دنیای اقتصاد- بسیاری از آمریکایی‌ها که مشکلی به لحاظ بازپرداخت اقساط وام مسکن ندارند از پرداخت اقساط خودداری می‌کنند تا بتوانند از مزایای طرح نجات بهره ببرند. پیش‌بینی می‌شود اگر دولت آمریکا راهی برای شناسایی بدهکاران واقعی به نظام بانکی از میان گیرندگان وام مسکن پیدا نکند، با انبوهی از متقاضیان دریافت کمک مالی روبه‌رو خواهد شد که تعهدی بیش از ۷۰۰میلیارد دلار ایجاد می‌کند. نیویورک تایمز هشدار داد

سوء‌استفاده «زیرآب»ها از طرح نجات

نیلوفر قدیری

«زیرآب» به ۱۹میلیون صاحبخانه آمریکایی گفته می‌شود که توانایی پرداخت اقساط وام مسکن را دارند

اما نمی‌پردازند تا از کمک‌های مالی دولت بهره‌ ببرند

روزنامه مشهور آمریکا نسبت به سوء‌استفاده از «طرح نجات اقتصاد» هشدار داد.

براساس طرح نجات یا همان بسته ۷۰۰میلیارد دلاری، قرار است موسسات مالی و بانک‌های ورشکسته با حمایت مالی دولت آمریکا تامین نقدینگی شوند و همچنین مهلت بازپرداخت اقساط وام مسکن نیز مدتی به تعویق بیفتد.

اما در حالی که پیش از این تحلیلگران اقتصاد آمریکا در گفت‌و‌گو با اکونومیست اجرای طرح نجات بدون توجه به اوضاع مسکن را بی‌فایده عنوان کرده بودند، دیروز روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز نوشت: «بسیاری از مردمی که واقعا مشکلی به لحاظ بازپرداخت اقساط وام مسکن ندارند از پرداخت اقساط خودداری می‌کنند تا بتوانند از مزایای طرح نجات بهره ببرند.»

نیویورک تایمز هشدار داد: «اگر دولت آمریکا راهی برای شناسایی بدهکاران واقعی به نظام بانکی از میان گیرندگان وام مسکن پیدا نکند، با انبوهی از متقاضیان دریافت کمک مالی دولتی روبه‌رو خواهد شد که تعهدی بیش از ۷۰۰میلیارد دلار را برای تامین خواسته‌های مردم و موسسات مالی لازم دارد.»

اکنون با شروع اقدامات عملی دولت آمریکا برای نجات نظام بحران‌زده مالی این کشور، لحظه نجات خانه‌داران آمریکایی که خانه‌هایشان در معرض حراج است، نزدیک می‌شود. جان‌مک‌کین نامزد جمهوریخواه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا از وزارت دارایی این کشور خواسته بیش از ۳۰۰‌میلیارد دلار برای خرید وام‌های مسکن مردم هزینه کند. باراک اوباما نامزد دموکرات‌ها نیز هم‌اکنون از برنامه‌‌ای حمایت می‌کند که پیش از این و در روزهای نخست تبلیغات انتخاباتی به شدت با آن مخالفت می‌کرد. این برنامه همان مهلت ۹۰ روزه برای حراج‌های مسکن است. اکنون اکثر کارشناسان اقتصادی آمریکا از دولت می‌خواهند کانون توجه خود را از بانک‌ها به سوی بازار مسکن تغییر دهد.

این فقط درخواست کارشناسان نیست بلکه مردم آمریکا هم بی‌صبرانه در انتظار این اقدام دولت هستند. مسکن در کانون بحران مالی قرار دارد که اکنون آمریکا و دنیا را فرا گرفته‌است. توقف روند حراج مسکن فایده‌ای دوگانه دارد. اول اینکه به خانواده‌ها امکان می‌دهد در خانه‌های خود بمانند و بی‌خانمان نشوند و از سوی دیگر به بازار مسکن کمک می‌کند تا از کنترل خارج نشود. هر چقدر خانه‌های بیشتری به حراج گذاشته شود، قیمت مسکن در بازار پایین‌تر می‌آید.

جنبه‌های پیچیده طرح نجات

اما پیش از فکر کردن به عملی بودن یا نبودن طرح نجات مالی آمریکا، باید برای لحظه‌ای جنبه‌های پیچیده این طرح بررسی شود. طرح نجات مالی آمریکا یک جنبه اجتناب‌ناپذیر دارد و آن هم کمک به‌میلیون‌ها خانواده‌ای است که نیازی به این کمک ندارند. به همین دلیل است که تا کنون تلاش‌های مختلف دولت بوش و حتی کنگره برای توقف روند حراج مسکن تا مرحله عملیاتی شدن با تغییرات زیادی همراه شده‌است. نمی‌توان مشکل حراج مسکن در آمریکا را بدون خسارت‌های جانبی آن حل کرد. یکی از مهمترین این خسارت‌ها هم رسیدن پول به خانه‌دارانی است که بدون کمک هم می‌توانند خانه‌هایشان را حفظ کنند. اصلا معلوم نیست چرا چنین کسانی در خط مقدم کمک‌های دولتی هستند. چرا آنها برای دریافت این کمک مستحق‌تر از شمار رو‌ به‌ رشد بیکاران اجاره‌نشین به نظر می‌رسند؟

اکثر برنامه‌ها و تدابیر فوری که دولت فدرال آمریکا در هفته‌های اخیر تدارک دیده تاثیر چندانی بر توقف حراج‌های مسکن ندارد. سهم وام‌های به دردسر افتاده مسکن از کمک مالی ۷۰۰‌میلیارد دلاری دولت آمریکا به بانک‌ها، شاید در حد صفر است.

خانه‌داران «زیر آب»

دو گروه از مردم آمریکا در معرض خطر حراج مسکن هستند و اغلب در بحث‌های مربوط به بحران مسکن گم می‌شوند. اولین گروه کسانی هستند که به هر دلیلی نمی‌توانند اقساط ماهانه خود را بپردازند. بعضی از این افراد وام‌هایی با پرداخت‌های اولیه‌ای گرفته‌اند که اکنون توان پرداخت آن را ندارند. بعضی از همین گروه هم وام‌هایی با نرخ بهره قابل تغییر دریافت کرده‌اند که پرداخت ماهانه اقساط آن به صورت پلکانی افزایش یافته و به حدی رسیده که خارج از توان پرداخت آنهاست. عده‌ای هم به دلیل از دست دادن شغل‌شان توان پرداخت اقساط وام را ندارند. در ابتدای ماه جاری میلادی، نزدیک به ۵/۱‌میلیون خانه‌دار آمریکایی که تعدادشان به ۷۵‌میلیون نفر در سراسر کشور می‌رسد، در همین گروه قرار داشتند. آنها دست کم دو ماه از پرداخت اقساط بانکی مسکن خود عقب هستند. مارک زاندی از کارشناسان ارشد اقتصادی موسسه مودی به روزنامه نیویورک‌تایمز می‌گوید، پیش‌بینی‌ها و تخمین‌ها نشان می‌دهد که ۵‌میلیون نفر دیگر تا ماه‌های آینده به دلیل وخیم‌شدن شرایط اقتصادی و افزایش پلکانی نرخ بهره، به این گروه اضافه خواهند شد.

گروه دوم اما گروهی متفاوت است. این گروه از کسانی تشکیل شده که در معرض خطر حراج مسکن هستند اما نه به این دلیل که نمی‌توانند اقساط ماهانه مسکن خود را به موقع بپردازند. بلکه به این دلیل که تصمیم گرفته‌اند به این پرداخت ادامه ندهند. این گروه از خانه‌داران آمریکایی را خانه‌داران «زیر آب» نام گذاشته‌اند. دلیل تصمیم این افراد این است که خانه‌های آنها چنان کم‌قیمت شده که اکنون ارزش آن کمتر از میزان بدهی بانکی آن است.

خانه‌دارانی که وام‌هایی اینچنین دارند، قدرت انتخاب دارند و می‌توانند یک راه را انتخاب کنند.البته بسیاری هم تصمیم می‌گیرند اقساط ماهانه‌شان را به بانک بپردازند زیرا خانه‌ برای آنها محلی برای زندگی است نه دارایی برای سرمایه‌گذاری. آنها به محله خود علاقه دارند یا از اینکه مدرسه‌ فرزندانشان نزدیک محل زندگی‌اشان است، راضی هستند و می‌خواهند به زندگی در همین محل ادامه دهند. اما بخش دیگری از همین گروه، خانه‌هایشان را نوعی سرمایه‌گذاری اقتصادی می‌بینند که حالا در این وضعیت وخیم، هیچ بازگشت مالی برایشان ندارد. به همین دلیل تصمیم می‌گیرند از این گردونه خارج شوند و از ادامه پرداخت اقساط بانکی خودداری می‌کنند.

آنچه که اکنون و در جریان طرح نجات مالی بانک‌ها اهمیت دارد این است که شمار گروه دوم یعنی خانه‌داران «زیر آب» بیشتر از کسانی است که اکنون توان بازپرداخت وام‌های مسکن خود را ندارند. با فرض اینکه قیمت مسکن در آمریکا از این هم کمتر شود، تا سال ۲۰۱۰ تعداد این گروه از خانه‌داران به ۱۹‌میلیون نفر می‌رسد.

چه کسی باید نجات یابد؟

کار دولت آمریکا اکنون رسیدگی به خط‌کشی‌های اخلاقی و رسیدگی به این مساله نیست. اکنون کار دولت ثبات بخشیدن به اقتصاد از طریق همه ابزارها ممکن است. این کار به نجات همه کسانی منجر می‌شود که با مشکل حراج مسکن رو‌به‌رو هستند. اما این رویکرد مشکل مشهودی دارد که همه آن را تشخیص می‌دهند. به محض آنکه دولت آمریکا اعلام کند به هر کس که خانه‌اش در معرض حراج است کمک خواهد شد، تعداد زیادی از مردم ناگهان خود را در معرض خطر حراج می‌بینند. اگر رقم ۱۹‌میلیون وام را در چند صدهزار دلار ضرب کنید، درخواهید یافت که دولت آمریکا با تعهدی ۴ تریلیون دلاری رو‌به‌رو است.

در هفته‌های اخیر ایده‌ها و پیشنهادات مختلفی برای کمک به خانه‌داران دچار مشکل شده، مطرح شده‌است. بعضی کارشناسان می‌گویند که دولت باید نزدیک به نیمی از بودجه ۷۰۰‌میلیارد دلاری کمک مالی به بانک‌ها را برای خرید وام‌های مسکن اختصاص دهد.

به گفته این گروه، خرید این وام‌ها باید بعد از بررسی توان مالی بدهکاران و میزان بدهی آنها انجام شود.

به هر حال بحران مالی آمریکا با یک گلوله جادویی حل نمی‌شود. این بحران نیازمند برنامه پیچیده‌ای است که بخشی از آن خانه‌داران دچار مشکل شده را هدف بگیرد و بخشی دیگر بازارهای مالی و اعتباری را و بخش دیگر هم بازار کار. این مسیر همچنین زمان و صبر زیادی می‌طلبد.