آن‌چه در پی می‌آید گزارش هفتمین کارگاه بررسی و نقد طرح جامع تهران است که با حضور دکتر پورموسوی، مسوول مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران و دکتر سید امیرمنصوری، مشاور ‌سازمان نوسازی شهرداری تهران، در دفتر مطالعات خبرگزاری دانشجویان ایران برگزار شد.

در این نشست با مکاتباتی که با مهندس سعیدی‌کیا، وزیر مسکن، دکتر قالیباف، شهردار تهران و مهندس چمران، رییس شورای شهر تهران انجام گرفته بود، این امیدواری وجود داشت که بتوان با حضور نمایندگان وزارت مسکن، شهرداری تهران و شورای شهر به بررسی مواضع آن‌ها در خصوص نقد‌های دانشگاهیان درباره این طرح پرداخت.
بافت‌های فرسوده‌ تهران، اولویت اول برنامه‌های اعلام شده شهردار تهران است و بیش از نیمی از بافت‌های مسکونی تهران فرسوده است، پس می‌توان گفت بیش از نیمی از جمعیت تهران در بافت‌ها‌ی فرسوده ساکن است.
دکتر سید امیر منصوری، مشاور سازمان نوسازی شهر تهران با بیان این مطلب گفت: شهردار تهران بارها در جلسات رسمی اعلام کردند که مساله‌ بافت‌های فرسوده‌ تهران، اولویت اول برنامه‌های شهرداری تهران است. آخرین بار ایشان در جلسه شورای شهر درباره بافت‌های فرسوده، به صراحت این مساله‌ مهم را اعلام کردند.
وی افزود: بر مبنای بررسی‌های انجام گرفته بافت فرسوده‌ تهران از نظر مساحت، بیش از نیمی از بافت‌های مسکونی تهران است. تهران 270کیلومترمربع سطح مسکونی دارد که 140 کیلومترمربع آن فرسوده است به تعبیر دیگر بافت فرسوده بیش از 50درصد سطح مسکونی تهران را شامل می‌شود. جمعیت ساکن در این بافت‌ها نیز بیش از نیمی از جمعیت تهران است.
منصوری تصریح کرد: روشن است که خطر زلزله تهدید بسیار مهمی برای شهر تهران محسوب می‌شود. اگر این اتفاق در شهر تهران رخ دهد ۳تا۴میلیون نفر از جمعیت بافت‌های فرسوده در معرض خطر جدی قرار دارند. این که دکتر قالیباف بافت فرسوده و توجه به آن را در اولویت‌ اول می‌داند، یک واقعیت است و اولین و مهمترین دلیل آن نیز بحث ایمنی است. در بین عوامل مهم و تاثیرگذار در کیفیت زندگی انسان هیچ عاملی مهم‌تر از تامین ایمنی نیست. این بافت‌ها به لحاظ مسائل اجتماعی، اقتصادی، نابرابری‌ها، دو قطبی بودن شهر و ... برای شهر مساله ساز هستند، اما مساله ایمنی از اهمیت قابل ملاحظه‌ای در این میان برخوردار است.
وی افزود: با بررسی طرح جامع، ملاحظه می‌کنیم که حداکثر 14 صفحه آن درباره‌ بافت فرسوده است که اطلاعات جدیدی ارائه نمی‌دهد. تنها نکته جدید و مفید، جداولی است که وزارت مسکن برای شناسایی بافت‌ها‌ی فرسوده تهیه کرده است.
در موضع سیاست‌گذاری و تعیین استراتژی گفته شده است که طرح‌هایی به عنوان طرح‌های موضوعی تعریف ‌شود. این طرح‌ها با طرح‌های موضعی درباره‌ مکان‌های خاص، متفاوت‌ هستند. طرح‌‌های موضوعی به‌صورت مجموعه‌ای از طرح‌ها که دارای ماهیت مشترک هستند، برای بافت‌های فرسوده مطرح می‌شود. به این ترتیب با مشخص کردن بافت‌های فرسوده تهران با لکه‌های رنگی بر روی نقشه، قرار است که در آینده به عنوان طرح‌های موضوعی به آن‌ها پرداخته شود. در واقع سیاست طرح جامع تهران درباره‌‌ بافت فرسوده این است که باید در‌ آینده به آن بپردازیم، در صورتی که طبق گفته شهردار تهران، بافت فرسوده و مسائل وابسته به آن، درصدر مسائل شهر تهران قرار دارد.
مشاور سازمان نوسازی شهر تهران تصریح کرد: با مراجعه به سند طرح جامع می‌بینیم آن‌چه که در صدر قرار دارد، به دست فراموشی سپرده شده و این اتفاق عجیبی است. زیرا این گونه نتیجه می‌دهد که یا شهردار تهران درست تشخیص نداده و یا طرح‌ جامع مسیر را اشتباه رفته است. امکان ندارد که طرح جامع به عنوان مهم‌ترین سند شهر به یک سو و نظر شهردار به سویی دیگر حرکت کند.
منصوری افزود: بنابراین ما با این پرسش مواجه هستیم که اگر طرح به همین شکل تصویب شود اهداف و برنامه‌‌های شهردار چگونه تامین خواهد شد؟ طبیعی است که در این صورت شهردار محدود می‌شود و احکام طرح جامع، اقداماتی را که می‌توان برای نوسازی بافت فرسوده انجام داد با بحران و توقف مواجه ‌کند.
وی گفت: بحث مسکن تهران نیز به گونه‌ای با مساله بافت فرسوده پیوند می‌خورد. در طرح جامع به طور رسمی اعلام شد که نباید جمعیت تهران زیاد باشد و اضافه جمعیت باید به شهرهای جدید برود.
منصوری تاکید کرد: این سیاست انقباضی باعث می‌شود که قیمت مسکن مجددا افزایش یابد. حداقل۴۰۰ هزار خانوار فاقد مسکن یعنی حدود ۲میلیون نفر که توانایی خرید یا اجاره را ندارند در تهران وجود دارند. این افراد بر اساس سیاست‌های طرح جامع، باید به شهرک‌هایی که توسط وزارت مسکن در بیابان‌های اطراف تهران ساخته شده است، کوچ کنند و روزانه مسافتی طولانی‌ را برای کار در تهران طی کنند و شب به خانه بازگردند.
وی تصریح کرد: یک راه‌حل برای بخش مسکن تهران که حداقل قیمت آن مترمربعی یک‌میلیون تومان است، نوسازی بافت‌های فرسوده است که متاسفانه طرح جامع به آن اهمیت نداده است.
طرح جامع با چه کیفیتی؟
و به چه قیمتی؟
پور موسوی، مسوول مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران گفت: تنها ۶ بند در احکام طرح جامع، به بافت فرسوده اختصاص داده شده است. اما هیچ یک از این ۶بند نمی‌تواند راهگشای مسائل بافت فرسوده باشد. نکته قابل توجه این‌جاست که در این ۶بند همه‌ مسائل به آینده عطف شدند. در واقع طرح‌های متعددی برای بافت‌های فرسوده تعریف شده است که اجرای آ‌ن‌ها به آینده موکول می‌شود. به عبارت دیگر نتیجه احکام طرح جامع، ایجاد کننده فرصت‌های شغلی در آینده برای مهندسان مشاور است که شهرداری و وزارت مسکن باید به کمک منابع ملی هزینه آن را بپردازند.
وی ادمه داد: در دوره شهردار سابق تهران، توافقی میان شهردار و وزیر مسکن وقت برای تاسیس نهاد تهیه طرح جامع تهران
صورت گرفت. آقای قالیباف پس از گذشت ۲ سال از آغاز مطالعات طرح جامع یعنی در سال ۸۴ به سمت شهردار منصوب شد. او در شهریور ۸۴ و در شرایطی وارد شهرداری تهران شد که ۲ سال از عمر طرح جامع تهران گذشته بود.
وی افزود: بیش از 5‌هزار صفحه گزارش مطالعات انجام گرفته ارزیابی شد. تک‌تک ایرادات و اشکالات این طرح 5‌هزار صفحه‌ای را استخراج کردیم. تا اواخر مهرماه 85 به شهردار گزارش ایرادات را تحویل دادیم. به این ترتیب نهاد تهیه طرح جامع از آخر مهرماه تا پایان سال فرصت داشت که اشکالات را برطرف کند. اما چنین کاری انجام نداد و یا اگر ایرادات را رفع کرده باشد من بی‌اطلاع هستم. آنها اواخر سال 85 طرح را به شورای‌عالی شهرسازی و معماری ارائه دادند.
پورموسوی تصریح کرد: شهردار تهران، شخصا نیز در مقاله‌ای انتقادی، موضع خود را درباره طرح جامع تهران مشخص کرد. باید یادآوری کنم که هنوز دیدگاه ایشان تغییر نکرده است. اما به یاد بسپاریم که شهردار تهران مجری طرح است نه مسوول تهیه طرح جامع.
وی افزود: در نهایت، شهردار بحث الزامات و شروط تحقق طرح جامع را مطرح کرد. این الزامات و شروط تحقق در شورای اسلامی شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت و به انضمام طرح به وزارت مسکن و شهرسازی و شورای‌عالی شهرسازی و معماری ارسال شد.
وی تاکید کرد: در نهایت تمامی بار معضلات موجود در طرح‌ جامع بر دوش شهرداری گذاشته خواهد شد و شهرداری باید اجرا کننده آن باشد. به همین دلیل شهردار تهران معتقد است که اگر الزامات و شروط تحقق طرح در شورای‌عالی شهرسازی و معماری تایید و تصویب نشود، نمی‌توانیم طرح را اجرا کنیم. اصلی‌ترین محور مورد نظر شهردار تهران، شکل‌گیری مدیریت واحد شهری است. از جمله شروط دیگر تحقق طرح جامع، اصلاح نظام مالی شهرداری، اصلاح اقتصاد زمین و مسکن، اصلاح تقسیمات کشوری، پالایش اراضی صنعتی و نظیر آن است.
مشکل ساختاری و محتوایی طرح جامع تهران
وی ادامه داد: به طور کلی در تهیه طرح جامع تهران با ۲ مشکل ساختاری و محتوایی مواجه هستیم. مشکل ساختاری موجب مشکل محتوایی شده است. در هیچ نقطه‌ای از دنیا مجری، ناظر، کارفرما و کاربر یک شخص نیست. اما متاسفانه در طرح جامع تهران این اتفاق افتاد. این که یک نفر هم مجری، هم ناظر، هم کارفرما و هم کاربر باشد، زمینه‌ساز و موجب فساد می‌شود. این اشکال مدیریتی بسیار جدی، به مسوولان وقت شهرداری و وزارت مسکن باز می‌گردد.
پورموسوی افزود: ذکر این نکته لازم و ضروری است که در اینجا بحث ما معطوف به شخصیت‌ حقیقی آقای حبیب‌ اللهیان و همکاران ایشان نیست، اما هیچ کس نمی‌تواند منکر این مساله شود که اگر در پروژه‌ای، مجری، ناظر، کارفرما و کاربر یک شخص واحد باشد، طرح به نتیجه شایسته و مناسبی منجر نمی‌شود. به همین دلیل است که ما با مشکلات محتوایی در این طرح مواجه شده‌ایم.
پورموسوی تاکید کرد: اما ناظر طرح جامع تهران کیست؟ اگر شورای راهبری طرح است، چه تعداد صورت جلسه داشته‌اند؟ می‌توانم قاطعانه بگویم که به عنوان مسوول کمیته ارزیابی طرح جامع تهران در شهرداری، حتی یک برگ قابل قبول از صورت جلسه شورای راهبری طرح را ندیده‌ام. می‌دانید که شورای راهبری، ماهیتی ذهنی و انتزاعی داشت. در حالی که این شورا می‌بایست طرح را تا مرحله آخر هدایت کند، اما کدام مصوبه این شورا توانست برای طرح جامع راهگشا باشد؟ روشن است که شورای راهبری جنبه تشریفاتی داشته است.
وی گفت: توجه به این نکته ضروری است که همکاران دانشگاهی بارها اشکالاتی را که در طرح وجود داشته است، گوشزد کرده‌اند، اما توجهی به آن نشد. در حال حاضر طرح، در دست شورای‌عالی شهرسازی و معماری است و وظیفه قانونی این شورا است که کنترل کار را بر عهده بگیرد.
مشاور سابق شهردار تهران افزود: اگر شما به عنوان رسانه از متولیان امر سوال کنید که طرح جامع تهران که به شورای‌عالی شهرسازی و معماری رفته چه سرنوشتی پیدا کرده است، آیا نباید پاسخگو باشند؟ حداقل انتظار این ا‌ست که این گونه پاسخ دهند که طرح به تناسب موضوع تقسیم ‌شده و به کارگروه‌های مختلف رفته و هنوز کارگروه‌ها کار خود را به پایان نرساندند. یا آن که باید اذعان کنند که ایرادات طرح را نمی‌پذیرند و اعلام کنند طرح از نظر آنها طرح خوبی است و ایراد و اشکال ندارد.
وی ادامه داد: در هر صورت باید به قانون تن دهیم. اگر شورای‌عالی شهرسازی و معماری طرح را تصویب کرد باید تسلیم شد و آن را پذیرفت. اما وظیفه شرعی، قانونی، عقلی و منطقی حکم می‌کند که افرادی که از آگاهی بیشتری برخوردارند، اطلاع رسانی کنند. من به سهم خود بارها و بارها ایرادات طرح را بیان کردم. اما به تنهایی نمی‌توانم کاری پیش ببرم. در این عرصه هیچ وقت در مقام تصمیم‌گیری نبوده‌ام. وی گفت: تصور ما براین است که در شورای‌عالی معماری و شهرسازی کشور، افراد فرهیخته‌ای عضو هستند و کارشناسان زبده و انسان‌های مسوولی حضور دارند. انتظار ما از این انسان‌های عاقبت‌اندیش این است که در برخورد با طرح جامع، عاقلانه و منطقی رفتار کنند تا نتیجه‌ای معطوف به منافع ملی حاصل شود. این انتظار به‌جایی است و به طور قطع عزیزان در شورای‌عالی شهرسازی و معماری نیز به این امر مهم توجه می‌کنند. اگر طرح از نظر محتوایی ایراد ندارد باید ارزیابی خود را اعلام کنند و در صورتی که طرح ایراد دارد، باید حاصل پی‌گیری‌های خود را اعلام کنند.
وی تصریح کرد: هیچ یک از منتقدین، خواستار نبودن طرح جامع نیستند، بلکه زبان مشترک ما این است که طرح باید وجود داشته باشد و حتی در بهترین نوع خود باشد. حرف تمام شهروندان وجود طرح جامع است، اما مساله ما این است که با چه کیفیتی و به چه قیمتی ؟ تا کجا؟
پورموسوی افزود: ما فقر اطلاعاتی و کمبود نیروی انسانی متخصص در این زمینه نداریم.
در حال حاضر قریب به ۲۳۶ نفر از عزیزان دانشگاهی با مدرک کف استادیار، جهت فعالیت در مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهر تهران شناسایی کردیم. ۱۳ کمیته کارشناسی از رشته‌های مختلف همچون حقوق، بهداشت و سلامت، حمل‌و‌نقل، ترافیک شهری و عمران و بهسازی تعریف شده است.پورموسوی در پایان گفت: اشکالات موجود در طرح، هویت طرح را به لحاظ کارشناسی زیر سوال می‌برد.
اینکه هدف طرح، ایراد دارد خود جای سوال است.اما باید دقت کنیم که:
خشت اول گر نهد معمار کج
تا ثریا می‌رود دیوار کج