌های پیش‌رو با اقبال بیشتر مصرف‌کنندگان به خودروهای الکتریکی، تقاضا برای فلز لیتیوم رشد قابل‌توجهی را تجربه کند.
