شیخ‌بهایی شهرساز و معمار بزرگ ایران
درباره وجه‌تسمیه شهر نجف‌آباد در متون و اسناد آمده است که وقتی شاه‌عباس اول صفوی، پول و جواهرات بسیاری برای آرامگاه حضرت علی(ع) در نجف اشرف درنظر گرفت و تصمیم به فرستادن آن‌ها را به شهر نجف عراق داشت، شیخ بهایی، دانشمند و عارف بزرگ دوران صفوی، نزد شاه‌عباس رفت و اظهار کرد که دیشب در خواب، حضرت علی (ع) را زیارت کرده است و ایشان فرموده‌اند: نجف را به جواهرات شما نیازی نیست، این پول را صرف ساخت شهری در نزدیکی اصفهان کنید. این گفته شیخ‌بهایی و پذیرش آن توسط شاه‌عباس اول سبب شد که این شهر ایجاد و به یاد نجف‌اشرف، نجف‌آباد نامیده شود. البته آنچه اکنون از آثار تاریخی در این شهر وجود دارد، بیشتر به دوره قاجار متعلق است.
استان اصفهان با پیشینه کهن و چند هزار ساله خود، آثار و بناهای تاریخی بی‌نظیری را با جغرافیای متنوع و وسیعی دارد که از یک سو تا خلوت رویاگونه کویر و ازسوی دیگر به بلندی‌های خیال‌انگیز کوهستان‌ها و از سمتی دیگر تا جلگه‌های جادویی و زیبای زاینده‌رود می‌رسد. این منطقه به‌تنهایی موزه‌ای از جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری است، موزه‌ای که آوازه‌اش قرن‌ها است، در گوش گیتی پیچیده و نامش همواره بر سر زبان‌ها بوده است. این استان با میراث گران‌بهایی که در گوشه و کنار خود با وجود شهرهای تاریخی و ارزشمندی مانند ابیانه، کاشان، نطنز و نجف‌آباد دارد، روند همگام شدن با تحولات صنعتی را طی می‌کند که سرمایه‌اش جاذبه‌های هنری، تاریخی و طبیعی سرزمین‌ها است.
شهر تاریخی نجف‌آباد در استان اصفهان با قدمتی حدود ۳۰۰سال در زمان شاه‌عباس اول صفوی و به پیشنهاد شیخ بهایی براساس اصول علمی شهرسازی و در راستای اهداف و برنامه‌های شیخ بهایی، با نقشه کامل و جامعی بنا شده است، به حدی که اندیشه و دستان توانمند شیخ بهایی نقشه و بافت شهری را با شکل و نظام شهری امروزی آن، از همان ابتدا در هیات یک محل مسکونی پایه‌ریزی کرد؛ به‌گونه‌ای که بعدها میدانی جدید برای کار و فعالیت ساکنان آن به‌عنوان یک مرکز مهاجرپذیر و دارای آداب و سنن و فرهنگ خاص و تا حدودی مستقل از اصفهان سامان یافت و با برنامه‌ای دقیق پس از احداث ۱۷ رشته قنات از ۶۰ کیلومتری این شهر، آب شرب ساکنان تامین و وسیله توسعه و آبادانی شهر فراهم شد.
«آندره زیگفرید» در مقاله سازگاری ایرانی، نجف‌آباد را تنها شهر مستثنا از بی‌نظمی حاکم بر شهرسازی ایران و فقدان قانون و هدف پیش‌بینی‌شده در ساخت شهرها دانسته و گفته است: «فقط شهر نجف‌آباد اصفهان را از این جهت مستثنا دیدم. دفعه اول که آنجا رفتم تصور می‌کردم، شهرداری نجف‌آباد، شهر قدیم را یکسره کوبیده و خیابان‌کشی و کوچه‌بندی تازه و منظمی کرده است. بسیار متعجب شدم که چه شانسی، مساجد نسبتا با روح و میدان‌های مشجر مصفای آنجا داشته که تصادفا بر خیابان‌های احداثی یا موازی آن‌ها قرار گرفته‌اند. هیچ گوشه‌ای از آن‌ها بریده یا پریده نشده، ولی پس از مختصر گردشی در شهر معلوم شد که شهرسازی نجف‌آباد به هیچ‌وجه تازه و مربوط به دوران اخیر نیست».
در هر صورت، نجف‌آباد با سه قرن قدمت دارای آثار تاریخی زیادی است که از مهم‌ترین این آثار که تاکنون مورد توجه اداره میراث فرهنگی و گردشگری نجف‌آباد نیز قرار گرفته است، برج‌های «جوی خارون» یا «هفت برج» است که اکنون بیشتر به‌عنوان «ارگ شیخ بهایی» شناخته می‌شود. این اثر به‌صورت هفت برج منفرد از هم و با ارتفاع حدود ۱۴متر ساخته شده است که به‌وسیله دیواری کاهگلی با ارتفاع پنج متر به هم وصل شده‌اند. این برج‌ها که در گذشته، برای فراهم کردن کودهای حیوانی (پرندگان) احداث شده، برای مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند و معماری خاصی دارند.
این مجموعه، حصار باغی به مساحت حدود سه هزار متر مربع دارای هشتی و اتاق‌هایی در بالا و پایین و زیرزمین دارد.
ارگ شیخ بهایی در ضلع جنوب شرقی نجف‌آباد و در محله جوی خارون (بلوار بهارستان) واقع شده است و به ثبت آثار ملی رسیده است. این ارگ در سال ۱۳۸۲ به همت شورای اسلامی شهر و شهرداری نجف‌آباد بازسازی و مرمت شد و به‌عنوان نخستین مجموعه گردشگری غرب استان اصفهان در سال ۱۳۸۴ به بهره‌برداری رسید.
از دیگر آثار تاریخی این شهر از برج‌های دوقلوی صفا (آق غلام‌علی) می‌توان نام برد. این دو برج کبوتر پلان‌های مستطیل‌شکل دارند و در خانه متروکه‌ای واقع شده‌اند و معماری مشابهی به هم دارند. برج‌های دوقلوی صفا به ثبت آثار ملی رسیده‌اند، ولی چون مالک خصوصی دارند، معلوم نیست که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تاکنون چقدر برای از متروکه درآوردن این دو برج که از نمونه برج‌های بسیار نادر نیز به شمار می‌روند، تلاش کرده است. برج‌های دوقلوی صفا در خیابان دکتر شریعتی، کوچه صفا در کنار مسجد صفا قرار دارند و تاکنون هیچ مرمت و بازسازی روی این دو برج بسیار نادر صورت نگرفته است.
عصارخانه آقا نیز یکی دیگر از آثار تاریخی این شهر ۳۰۰ساله است که به‌عنوان نخستین و قدیمی‌ترین عصارخانه شهر در مرکز بازار واقع شده و فقط فضای تیرخانه آن باقی مانده است که در آن دو پاچال، دو تیر بزرگ و یک سنگ آسیاب با کتیبه‌ای شامل آیه‌ای از قرآن به تاریخ ۱۰۹۴ هجری قمری و به خط استاد محمدحسن الاحامی وجود دارد. این عصارخانه اکنون به ثبت آثار ملی رسیده است، ولی هیچ توجهی به آن نمی‌شود و چون در مرکز بافت قدیم شهر در وسط بازار قرار گرفته است، دست‌فروشان از در چوبی آن به‌عنوان حریم مغازه خود استفاده می‌کنند.
از دیگر آثار تاریخی نجف‌آباد به آثاری چون قدمگاه، باغ حاجی‌آباد، مسجد جامع دهق، قلعه سنگی علویجه، قلعه قمشلو، قنات کهریز، حمام اخوت، حمام کهنه، مزرعه بلمچه به‌عنوان قدیمی‌ترین واحد کشاورزی شهر، امامزاده ساره مریم معروف به چهل دختران در جوزدان، امامزاده شمس‌الدین محمد در ارتفاعات جنوب غربی علویجه، بقعه پیرمحمد در جوزدان و امامزاده عبدا... در نهضت‌آباد می‌توان اشاره کرد.
این شهر نیز بعد از ساخت و سازهای چند طبقه‌ای ساختمان‌ها درحال از دست دادن ریتم و نظام شهری قانونمند قدیمی خود است و اگر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در غرب استان اصفهان به این مساله بی‌توجه باشد، هجوم بی‌رویه ساخت آپارتمان‌ها و آسمان‌خراش‌ها این شهر تاریخی را نیز از چشم می‌اندازد.
منبع: ایسنا
ارسال نظر