«دنیای اقتصاد» نتایج تازه‌ترین پژوهش مرکز تحقیقات مسکن را منتشر می‌کند
زمین لرزه تهران، کی و چگونه؟
«دنیای‌اقتصاد» نتایج تحقیق «گروه‌زلزله» مرکز تحقیقات مسکن را منتشر می‌کند
زلزله تهران؛ کی و چگونه؟
این تحقیق از سال ۸۶ شروع و ۵ روز پیش نتایج آن نهایی شد
لیست استان‌های پرخطر و کم‌خطر به‌لحاظ شاخص زلزله
کانون زلزله در شمال و شمال شرق تهران تجمع کرده است
گروه زلزله مرکز تحقیقات مسکن و ساختمان از سال 86 مطالعات گسترده‌ای را روی «گسل‌های تهران» و همچنین «خطرپذیری سایر شهرهای کشور به لحاظ زلزله» شروع کرد که نتایج این تحقیق دوساله، 5 روز پیش نهایی شد و در اختیار دنیای‌اقتصاد قرار گرفت. این تحقیق که برای اولین‌بار منتشر می‌شود ضمن اینکه نقدها و شبهاتی به گزارش 10 سال پیش جایکا (آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن) -همان گزارشی که چند روز پیش به دنبال اعلام نگرانی رییس‌جمهور درباره زلزله تهران، توسط برخی رسانه‌ها برای چندمین بار منتشر شد- وارد کرده، اطلاعات جدیدی از وضعیت و فعالیت گسل‌های تهران را تشریح کرده که نشان می‌دهد کانون زلزله و تجمع گسل‌های تهران بیشتر در شمال و شمال‌شرق پایتخت متمرکز شده است و ماهیت واقعی دو گسل «ری و کهریزک» که محققان قبلی آنها را در جنوب تهران شناسایی کرده‌اند، هنوز مورد تایید قرار نگرفته است.
گروه زلزله مرکز تحقیقات مسکن - وابسته به وزارت مسکن - در تحقیق خود به این جمع‌بندی رسیده است که اگر زلزله‌ای با بزرگی بیش از ۷ ریشتر در تهران رخ دهد، ۳۰ درصد ساختمان‌ها تخریب می‌شوند و حدود ۱۰۰ هزار نفر تلفات جانی ناشی از تلفات سازه‌ای اتفاق می‌افتد. طی ۱۰۰۰ سال اخیر در مجموع ۶ زلزله با بزرگی بیش‌از ۷ ریشتر در شعاع حداکثر ۱۰۰ کیلومتری از مرکز شهر تهران رخ داده است که آخرین آن زلزله ۱/۷ ریشتری سال ۱۸۳۰ میلادی شمیرانات-دماوند بوده است. با محاسبه‌ای که محققان گروه زلزله مرکز تحقیقات مسکن انجام داده‌اند بر مبنای فواصل زمانی زلزله‌های تهران که ۲۱۸ سال است، فرض می‌شود ۳۷ سال دیگر زلزله بزرگ در تهران رخ خواهد داد. این در حالی است که مدیر گروه زلزله مرکز می‌گوید این عدد منطق فنی ندارد چون هر لحظه احتمال زلزله در تهران وجود دارد.
دکتر علی بیت‌اللهی درباره موضوع «مهاجرت از تهران به خاطر ایمنی در مقابل زلزله بزرگ» تصریح می‌کند: متاسفانه یا خوشبختانه کانون‌های زلزله در کشور اغلب در مناطقی است که تراکم بالای جمعیتی در آنجا وجود دارد؛ بنابراین با انتقال مکانیکی جمعیت تهران به مناطق دیگر مشکل حل نخواهد شد.
گفت‌وگو با دکتر علی بیت‌اللهی زلزله‌شناس ۴۶ ساله (دارای مدرک دکتری ژئوفیزیک از دانشگاه روسیه) و مدیر گروه زلزله مرکز تحقیقات مسکن و ساختمان، درباره آنچه طی ۲ سال از گسل‌های تهران و ایران به دست آورده را در زیر بخوانید:
موقعیت گسل‌های تهران چگونه است؟ گزارش قدیمی جایکا نشان می‌دهد عمده خطر ناشی از حرکت گسل متوجه مناطق جنوبی تهران است. تحقیقات شما این موضوع را تایید می‌کند؟
گسل‌های زلزله در سطح کشور به صورت مختلف پراکنده است و هر چقدر از یک گسل فاصله بگیریم به گسل دیگری نزدیک‌تر می‌شویم؛ چراکه سرزمین ایران زلزله‌خیز است، اما در استان تهران قسمت‌های شمالی آن با دو گسل عمده شمال تهران و گسل مشاء فشم احاطه شدهاند و این دو گسل نقش بسیار عمده‌ای در وقوع زلزله در تهران دارند بر اساس جدید‌ترین نتایج تحقیقات علمی بنده، در شمال شرق استان تهران حوالی دماوند، فیروزکوه و طالقان تجمع بسیار زیادی از رویداد زلزله داریم. این در حالی است که در خود شهر تهران و حاشیه‌های آن چنین رفتار ناهماهنگی نمی‌بینم.
این واقعیت یکی از واقعیت‌های رفتاری زلزله در استان تهران است که البته نباید مردم دماوند، طالقان و فیروز کوه را از این مساله ترساند. در همین حال، اگرچه در جنوب تهران از گسل‌های ری و کهریزک به عنوان گسل‌های زلزله یاد شده است، اما تحقیقات ما این نتایج علمی را مورد سوال قرار داده است؛ به طوری که در مورد ماهیت گسل بودن آنها شک و شبهه وجود دارد.
بر اساس مطالعات کارشناسی ما، در حاشیه شهر تهران گسل عمده‌ای که بتواند زلزله‌ای بزرگ را در تهران رقم بزند مشاهده نمی‌شود.
حداقل شدت زلزله‌ای که می‌تواند آثار تخریبی گسترده در تهران به همراه داشته باشد، چقدر است؟ آیا در تحقیقات شما، میزان تلفات احتمالی ناشی از زلزله بزرگ محاسبه شده است؟
در صورتی که زلزله‌ای بالای ۷ ریشتر در مناطق شمالی تهران رخ دهد حداکثر ۳۰ درصد از ساختمان‌ها تخریب خواهند شد. رویداد زلزله با تلفات سازه‌ای و غیرسازه‌ای همراه است. تلفات سازه‌ای زلزله وابسته به زمان نیست؛ یعنی اگر شب یا روز زلزله رخ دهد در هر حال ساختمان‌ها تخریب خواهند شد.
اما تلفات جانی زلزله وابستگی زیادی به زمان رویداد آن دارد که اگر شب یا روز اتفاق بیفتد متفاوت است. حتی ساعتی از شب که زلزله اتفاق بیفتد نیز در میزان تلفات جانی موثر است. بر طبق مطالعات مرکز تحقیقات مسکن و ساختمان به طور میانگین برای هر واحد مسکونی حدود 4 نفر ساکن قابل تخمین است و طبق آمار تلفات جانی زلزله‌ها اگر بخواهیم بر اساس آمار کارشناسی بین تعداد واحدهای ساختمانی تخریب شده با تعداد تلفات جانی حد متوسطی را در نظر بگیریم میزان تلفات جانی حدود یک چهارم تلفات سازه‌ای خواهد بود.
یعنی با محاسبه اینکه تلفات سازه‌ای حدود ۲۰ درصد واحدهای ساختمانی تهران باشد در این صورت حدود ۴۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب می‌شوند که یک‌چهارم این رقم، حدود ۱۰۰ هزار نفر تلفات جانی برآورد می‌شود که البته این رقم در شرایطی است که بالاترین زلزله ممکن در بدترین شرایط رخ بدهد.
برآوردی از زمان وقوع زلزله بزرگ در تهران دارید؟
آخرین زلزله بزرگی که در گستره نزدیک به مرکز تهران رخ داد، زمین‌لرزه سال ۱۸۳۰ میلادی بود که در محدوده شمیرانات - دماوند با بزرگی ۱/۷ ریشتر به وقوع پیوست. نقل شده که در این زلزله، عمارت سفارت بریتانیا در تهران خسارت برداشت. فاصله زمانی بین اولین زلزله تاریخی و آخرین آن در تهران یعنی از سال ۷۴۵ میلادی تا سال ۱۸۳۰، حدود ۱۰۹۰ سال است.
در طول 1090 سال، ما 6 زلزله بزرگتر از 7 ریشتر در ناحیه‌ای به شعاع حداکثر 100 کیلومتر از مرکز کنونی شهر تهران داشته‌ایم که اگر به فاصله زمانی متوالی زلزله‌های روی داده دقت کنیم، می‌بینیم که بین زلزله سال 740 و زلزله 855، حدود 115 سال، و بقیه به ترتیب 103 سال، 219 سال، 488 سال و در نهایت بین آخرین زمین‌لرزه بزرگتر از 7 ریشتر در محدوده اطراف تهران و زلزله ماقبلی، 165 سال فاصله زمانی وجود دارد. پس مشاهده می‌شود که توزیع زمانی زمین‌لرزه‌ها در یک بازه نسبتا طولانی 1090 ساله، توزیع یکنواختی نبوده و فواصل زمانی رویداد زمین‌لرزه‌ها متفاوت است. در برآورد دوره بازگشت زلزله فرض می‌شود که زلزله‌ها در فاصله زمانی مورد نظر به‌صورت یکنواخت توزیع شدهاند، بدین معنی که در مثال بالا اگر 6 زمین‌لرزه بزرگ داریم که فاصله بین آنها 5 قسمت خواهد بود، زمان کل رویداد از آغازین تا آخرین رویداد؛ یعنی 1090 سال را به عدد5 تقسیم کنیم، دوره 218 سال به دست می‌آید و لذا خواهیم گفت که دوره بازگشت زلزله با بزرگای 7 ریشتر یا بزرگتر از آن، برای گستره‌ای به شعاع 100 کیلومتری اطراف مرکز کنونی شهر تهران، 218 سال خواهد بود. حال اگر آخرین
زمین‌لرزه تهران (سال 1830 میلادی) را در نظر بگیریم 218 سال بعد از آن، سال 2048 میلادی خواهد بود، البته استنباط این نکته از دوره بازگشت زلزله، بدین‌صورت که حدود 37 سال دیگر زلزله بزرگ دیگری در نزدیکی تهران رخ می‌دهد، استنباط نادرستی است. چون توزیع زمانی وقوع زلزله یکسان نیست و ممکن است فردا یا 200سال آینده زلزله بزرگ در تهران رخ دهد.
نتایج تحقیقات شما نشان می‌دهد، تهران پرخطرترین شهر کشور به لحاظ شاخص زلزله است. این موضوع می‌تواند زمینه قوی مهاجرت معکوس از تهران باشد؟ کدام شهرها برای سکونت تهرانی‌ها امن‌تر است؟
با توجه به توزیع کانون‌های زلزله در اقصی نقاط کشور، تهرانی‌ها به هر کجای ایران که مراجعت کنند از خطر زلزله مصون نخواهند بود. جابه‌جایی جمعیت به صورت مکانیکی عملیاتی نیست.
مرکز تحقیقات مسکن و ساختمان کل استان‌های کشور را از لحاظ فعالیت لرزه‌ای تفکیک کرده است که در این بین استان‌های مازندران، گیلان، تهران، قزوین خراسان شمالی، آذربایجان شرقی استان‌های خطر‌پذیر هستند و استان اصفهان نیز کم‌خطر‌پذیر‌ترین استان به لحاظ شاخص زلزله است.
اینکه عنوان می‌شود خطر زلزله را در کشورمان جدی بگیریم حرفی کاملا بجا و منطقی است، اما موضوع این است که این مساله باید به صورت پیوسته باشد این در حالی است که در حال حاضر دامنه توجه به زلزله در کشورما کاملا ابعادی نوسانی دارد به طوری که یک هفته خطر زلزله در کانون توجه افکار عمومی‌قرار می‌گیرد و هفته بعد کاملا به وادی فراموشی سپرده می‌شود.
از نگاه عملی ما نیازمند به یک دیدگاه کارشناسی، پیوسته و دقیق به زلزله هستیم و نباید در این راستا رویکردی نوسانی در نظر گرفته شود؛ چون این کشور زلزله‌خیز است.
چرا شهرهای پرجمعیت، مناطق زلزله خیز شناخته شدهاند؟ ارتباطی بین تراکم جمعیت با گسل وجود دارد؟
یک پدیده جالبی در کشور ما وجود دارد؛ به طوری که بین توزیع مراکز زلزله و توزیع مراکز جمعیت یک همخوانی حیرت‌انگیزی وجود دارد؛ یعنی اگر قرار باشد محل وقوع زلزله‌هایی را که رخ داده در نقشه نشان کنیم همانند آن است که مراکز جمعیتی را نشان داده‌ایم. علت آن هم این بوده که در گذشته جاهایی که شکستگی گسل وجود داشته بسترهای مناسبی برای دسترسی به منابع آبی بوده است و همین امر باعث تجمیع جمعیت در چنین مراکزی از گذشته تاکنون شده است. ازاین رو رویداد زلزله به دلیل شرایط زمین شناختی از یک طرف و همخوانی توزیع مراکز جمعیتی با کانون‌های زلزله از سوی دیگر باعث شده تا کشور ما با پدیده‌ای خاص به نام زلزله مواجه باشد.
شما در عین حال که زلزله قریب‌الوقوع در تهران را رد نمی‌کنید، مهاجرت معکوس به سایر شهرها را نیز راه‌حل منطقی نمی‌دانید. پس چگونه می‌توان تلفات زلزله احتمالی را کاهش داد؟
همخوانی کانون‌های زلزله با مراکز پرجمعیت و ساخت‌وسازهای بی‌کیفیت باعث شده است تا تلفات سازه‌ای و تلفات غیرسازه‌ای (جانی) در کشور ما در اثر وقوع هر زلزله‌ای به مراتب بیشتر شود. به عنوان مثال، زلزله بم کمتر از ۴۰ هزار نفر تلفات جانی به دنبال داشت که مشابه همان زلزله در ژاپن و کمی بزرگتر فقط یک مورد تلفات جانی داشت که آن هم به دلیل حمله قلبی بود. برای مقاوم‌سازی بناها در برابر زلزله، مرکز تحقیقات ساختمان در حال حاضر طرحی را در دست بررسی دارد که اجرایی شدن آن فعلا به صورت داوطلبانه است، اما به‌کارگیری آن به طور قطع ساختمان‌ها را در برابر زلزله مقاوم خواهد کرد. در قالب این طرح به کارگیری مصالح استاندارد مورد تایید مرکز تحقیقات مسکن و ساختمان از جمله شرایط مقاوم‌سازی ساختمان‌ها است که ناظر مرکز تحقیقات با سازنده‌های داوطلب قراردادی منعقد می‌کند و سپس در مراحل مختلف از بابت انطباق با استانداردهای مقاوم بودن بنا در برابر زلزله نظارت دقیق به عمل می‌آورد. میزان تعرفه این نظارت ۲۰ درصد از هزینه تمام شده بنا در هر مترمربع است.
شک و شبهه به برخی نتایج گزارش ۱۰ سال پیش جایکا (آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن): ماهیت واقعی گسل‌های ری و کهریزک هنوز اثبات نشده است
مطالعات مرکز‌تحقیقات مسکن نشان می‌دهد مراکز پرجمعیت در کشور اغلب روی کانون‌های زلزله تشکیل شده است
مدیر گروه زلزله مرکز تحقیقات مسکن - عکس: نگارمتین‌نیا
ارسال نظر