صنعت آلومینیوم چه سرنوشتی در سال۲۰۲۲ دارد؟
سه چالش جهانی آلومینیوم
آلومینیوم که به‌طور عمده در 4صنعت هوافضا، خودروسازی، ساختمان و لکوموتیوسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، با بهای 2818 دلار، سال2021 را به پایان رساند. گفته می‌شود کل تولید آلومینیوم در سال2021 حدود 5/ 64میلیون تن بوده است که 60درصد آن را چین و بخش‌‌هایی از کارخانجات این کشور در مغولستان تولید کرده‌‌‌‌اند. ناتوانی سایر بازیگران در افزایش تولید عامل اصلی جهش بهای آلومینیوم در این سال بود. بهای این فلز در حالی در ابتدای سال2021 کمی بیش از 2040 دلار در هر تن بود که این عدد در سال قبل از آن 1800دلار بود. روندی که نشان می‌دهد بهای هر تن آلومینیوم در فضای پس از کرونا به شکل جدی رشد کرده و از 1800 دلار به بیش از 2800 دلار رسیده است. رشد بهای آلومینیوم در فاصله ابتدا تا انتهای2021 حدود 40درصد بوده که رقم قابل‌تاملی است و عمدتا ناشی از کاهش تولید و افزایش تقاضا در زنجیره تامین جهانی بوده است. با اینکه آلومینیوم هنوز به رکورد تاریخی 3271دلاری خود در جولای 2008 نرسیده، اما جهشی هزار دلاری طی تنها 2سال دستکم در دهه اخیر بیسابقه بوده است. اوج‌‌‌‌گیری بهای این فلز از عوامل متعددی نشات می‌گیرد که هر‌کدام از آنها در شکل‌‌‌‌گیری وضعیت کنونی سهم دارند. عواملی که با شناسایی آنها می‌توان برای آتیه آلومینیوم سناریونویسی کرد. سه تحلیل مهم از آتیه صنعت آلومینیوم در قالب سه شاخص کومکس، LME و مارکت اینسایدر نشان می‌دهد بهای آلومینیوم در سال2022 احتمالا نزولی خواهد بود اما این نزول شدید نخواهد بود. تصور تحلیلگران مختلف این است که نرخ آلومینیوم به‌صورت میانگین تا پایان سال کاهشی چشمگیر نداشته باشد و در بازه اندکی به سمت بالا یا پایین نوسان کند. دلیل این موضوع تداوم نیاز به این فلز در سالیان آتی در سطحی بیشتر از همیشه است که فعلا امکان پاسخ به همه این تقاضا به دلیل حجم سرمایه‌‌‌‌گذاری‌‌‌‌های اندک صورت‌گرفته در اکتشافات وجود ندارد.
چالکو (Chalco) یا شرکت ملی آلومینیوم چین، آلکوا (Alcoa) یا شرکت آلومینیوم آمریکا در کنار شفنا از چین، یو‌اس روسآل از روسیه، نورسک هیدرو‌آسا از نروژ و شرکتهایی از برزیل، کانادا و استرالیا از مهم‌ترین بازیگرانی هستند که بالاترین مقادیر تولید آلومینیوم در سال را در کارنامه داشته و وزن بالایی در تعادل‌‌‌‌بخشی به بازار جهانی آلومینیوم دارند. در عین حال چین، تنها مصرف‌‌‌‌کننده بزرگ آلومینیومی است که عمده آن را خود تولید می‌‌‌‌کند. شرایط اتحادیه اروپا و آمریکا متفاوت است. برای نمونه کانادا حجم قابل‌توجهی (نزدیک به 75درصد) آلومینیوم وارداتی آمریکا را که حدود 5/ 2میلیون تن است، تامین می‌‌‌‌کند. آلومینیوم که در آلوده‌‌‌‌ترین شکل ممکن تولید می‌شود یکی از صنایعی است که در اهداف 2050 کربن صفر وظایف بسیاری در زمینه حرکت به سمت تولید سبز برای آن تعریف شده است؛ به‌همین منظور نیز اتحادیه اروپا در سالیان اخیر به سمت خارج‌کردن تولید این محصول از قاره‌سبز حرکت کرده و نیاز خود را حتی‌المقدور از سایر قاره‌‌‌‌ها تامین می‌‌‌‌کند. در عین حال شرکتهایی نظیر آسا از نروژ و روسآل روسیه از حرکت در مسیر تولید آلومینیوم کم‌کربن خبر داده‌‌‌‌اند. آمریکای عصر بایدن نیز که دوباره به سمت اهداف 2050 جهان در حوزه تغییر اقلیم حرکت کرده، احتمالا در سالیان آتی به سمت خرید بیشتر آلومینیوم از کشورهای دیگر یا تحول صنعت آلومینیوم به سمت اهداف کربن صفر گام بردارد.
بررسی «دنیایاقتصاد» نشان می‌دهد در سال2021 از مجموع حدود 65میلیون تن آلومینیوم تولید‌شده در بیش از 50 کشور جهان، چین به تنهایی 57درصد از کل تولید این محصول را مصرف کرده است. قاره‌سبز با بیش از 5/ 14درصد و آمریکای‌شمالی با حدود 5/ 12درصد در رتبه‌‌‌‌های بعدی قرار دارند. بعد از بخش ساختمان که حدود یک‌چهارم کل شمش آلومینیوم را مصرف می‌‌‌‌کند، صنعت حمل و نقل است که عمده آلومینیوم جهان را در محصولاتی نظیر هواپیما، پهپاد، سفینه، خودرو، کامیون، قطار و لکوموتیو استفاده می‌‌‌‌کند. در عین حال، صنایع الکترونیک در بخش‌های وسیعی از زنجیره تامین خود از این فلز استفاده می‌‌‌‌کنند و با توجه به بهای بالای مس در سالیان اخیر به سمت افزایش جایگزین‌کردن این دو فلز حرکت خواهند کرد. ماشین‌‌‌‌آلات و تجهیزات پیشرفته نظیر بازوهای روباتیک، دستگاه‌های خط تولید و ادوات کنترل از دیگر بخش‌‌هایی هستند که مصرف آلومینیوم برای تولید آنها به‌شدت رواج دارد. از آن‌سو صنعت بسته‌‌‌‌بندی دیگر بخشی است که حجم قابل‌توجهی از تولید آلومینیوم جهان را در زنجیره تامین خود به‌کار می‌‌‌‌برد. صنایع غذا و نوشیدنی که از فویل‌آلومینیوم به‌وفور استفاده می‌‌‌‌کنند در دوره کرونا به واسطه افزایش سفارشات آنلاین حجم بیشتری آلومینیوم مصرف کردند. صنایع نظامی که به ساخت و فروش موشک و راکت مشغولند، یا در صنعت لوازم خانگی که آلومینیوم در آن استفاده‌‌‌‌های بسیاری دارد دیگر بخش‌های درگیر با صنعت آلومینیوم هستند.
یک مثال جالب درباره تغییرات روند جهانی مصرف آلومینیوم، تغییر جهت صنعت خودرو به تولیدات برقی و بهینه است. در محصولات تازه، شمار زیادی از برندهای آلمانی و آمریکایی سیستم موتور، شاسی و ساختار بدنه به‌جای فولاد از آلومینیوم استفاده شده که نه‌تنها وزن کمتری دارد که به کمک روش‌های مهندسی توانایی بهتری در تحقق اهداف خودروسازان در زمینه کاهش مصرف انرژی یا گرفتن اثر ضربات خارجی ناشی از تصادف در بدنه خودرو دارند. سیستم‌‌‌‌های جوش و پرچ جدید بدنه با آلومینیوم سازگاری بیشتری دارند و به واحدهای مهندسی در صنایع خودرو اعتماد‌به‌نفس بیشتری برای تولید محصولات آینده‌‌‌‌نگرانه می‌دهند.
از آنجا که وزن کمتر یک خودرو زمینه مصرف کمتر انرژی برای حرکت رو به جلو را فراهم می‌‌‌‌کند، بسیاری از کشورها استفاده از آلومینیوم به‌جای فولاد را در خودروسازی در دستور کار قرار داده‌‌‌‌اند. شواهد موجود نشان می‌دهد صنعت خودرو آمریکا میزان مصرف آلومینیوم در هر اتومبیل را تا سال2020 به حدی رسانده که کاهش وزن خودرو را به ورای 100 کیلوگرم رسانده است. اتحادیه اروپا هم از خودروسازان خواسته استفاده از آلومینیوم را به‌عنوان اساسی‌‌‌‌ترین راه برای کاهش وزن خودرو و افت انتشار آلاینده در تولیدات خود مدنظر قرار دهند. با اینکه ورق‌‌‌‌های فولادی با مقاومت بالا و سبک (AHSS) هم می‌توانند کار آلومینیوم را انجام دهند اما به‌نظر می‌رسد استفاده از این فلز به دلیل خواصی که از نظر شکل‌‌‌‌پذیری و مقاومت دارد، خودروسازان، تولیدکنندگان هواپیما، موشک و وسایل نقلیه دیگر را به افزایش تقاضا برای آلومینیوم سوق خواهد داد.
از آنجا که مصرف ورق‌‌‌‌های آلومینیومی در صنعت خودرو تا سال2020 به ورای 2میلیون تن در سال رسیده، بسیاری این پرسش را مطرح می‌‌‌‌کنند که چه تفاوتی میان ورق فولادی و ورق آلومینیومی از منظر زیست‌محیطی وجود دارد؟ یک پژوهش که در دانشگاه بوئنوس‌‌‌‌آیرس انجام شده نشان می‌دهد گرچه تولید خود ورق آلومینیوم آلودگی بیشتری نسبت به ورق فولادی تولید می‌‌‌‌کند اما در طول دوره حیات و استفاده به‌عنوان بدنه خودرو، انرژی کمتری مصرف کرده یا هدر می‌دهد و از این منظر استفاده از آن به نسبت فولاد در اولویت قرار دارد.
جهش قیمتی در سال2021
رشد حدودا 40درصدی بهای آلومینیوم در سال گذشته میلادی تنها بخشی از سرنوشت متفاوتی است که این فلز منعطف و سبک تجربه کرد. بی‌‌‌‌شک مهم‌ترین اتفاقی که بازار آلومینیوم در این سال به چشم دید رسیدن دوباره بهای آلومینیوم به ورای 3هزار دلار بود که از سال 2008 تجربه نشده بود. در 20 اکتبر 2021 بازار جهانی ورود آلومینیوم به سطح قیمتی 3180 دلار را تجربه کرد. عددی که 90دلار با نرخ تاریخی این فلز در بحبوحه بحران جهانی اقتصاد در جولای 2008 فاصله داشت. آلومینیوم در حالی در ابتدای سال2020 و به واسطه بروز یکباره پاندمی کرونا با افت شدید قیمت تا مرز 1475روبه‌رو شد که سال2020 را در نهایت با بهای 1991 دلاری به پایان رساند. در این سال رفت و برگشت بهای آلومینیوم در حالی رخ داد که ابتدای 2020 قیمت این فلز در محدوده 1800 دلار قرار داشت. در سال2021 نیز وضعیت این فلز محبوب با تلاطمات بسیاری همراه بود. برای نمونه در حالی نرخ این فلز در ماه اول سال2021 در بازه قیمتی 2030 دلار قرار داشت که این عدد در اواخر فصل اول تا 1930 دلار سقوط کرد. سپس در یک جهش قیمتی بلند تا پایان فصل سوم سال توانست قله 2944دلار را درنوردد. آلومینیوم در ادامه و تا میانه ماه اکتبر به سقف 3164 دلار برای هر تن رسید. این نرخ که در دوازده سال اخیر بیسابقه بود، در ادامه سال تداوم نداشت، به‌‌‌‌طوری‌که در دهه اول دسامبر بهای هر تن آلومینیوم با یک سقوط بلند به سطح 2550دلار تنزل یافت.
فعالیت‌های سفته‌‌‌‌بازان در سایر بازارها در کنار کاهش شیوع کرونا با واکسیناسیون و انتظارات مثبت برای افزایش تولید در سال آتی از جمله دلایلی بود که زمینه‌‌‌‌ساز افت قیمت آلومینیوم را در این ماه فراهم کرد. در نهایت هم پس از یک رفت و برگشت، بهای این فلز کاربردی با افزایشی قابل‌توجه به محدوده 2800دلار برگشت و سال را به همین ترتیب به پایان رساند.
چالش تولید آلومینیوم در جهان
بررسی وضعیت تولید آلومینیوم در یک دهه اخیر نشان می‌دهد از سال2017 به این‌سو تغییر چندانی در تولید این فلز پرکاربرد مشاهده نشده و کل خروجی سالانه این صنعت در محدوده 63 تا 65 میلیون تن قرار داشته است. دلیل اصلی ناتوانی جهان برای پاسخگویی به نیاز صنایع به آلومینیوم، تولید آلومیناست. طبق گزارش موسسه جهانی آلومینیوم، در‌ماه نوامبر 2021 بیشترین توان جهان برای تولید آلومینا حدود 11میلیون و 350 هزار تن است که به‌طور روزانه خبر از عرضه 378هزار تن آلومینا به بازار می‌دهد. برآوردهای این موسسه نشان می‌دهد چین به تنهایی 54درصد تولید آلومینا را به خود اختصاص داده است. در این راستا تولید اندک اروپا و آمریکای‌شمالی به دلیل هزینه‌‌‌‌های بالای زیست‌محیطی تولید این فلز باعث ناتوانی جهان در افزایش ظرفیت تولید شمش آلومینیوم است. از دیگر سو، انتقال سریع جهان به دوره تکنولوژی‌‌‌‌های سبز و محصولات سبک و مقاوم در صنعت حمل و نقل موجب شده تا همین سطح از عرضه با تقاضایی بیشتر از ظرفیت روبه‌رو شود. چالش دیگری که مانع جدی تولید این فلز اساسی است، سرمایه‌‌‌‌گذاری کمتر از انتظار در این بخش است. کسی تا پیش از پاندمی تصور نمی‌‌‌‌کرد در فاصله 2020 تا 2022 قیمت آلومینیوم به این اندازه رشد کند. از این منظر ظرفیت اسمی تولید آلومینیوم سطحی مشخص دارد که فعلا توان ارتقای چشمگیر در آن نمی‌‌‌‌رود. یکی از زمینه‌‌‌‌‌هایی که کماکان بهای آلومینیوم را در همین سطح نگه خواهد داشت، احتمالا پتانسیل مشخص تولید آلومینیوم در جهان است که سریعا افزایش پیدا نخواهد کرد.
نقشه جهانی تولید و مصرف آلومینیوم
هنوز آمار 2021 قطعی نشده و استناد تحلیل‌‌‌‌ها به آمارهای رسمی جهان در سال2020 است. موسسه جهانی آلومینیوم برمبنای داده‌‌‌‌های دریافت شده از 9 مرجع جهانی تولید تخمینی جهان در سال2020 را 65 میلیون و 325هزار تن اعلام کرده است که 5میلیون تن از این میزان در مناطقی که کمتر آمار و اسناد دقیقی از آن هست تولید شده است.
چین که با 37میلیون تن تولید،57درصد کل شمش آلومینیوم جهان را تولید می‌‌‌‌کند، بزرگ‌ترین بازار این صنعت است. جالب اینکه 55درصد از کل آلومینیوم جهان از طریق فرآیند مبتنی بر مصرف زغال‌سنگ به‌دست می‌آید که خود این موضوع اثرات جانبی این صنعت برای محیط‌زیست را بازگو می‌‌‌‌کند. گزارش سال2018 موسسه جهانی آلومینیوم نشان می‌دهد تولید آلومینیوم در سال2018 در جهان منجر به آزادشدن بیش از 1095میلیون تن دی‌اکسید‌کربن در هوا شده است. حدود 65درصد از این میزان به فرآیند تولید آلومینیوم با روش غیرمستقیم الکتریکی مربوط است. بعد از چین کشورهای حوزه خلیج‌فارس هستند که به شکل گسترده‌‌‌‌ای روی تولید آلومینیوم سرمایه‌‌‌‌گذاری می‌‌‌‌کنند. کل تولید کشورهای این منطقه بیش از 5میلیون و 800 هزار تن است که عمده آن نیز صادر می‌شود. آفریقا با یک‌میلیون و 600 هزار تن، اقیانوسیه با یک‌میلیون و 900 هزار تن و آمریکای‌جنوبی با یک‌میلیون تن از دیگر مناطق جهان هستند که تولید آلومینیوم را جدی گرفته‌‌‌‌اند. اروپای‌غربی به‌عنوان مصرف‌‌‌‌کننده بزرگ آلومینیوم تنها کمی بیش از 3/ 3 میلیون تن آلومینیوم تولید می‌‌‌‌کند، درحالی‌که آمریکای‌شمالی به‌عنوان دیگر متقاضی عمده شمش تولیدی این فلز در جهان، تنها حدود 4میلیون تن آلومینیوم در سال تولید می‌‌‌‌کند. رقمی که از سطح تولید آلومینیوم در اروپای‌شرقی و مرکزی کمتر است.
از آنجا که تنها شانس افزایش تولید آلومینیوم در منطقه خلیج‌فارس محتمل است که آن هم در حد محدود و مشخصی است، ادامه فعالیت آلومینیوم در کانال 2800 سناریوی دور از دسترسی نیست. عددی که البته بسته به تحولات جهانی و نوسانات سایر بازارها حتما با تغییراتی همراه خواهد بود. به‌طور کلی اما تصور تحولات شدید در این بازار کمی دور از انتظار است.
