نسخه ایتالیایی برای کمک به صنایع
در بازدید اخیر هیات تجاری ایتالیا از ایران، وزیر صنعت، معدن و تجارت، مهندس نعمت‌زاده به این مساله اشاره کرد که 90 درصد صنعت ایران را شرکت‌های کوچک و متوسط شکل می‌دهند. در ادامه این بحث وی این نکته را نیز متذکر شد که با توجه به شباهتی که این تصویر به بخش صنعتی ایتالیا دارد، الگوبرداری از تشکل‌ها و انجمن‌های صنعتی در این کشور، می‌تواند برای پیشبرد صنایع ایران آموزنده و مفید باشد.

یکی از ارگان‌های موثر در صنایع ایتالیا، کنفدراسیون‌های صنعتی هستند. اولین کنفدراسیون‌ صنعتی ایتالیا در سال 1910 در شهر تورینو (Torino) شکل گرفت. تاسیس این انجمن در این شهر جای تعجبی ندارد؛ تورینو یکی از صنعتی‌ترین مراکز ایتالیا به شمار می‌رود. کنفدراسیون‌های صنعتی که در سال‌های بعد در سایر شهرهای ایتالیا نیز تاسیس شد، اکنون در سه سطح ملی، ناحیه‌ای و استانی فعال هستند. برای آشنایی بیشتر با ساز و کار این ارگان، این فرصت را یافتم تا به دیدار رئیس کنفدراسیون صنعتی استان اودینه بروم. کنفدراسیون صنعتی اودینه در سال 1945، پس از جنگ جهانی دوم تاسیس شد. ناحیه فریولی ونتزیا جولیا (Friuli Venezia Giulia) که به سه استان تریسته (Trieste)، اودینه (Udine) و پوردونونه (Pordenone) تقسیم شده است، یکی از صنعتی‌ترین نواحی ایتالیا است که از نظر تولید ناخالص داخلی این کشور، در مرتبه ششم قرار دارد.

ماتئو تونون (Matteo Tonon)، رئیس کنفدراسیون صنعتی اودینه، درباره ساختار این انجمن چنین توضیح می‌دهد: «در سطح استانی کنفدراسیون‌ها از شرکت‌های حاضر در هر استان تشکیل می‌شوند. عضویت در کنفدراسیون صنعتی داوطلبانه است، درحالی‌که عضویت در اتاق بازرگانی برای شرکت‌ها از نظر قانون اجباری است (در ایران کسب‌و‌کارها باید عضو اتحادیه باشند و جواز فعالیت‌شان را از این انجمن دریافت می‌کنند). بنابراین خود شرکت‌ها هستند که براساس آنچه در نتیجه عضویت در کنفدراسیون به دست می‌آورند، تصمیم به پیوستن به این انجمن می‌گیرند.کنفدراسیون صنعتی اودینه هم‌اکنون 1000 عضو (شرکت) دارد که در مجموع 40 هزار کارمند در آنها مشغول به‌کار هستند. بزرگ‌ترین شرکت عضو، گروه صنعتی دَنیلی (Danieli) است و کوچک‌ترین عضو ما، شرکتی با تنها یک کارمند است.»

ساختار کنفدراسیون‌ صنعتی اودینه به این شکل است که هیات‌مدیره آن از 10 نفر تشکیل شده است که هر چهار سال یک‌بار با رای‌گیری از اعضا انتخاب می‌شوند. این انجمن در اودینه 40 نفر کارمند تمام وقت نیز دارد. این انجمن‌ها دارای دو وظیفه اصلی هستند که تونون آنها را چنین شرح می‌دهد: «وظیفه اول کنفدراسیون صنعتی، نمایندگی شرکت‌ها به‌عنوان کارفرمایان است. در مقابل نماینده کارفرمایان، نماینده بخش کارمندان قرار دارد. در واقع ساختار قراردادهای کاری و سایر مسائل مربوط به رابطه میان کارفرما و کارمند، از همفکری و در نهایت توافق این دو حاصل می‌شود. کارفرمایان از طریق کنفدراسیون‌ها، صدای خود را به بخش‌های قانونی و اجرایی دولت می‌رسانند.

بخش دوم وظیفه کنفدراسیون، ارائه خدمات است که این خدمات شامل موارد مختلفی هستند؛ ارائه اطلاعات به شرکت‌ها در بحث‌های حقوقی، برگزاری دوره‌های آموزشی، ایجاد راهکارهای مختلف برای دریافت تسهیلات بانکی توسط شرکت‌ها، ارائه بهترین راهکارها در بخش تامین انرژی، ارائه مشاوره در پرداخت مالیات، از جمله این خدمات هستند.»هدف اصلی از شکل‌گیری این انجمن‌ها کمک به بالابردن بهره‌وری شرکت‌ها و کارخانه‌های صنعتی است. برای دستیابی به این هدف، کنفدراسیون صنعتی ایتالیا از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کند. این کنفدراسیون در سال 1965 روزنامه‌های اقتصادی ایل سوله (Il Sole) و 24 اوره (24 Ore) را ادغام کرد و به این ترتیب درگاهی جدید برای در اختیار گذاشتن اطلاعات به روی دارندگان کسب‌و‌کار گشود. امروز ایل سوله 24 اوره (Il Sole 24 Ore)، که به معنای «خورشید 24 ساعته» است، معتبرترین روزنامه اقتصادی ایتالیا است.

ابزار بسیار مهم دیگری که کنفدراسیون صنعتی ایتالیا به توسعه آن پرداخته است، تاسیس یک دانشگاه تخصصی به نام «لوییس گویدو کارلی» (LUISS Guido Carli) در سال 1974در شهر رم است. این دانشگاه که در رشته‌های مدیریتی و کسب‌و‌کار به آموزش دانشجویان می‌پردازد، سعی در آماده‌سازی هرچه بیشتر افراد با تخصص‌های خاص و مورد نیاز برای پیشبرد بخش صنعتی دارد.علاوه‌بر این، کنفدراسیون‌ها برای هموارسازی ورود سریع‌تر جوانان به دنیای کسب‌و‌کار، در شکل‌های دیگری نیز به آموزش افراد می‌پردازند. موتون درباره این دوره‌ها چنین می‌گوید: «برای جوانانی که تازه دیپلم گرفته‌اند و از دبیرستان‌های فنی فارغ‌التحصیل می‌شوند، دوره‌های آموزشی و تخصصی به مدت شش ماه تا یک سال داریم. برای افراد بزرگسال نیز با توجه به نیاز شرکت‌ها به‌طور مداوم دوره‌های مختلف آموزشی برگزار می‌کنیم. مثلا شرکت‌ها یا کارخانه‌هایی که به نوآوری در یک بخش اقدام می‌کنند، یا دستگاه‌های جدیدی تهیه می‌کنند، باید کارمندان خود را آموزش دهند؛ این کار معمولا توسط دوره‌های آموزشی کنفدراسیون انجام می‌شود.

در کنار این دو بخش که براساس تصمیم‌گیری کنفدراسیون انجام می‌پذیرد، همکاری تنگاتنگی نیز با دانشگاه‌ها داریم. البته در اینجا مستقیما دخالت نمی‌کنیم، بلکه با توجه به نیاز منطقه دانشگاه‌ها را در جریان می‌گذاریم و بر این اساس تعداد مشخصی دانشجو را در رشته‌های مورد نیاز بورسیه می‌کنیم.»دقیقا به‌دلیل همین همکاری تنگاتنگ است که دو هفته قبل یک هیات علمی سه نفره، از سوی دانشگاه صنعتی شریف به دعوت از دانشگاه تریسته، به بازدید از ناحیه فریولی ونتزیا جولیا، به‌خصوص شرکت‌های صنعتی استان اودینه پرداختند. گروه ایرانی امیدوار است بتواند از دستاوردهای مشترک میان صنعت و دانشگاه الگو برداری کند. میزبان ایتالیایی نیز در صدد است با توسعه همکاری‌ها در بخش فرهنگی بتواند، شناخت بهتری از طرف ایرانی به دست آورد تا نقطه آغازی برای امکان‌سنجی و همکاری‌های بعدی باشد. نتیجه این همکاری می‌تواند، ارائه بورسیه دانشجویی از سوی شرکت‌های ایتالیایی برای دانشجویان ایرانی یا سپری کردن بخشی از دوره تحصیلی در دانشگاه‌های تریسته یا اودینه باشد.

اما فعالیت‌های کنفدراسیون اودینه از این نیز فراتر است. از آقای موتون درباره نقش استارت‌آپ‌ها در این استان سوال می‌کنم. وی توضیح می‌دهد: «از حدود 10 یا 12 سال پیش استارت‌آپ‌ها در این استان مورد توجه قرار دارند. البته این بخش از فعالیت‌ها به انجمن دیگری که وابسته به ماست سپرده شده است: انجمن کارآفرینان. یکی از مهم‌ترین اقدامات انجام شده، تاسیس یک «پارک تحقیقاتی» است که مرکز رشدی برای استارت‌آپ‌ها است. در این پارک، استارت‌آپ‌های منتخب با ایده‌های جالب‌تر، برای مدت سه سال حمایت می‌شوند: یک دفتر کار کوچک در این پارک در اختیارشان قرار داده می‌شود و سرمایه‌گذاری نیز روی ایده‌هایشان صورت می‌گیرد. در صورتی‌که پس از سه سال، استارت‌آپ به میزان دلخواه و قابل توجه توسعه یابد، برای ورود به بازار به آنها کمک می‌کنیم، در غیر این‌صورت مجبور به ترک پارک خواهند بود. سالانه در حدود 50 استارت‌آپ جدید به این پارک وارد می‌شوند.از حدود 500 استارت‌آپی که از ابتدای این برنامه، مورد حمایت قرار گرفته‌اند حدود 30 درصد آنها همچنان به فعالیت مشغولند و موفق هستند که مجموع نتیجه رضایت‌بخشی است.»

به غیر از فعالیت‌های قابل توجهی که این کنفدراسیون در توسعه علمی انجام می‌دهد، یکی از خدمات مفید دیگر کنفدراسیون‌ها در توسعه صنعتی شرکت‌ها، همکاری آنها با بانک‌ها برای تامین مالی شرکت‌ها است.شکی نیست که شرکت‌ها برای انجام سرمایه‌گذاری‌های جدید و توسعه کسب‌و‌کار خود به تامین مالی نیازمندند. یکی از معمول‌ترین روش‌ها برای تامین سرمایه مورد نیاز، درخواست وام از بانک است. اما بانک‌ها برای پرداخت وام شرایط خاص خود را دارند که ممکن است برای بسیاری از شرکت‌های کوچک یا متوسط، داشتن تمامی شرایط دشوار باشد. از سوی دیگر، میزان بهره‌ای که یک شرکت باید در ازای وام دریافتی بپردازد، بر مبنای رتبه وی در سیستم بانکی مشخص می‌شود. هرچه شرکت بزرگ‌تر و دارای سرمایه بیشتری باشد، از رتبه بهتری برخوردار خواهد بود و در نتیجه میزان بهره‌ای که باید برای بازپرداخت وام بپردازد، کمتر می‌شود.در این بین، نقش کنفدراسیون‌ها بسیار مهم می‌شود. کنفدراسیون‌ها با سرمایه‌ای که از طریق دریافت حق عضویت به‌وجود می‌آورند یا املاکی که ممکن است دارا باشند، به ضمانت شرکت‌های عضو انجمن خود در قبال وام دریافتی از بانک اقدام می‌کنند. به این ترتیب با ارائه ملک یا سرمایه به بانک، می‌توانند ریسک شرکت را در بانک تا 50 درصد کاهش دهند.

طبیعی است که با این روش بانک نیز برای ایجاد گردش مالی بیشتر و افزایش درآمد خود، رغبت بیشتری برای تامین مالی شرکت‌ها خواهد داشت و در عین حال شرکت‌ها نیز با توجه به کاهش ریسک خود، بهره کمتری نیز در ازای دریافت وام می‌پردازند.آقای تونون اضافه می‌کند: «در اصل کنفدراسیون به نوعی میانه بانک و شرکت را می‌گیرد. بانک‌ها به شرکت‌های خاصی وام می‌دهند. از سوی دیگر همه شرکت‌ها همیشه وام می‌خواهند. ما سعی می‌کنیم با کم کردن این شکاف، تا آنجا که ممکن است، دریافت تسهیلات را برای شرکت‌ها آسان کنیم.واضح است که نمی‌توانیم آن را برای همه میسر کنیم، اما تمام سعی خود را می‌‌کنیم. نکته بسیار با اهمیت این است که برای دوری از اشتباه و ضمانت شرکت‌هایی که واقعا لیاقت آن را دارند، از سیستم‌های رتبه‌بندی و تعیین ریسک استفاده می‌کنیم. تا کنون از بازل1 دو استفاده می‌کردیم که از ماه دیگر بازل سه خواهد بود. در ضمن از سوی سازمان‌های بازرسی دولتی و اتحادیه اروپا دائما تحت کنترل و بررسی قرار می‌گیریم و لازم است در این ضمینه کاملا شفاف عمل کنیم.»

نکته‌ جالب دیگر اینکه با توجه به سیستمی که برای مدیریت و اداره این انجمن‌ها تعیین شده است، به نظر نمی‌رسد که حداقل در سطح استانی و ناحیه‌ای به انجمن‌های بوروکراتیک و غیر پویا تبدیل شوند. ماتئو تونون این موضوع را برایم چنین شرح می‌دهد: «علت اینکه انجمن‌های صنعتی پویا می‌مانند، این است که هیات‌مدیره آن از خود مدیران شرکت‌های عضو انتخاب می‌شوند.اگر این انجمن در توسعه خدمات و انجام وظایفش راکد شود، نمی‌تواند به پیشرفت شرکت من که خود عضو این کنفدراسیون است کمک کند. بنابراین من به عنوان رئیس آن سعی در هر چه پویاتر شدن آن می‌کنم. قائم‌مقام‌های من نیز در بخش علمی، انرژی، تسهیلات و ...، خود صاحبان کسب‌و‌کارهایی هستند که عضو انجمن هستند.بنابراین پیشرفت و عملکرد خوب انجمن بر توسعه کسب‌و‌کار ما تاثیر مستقیم خواهد داشت و آنجاست که ما درآمد خود را به دست می‌آوریم. از آنجا که برای هدایت و مدیریت انجمن شامل هیچ‌کس (به استثنای 40 کارمند) حقوقی دریافت نمی‌کند، انگیزه‌ای که باقی می‌ماند، بالابردن بهره‌وری شرکت‌های عضو است.»

سیستم پرداخت حق عضویت این انجمن نیز براساس سایز شرکت‌های عضو و تعداد کارمندان آنها تعیین می‌شود؛ به این ترتیب شرکت‌های بزرگ‌تر حق عضویت بیشتری می‌پردازند و شرکت‌های کوچک‌تر، حق عضویت کمتر. ولی در نهایت هر عضو به نسبت مساوی حق عضویت پرداخته است. این شاید ترجمه همان شعار قدیمی «همه برای یکی، یکی برای همه باشد». در اصل هم برای پیشرفت یک استان، یک ناحیه و در نهایت یک کشور، همه باید دست به دست هم بدهند و از کنار هم بودن، بهترین‌ها را به دست آورند.

گفت‌وگو: دکتر محیا کربلایی
تحلیلگر اقتصادی و کسب‌و‌کار

پاورقی:
برنامه‌های جدید کنترل ریسک بانک‌ها.
mk@mahya.pro

نسخه ایتالیایی برای کمک به صنایع