چگونه انرژی‌‌‌های پاک جهان را متحول می‌کنند؟
انقلاب انرژی‌‌‌های سبز
کشورهای پیشرو در اروپا، به‌ویژه آلمان، با سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، الگویی برای سایر کشورها شده‌‌‌اند. آلمان با بیش از ۵۰درصد ظرفیت نیروگاهی تجدیدپذیر، نشان داده است که گذار به سمت انرژی‌‌‌های پاک نه تنها امکان‌‌‌پذیر است، بلکه می‌تواند از نظر اقتصادی نیز سودآور باشد. این کشور برنامه دارد تا سال ۲۰۳۰، سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی خود را به ۶۵درصد افزایش دهد. در سطح منطقه‌‌‌ای، کشورهای خاورمیانه نیز به‌رغم برخورداری از منابع غنی نفت و گاز، به اهمیت توسعه انرژی‌‌‌های پاک پی برده‌‌‌اند. ترکیه با تولید ۱۲.۵ گیگاوات برق از منابع تجدیدپذیر (بدون احتساب نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی)، پیشتاز منطقه است. امارات متحده عربی و به‌ویژه دبی، با هدف‌‌‌گذاری تولید ۱۰درصد برق از منابع تجدیدپذیر، گام‌‌‌های بلندی در این مسیر برداشته است.
در این میان، ایران به‌رغم برخورداری از پتانسیل‌‌‌های فراوان در زمینه انرژی خورشیدی و بادی، هنوز در ابتدای راه قرار دارد. سهم کمتر از یک درصدی انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور، نشان‌‌‌دهنده فاصله قابل‌توجه با استانداردهای جهانی است. با این حال، برنامه‌‌‌ریزی برای افزایش این سهم به ۳۰درصد تا سال ۱۴۰۸، نشان از عزم جدی برای حرکت در مسیر توسعه انرژی‌‌‌های پاک دارد.
از مزرعه تا نیروگاه
یکی از مهم‌ترین جنبه‌‌‌های انرژی‌‌‌های پاک، سوخت‌‌‌های زیستی هستند که از منابع تجدیدپذیر گیاهی و زباله‌‌‌های آلی تولید می‌‌‌شوند. این سوخت‌‌‌ها می‌توانند جایگزین مناسبی برای سوخت‌‌‌های فسیلی در بخش‌‌‌های مختلف از جمله حمل‌ونقل، تولید برق و گرمایش باشند. مزیت اصلی سوخت‌‌‌های زیستی، چرخه کربن تقریبا خنثای آنهاست، زیرا دی‌‌‌اکسید کربن منتشر‌شده در هنگام سوختن، قبلا توسط گیاهان از اتمسفر جذب شده است.
آینده انرژی‌‌‌های پاک به شدت به توسعه و بهبود فناوری‌‌‌های مرتبط با سوخت‌‌‌های زیستی وابسته است. کشورهای پیشرو در این زمینه، سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلانی در تحقیق و توسعه انجام داده‌‌‌اند تا بازدهی این سوخت‌‌‌ها را افزایش دهند و هزینه‌‌‌های تولید را کاهش دهند.
موج جدید برق سبز در جهان
پیشرفت‌‌‌های چشمگیر در فناوری‌‌‌های تولید برق تجدیدپذیر، چشم‌‌‌انداز انرژی جهان را به طور اساسی تغییر داده است. کاهش قابل‌توجه هزینه‌‌‌های تولید پنل‌‌‌های خورشیدی و توربین‌‌‌های بادی در دهه اخیر، این منابع را به مقرون به صرفه‌‌‌ترین گزینه‌‌‌های تولید برق در بسیاری از نقاط جهان تبدیل کرده است. کشورهایی مانند اسپانیا که ۳۰درصد ظرفیت نیروگاهی خود را به انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر اختصاص داده‌‌‌اند، برنامه‌‌‌های بلندپروازانه‌‌‌ای برای رسیدن به ۱۰۰درصد برق تجدیدپذیر تا سال ۲۰۵۰ دارند. در آسیا، کشورهایی مانند ژاپن و مالزی نیز گام‌‌‌های بلندی در این مسیر برداشته‌‌‌اند. ژاپن با تولید ۳۲هزار گیگاوات برق از منابع تجدیدپذیر، برنامه دارد تا سال ۲۰۳۰ سهم این منابع را به ۲۴درصد افزایش دهد. مالزی نیز با ۱۵درصد ظرفیت نیروگاهی تجدیدپذیر، هدف‌‌‌گذاری ۲۰ درصدی را تا سال ۲۰۳۰ در دستور کار قرار داده است.
شمشیر دولبه اقتصاد سبز اروپا
مکانیزم تنظیم مرزی کربن یا کربن تسک، که از سال ۲۰۲۳ توسط اتحادیه اروپا به صورت جدی اجرایی شده، تحولی مهم در تجارت جهانی و سیاست‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی به شمار می‌رود. این سازوکار که به عنوان اولین سیستم مالیات کربن مرزی در جهان شناخته می‌شود، صادرکنندگان به اتحادیه اروپا را ملزم می‌کند تا میزان انتشار کربن در فرآیند تولید محصولات خود را گزارش و برای آن هزینه پرداخت کنند. کربن تسک در مرحله اول، صنایع پرمصرف انرژی مانند فولاد، سیمان، کود، آلومینیوم و تولید برق را هدف قرار داده است. این مکانیزم برای کشورهای صادرکننده، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه که وابستگی زیادی به سوخت‌‌‌های فسیلی دارند، چالش‌‌‌های جدی ایجاد کرده است. برای مثال، صنعت فولاد ایران که یکی از صادرکنندگان مهم به اروپاست، باید برای انطباق با این مقررات، به سرعت به سمت کاهش ردپای کربنی خود حرکت کند. تاثیر این سیاست بر بازار انرژی‌‌‌های پاک از یکسو باعث افزایش تقاضا برای فناوری‌‌‌های کم‌‌‌کربن و انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر شده و از سوی دیگر، به عنوان محرکی قوی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌‌‌های انرژی پاک عمل می‌کند. پیش‌بینی می‌شود با گسترش دامنه کربن تسک در سال‌های آینده و احتمال اجرای مکانیزم‌‌‌های مشابه توسط سایر بلوک‌‌‌های اقتصادی، روند حرکت به سمت انرژی‌‌‌های پاک در سطح جهانی شتاب بیشتری بگیرد. این موضوع به‌ویژه برای کشورهای صادرکننده که هنوز وابستگی زیادی به سوخت‌‌‌های فسیلی دارند، اهمیت راهبردی دارد.
انقلابی خاموش در صنعت انرژی
یکی از مهم‌ترین جنبه‌‌‌های انرژی‌‌‌های پاک که کمتر مورد توجه قرار گرفته، استفاده از منابع تجدیدپذیر برای تامین گرمایش است. پمپ‌‌‌های حرارتی به عنوان جایگزینی کارآمد برای سیستم‌های گرمایشی سنتی مبتنی بر سوخت‌‌‌های فسیلی، توجه زیادی را به خود جلب کرده‌‌‌اند. این سیستم‌ها با بهره‌‌‌گیری از انرژی محیط، می‌توانند با مصرف برق کمتر، گرمایش موثرتری را فراهم کنند.
در بخش صنعتی، چالش‌‌‌های بیشتری وجود دارد، زیرا برخی فرآیندها مانند تولید فولاد به دماهای بسیار بالا نیاز دارند که تامین آن از طریق منابع تجدیدپذیر دشوارتر است. با این حال، پیشرفت‌‌‌های فناورانه و نوآوری‌‌‌های جدید در حال گشودن افق‌‌‌های تازه‌‌‌ای در این زمینه هستند.
خاورمیانه در مسیر گذار؛ از نفت تا خورشید
منطقه خاورمیانه به‌رغم وابستگی تاریخی به درآمدهای نفتی، در حال تجربه تحولی عمیق در حوزه انرژی است. عربستان سعودی با برنامه‌‌‌ریزی برای افزایش ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر از ۹۲ مگاوات فعلی به ۵۴ گیگاوات تا سال ۲۰۳۲، نشان می‌دهد که حتی بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت نیز به اهمیت گذار انرژی پی برده‌‌‌اند. کویت نیز با سرمایه‌گذاری ۸ میلیارد دلاری، قصد دارد سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر را به ۲۰درصد تا سال ۲۰۳۰ برساند. در این میان، ایران با وجود برخورداری از پتانسیل‌‌‌های فراوان در زمینه انرژی خورشیدی و بادی، هنوز نتوانسته است از این ظرفیت‌‌‌ها به خوبی بهره‌‌‌برداری کند. برنامه افزایش سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر به ۳۰درصد تا سال ۱۴۰۸، نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده و اصلاحات ساختاری در بخش انرژی است.
آینده از آن انرژی پاک است
روند جهانی گذار به سمت انرژی‌‌‌های پاک، واقعیتی غیرقابل انکار در قرن بیست و یکم است. تحولات فناورانه و کاهش هزینه‌‌‌های تولید انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، این منابع را به گزینه‌‌‌ای اقتصادی و قابل رقابت با سوخت‌‌‌های فسیلی تبدیل کرده است. تجربه کشورهایی مانند آلمان، اسپانیا و ژاپن نشان می‌دهد که دستیابی به سهم بالای انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی، هدفی دست‌‌‌یافتنی است. در منطقه خاورمیانه، به‌رغم وابستگی تاریخی به درآمدهای نفتی، کشورها به سرعت در حال تطبیق خود با این روند جهانی هستند. سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلان عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت در حوزه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، نشان‌‌‌دهنده درک اهمیت تنوع‌‌‌بخشی به منابع انرژی است. ایران با وجود برخورداری از شرایط اقلیمی مناسب برای توسعه انرژی‌‌‌های خورشیدی و بادی، هنوز در ابتدای مسیر قرار دارد. سهم کمتر از یک درصدی انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور، نشان‌‌‌دهنده ضرورت توجه جدی‌‌‌تر به این حوزه است. با این حال، برنامه‌‌‌ریزی برای افزایش این سهم به ۳۰درصد تا سال ۱۴۰۸، می‌تواند نقطه عطفی در مسیر توسعه انرژی‌‌‌های پاک در کشور باشد. تجربه جهانی نشان می‌دهد که موفقیت در گذار به انرژی‌‌‌های پاک، نیازمند ترکیبی از سیاستگذاری هوشمندانه، سرمایه‌گذاری کافی و همکاری بین‌المللی است. کربن تسک اروپا به عنوان یکی از مهم‌ترین ابتکارات در این زمینه، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با ایجاد مکانیزم‌‌‌های اقتصادی مناسب، مسیر گذار به انرژی‌‌‌های پاک را هموار کرد. آینده انرژی جهان به سمت منابع پاک و تجدیدپذیر در حرکت است و این روند با توجه به پیشرفت‌‌‌های فناورانه و کاهش مداوم هزینه‌‌‌ها، غیرقابل بازگشت به نظر می‌‌‌رسد. کشورهایی که زودتر خود را با این واقعیت تطبیق دهند، در موقعیت بهتری برای رقابت در اقتصاد کم‌‌‌کربن آینده قرار خواهند گرفت.
