شهرام جباری‌زادگان
کارشناس برنامه‌ریزی شهری

بیش از یک ماه دیگر به آغاز فعالیت شورای شهر پنجم تهران باقی مانده است. کلان‌شهری پرچالش که نمایندگان آن در پارلمان شهری برای انجام دقیق تکالیف و وظایف خود در حوزه‌های تقنینی و نظارتی، برنامه‌ریزی و هدایتگری و همچنین اتخاذ و اجرای تدابیر و تمهیداتی برای فائق آمدن بر انبوه چالش‌های موجود که در رأس آنها، ترافیک و آلودگی هوا قرار دارد، باید نسبت به کلیات و جزئیات وضعیت موجود آن، آگاهی و اشراف کامل داشته باشند؛ چرا که بیش و پیش از هر اقدامی، باید نسبت به شناخت وضع موجود اقدام کرد و تا این آشنایی حاصل نشود، هرگونه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری بی‌ثمر خواهد بود و در صورت اثربخشی، از تاثیر مورد انتظار برخوردار نخواهد بود.

با این اعتقاد که تهران در بسیاری از ساز وکارهای شهری به یک دگردیسی اصولی و یک دگرگونی اساسی نیاز دارد و با این باور که این کلان‌شهر رنجور و نحیف با وجود همه آسیب‌هایی که در این سال‌ها دیده و همه بحران‌هایی که با آنها دست و پنجه نرم کرده، هنوز آنقدر ظرفیت و فرصت دارد که از جاده ناهموار و غیرایمن کنونی با تدبیر و درایت حاصل خرد جمعی به ریل ایمن و هموار باز گردد و با این بازگشت، در مسیری قرار گیرد که مقصد نهایی آن به شهری با توسعه پایدار منتهی شود، شهری که شهروندان آن از زندگی در شهر خود احساس آرامش، امنیت و شادی کنند، به شهر خود تعلق خاطر داشته باشند و به آن افتخار کنند.

تهران به‌عنوان پایتخت ایران، از قدمتی بیش از ٢٣٠ سال برخوردار است. نگاهی گذرا به گستره جغرافیایی و جمعیتی تهران، ضمن نشان دادن گستردگی این کلان‌شهر مهم، از این جهت می‌تواند برای افرادی که به نمایندگی از شهروندان در پارلمان محلی انتخاب شده‌اند، موثر باشد که با آگاهی از ابعاد و زوایای آشکار و پنهان این پیکره عظیم و در عین حال ضعیف، به عظمت مسوولیت خطیری که شهروندان به آنها سپرده‌اند، بیش از پیش واقف شوند.

تهران امروز؛ بدون احتساب حریم آن که بالغ بر ١٠ برابر وسعت آن است، حدود 600 کیلومتر مربع مساحت دارد. تهران از شمالی‌ترین نقطه آن با ارتفاع حدود دو هزار متر در دامنه جنوبی رشته کوه البرز و شمیران تا جنوبی‌ترین نقطه آن با ارتفاع حدود یک هزار متر در شهر ری و دشت‌های شهریار و ورامین به طول تقریبی ٥٠ کیلومتر، در ٣٤ درجه طول جغرافیایی قرار دارد و از غربی‌ترین نقاط آن در مناطق تازه تاسیس ٢١ و ٢٢ تا شرقی‌ترین نقاط آن که به شهرهای شرقی تهران منتهی می‌شود، به عرض تقریبی ٣٠ کیلومتر، در ١٦ درجه عرض جغرافیایی قرار گرفته و اختلاف ارتفاع شمال و جنوب آن، بالغ بر یک هزار متر است.

تهران امروز؛ بدون احتساب جمعیت شناور آن، حدود ٩ میلیون نفر جمعیت ثابت دارد که با محاسبه انبوه افرادی که هر روز از نقاط دور و نزدیک وارد این کلان‌شهر می‌شوند، حدود 12 میلیون نفر جمعیت شناور دارد و به عبارتی، تهران شب‌ها پذیرای ٩ میلیون نفر جمعیت است که این جمعیت در ساعات روز به 12 میلیون نفر می‌رسد و متوسط تراکم جمعیت در این کلان‌شهر، بیش از ١١ هزار نفر بر هر کیلومتر مربع است.

می‌گویند تهران سه، چهار میلیون دستگاه وسیله نقلیه شخصی و دو، سه میلیون دستگاه موتورسیکلت دارد که البته به نظر می‌رسد این آمار بیشتر برای بزرگ نشان دادن مسائل و مشکلات تهران باشد، چرا که اگر هر خانواده چهار تا پنج نفره به‌طور متوسط یک دستگاه خودرو داشته باشد، در تهران حدود 2 میلیون دستگاه وسیله نقلیه شخصی وجود دارد. البته آمار تعداد موتورسیکلت‌ها به مراتب از آنچه می‌گویند، کمتر است و حداکثر به یک میلیون دستگاه می‌رسد، چرا که نیمی از جمعیت تهران را بانوان و دختران تشکیل می‌دهند که حتی امکان دوچرخه‌سواری هم ندارند.

دو نکته اصلی در این مطلب مستتر است که یکی نبود آمار دقیقی از وضعیت تهران و دیگری بزرگ‌نمایی مسائل و مشکلات برای توجیه ناتوانی در حل آنهاست.