رویکرد باز به نوآوری گریزناپذیر است

نوشته سید کامران باقری مشاور مدیریت نوآوری و مالکیت فکری (kambagheri@yahoo. com) توان پژوهشی شرکت‌ها محدود، تعداد پژوهشگران تمام‌وقت آنها کم و معمولا برنامه کاری همان جمع اندک هم پر است. شرکت‌ها هزینه زیادی را صرف پروژه‌های پژوهشی می‌کنند که بسیاری از آنها هیچگاه به بازار نمی‌رسند. بنابراین اگر شرکت‌ها (هر چقدر هم که بزرگ و نوآور باشند) تنها بر همین توان پژوهشی محدود خود تکیه کنند، طبیعی است که از بسیاری از فرصت‌های نوآوری در بیرون از شرکت جا می‌مانند. در این رویکرد سنتی به پژوهش و نوآوری که اصطلاحا رویکرد بسته نامیده می‌شود، سرعت خلق و تجاری‌سازی محصولات و خدمات جدید، کند و هزینه‌های مربوطه زیاد است.

نوشته سید کامران باقری مشاور مدیریت نوآوری و مالکیت فکری ([e-mail]) توان پژوهشی شرکت‌ها محدود، تعداد پژوهشگران تمام‌وقت آنها کم و معمولا برنامه کاری همان جمع اندک هم پر است. شرکت‌ها هزینه زیادی را صرف پروژه‌های پژوهشی می‌کنند که بسیاری از آنها هیچگاه به بازار نمی‌رسند. بنابراین اگر شرکت‌ها (هر چقدر هم که بزرگ و نوآور باشند) تنها بر همین توان پژوهشی محدود خود تکیه کنند، طبیعی است که از بسیاری از فرصت‌های نوآوری در بیرون از شرکت جا می‌مانند. در این رویکرد سنتی به پژوهش و نوآوری که اصطلاحا رویکرد بسته نامیده می‌شود، سرعت خلق و تجاری‌سازی محصولات و خدمات جدید، کند و هزینه‌های مربوطه زیاد است. لذا باید پرسید که شرکت‌ها برای رونق بخشیدن به فرآیند نوآوری خود چه می‌توانند بکنند؟

باید گفت که از ابتدای قرن ۲۱ رویکردی جدید جایگزین رویکرد بسته به فرآیند نوآوری شده که اصطلاحا نوآوری باز نامیده می‌شود. شرکت‌های نوآور تلاش می‌کنند تا با پیروی از این رویکرد خود را به ایده‌ها و توان پژوهشی درونی خود محدود نکنند و اگر ایده یا فناوری خاصی در بیرون از شرکت وجود دارد که به رونق کسب‌وکار آنها کمک می‌کند، آن را در کمترین زمان شناسایی کرده و به بهترین شیوه به خدمت بگیرند. به بیان دیگر، تمام شرکت‌های پیشتاز در حوزه نوآوری به خوبی دریافته‌اند که سرعت تحولات بازار و فناوری از یکسو و هزینه‌های پژوهش‌وتوسعه از سوی دیگر، به اندازه‌ای زیاد شده که تداوم پیروی از رویکرد بسته به نوآوری در عمل به شکست می‌انجامد یا دست‌کم شانس موفقیت شرکت‌ها در بازار رقابت را بسیار کاهش می‌دهد.

اگر چه شرح رویکرد باز به نوآوری و شیوه مدیریت آن در این نوشته ممکن نیست، اما نگاهی به تجربه پیروی شرکت اینتل از این رویکرد می‌تواند آموزنده باشد. اینتل که پیشتاز بی‌رقیب بازار جهانی ریزپردازنده‌ها است تلاش می‌کند که به پژوهش‌های درون خود محدود نماند. برای نمونه این شرکت هرساله چندین همایش و گردهمایی پژوهشی برگزار می‌کند تا پژوهشگران درون و بیرون از شرکت در آنها دیدار کنند و از دستاوردهای پژوهشی یکدیگر باخبر شوند.

این شرکت از پژوهش‌های منتخب بیرون از شرکت حمایت مالی و بر آنها نظارت مدیریتی می‌کند. اینتل در شرکت‌های نوپا و خوش‌آتیه هم سرمایه‌گذاری می‌کند. این شرکت هرساله مسابقه ایده‌های جدید کسب‌وکار را در سطح بین‌المللی برگزار می‌کند و در ایده‌های برتر سرمایه‌گذاری می‌کند. این رویکرد در عمل بسیار موفق بوده چراکه پژوهشگران این شرکت چرخ را از نو اختراع نمی‌کنند و همواره بر موج پیشرفت فناوری در سطح جهانی سوارند. با اینکه سرعت پیشرفت فناوری در صنعت ریزپردازنده شگفت‌آور است، اینتل سال‌ها است که در کارزار رقابت پیشتاز بوده است. جالب است بدانیم که این رویکرد، صرفه‌جویی هزینه هم در پی دارد زیرا با اتخاذ رویکرد باز به نوآوری، نیروی انسانی و امکانات دیگر شرکت‌ها و مراکز پژوهشی در راستای کسب‌وکار اینتل به خدمت گرفته می‌شوند. اگر چه آن شرکت بهایی هم بابت استفاده از نتایج پژوهش‌های بیرونی می‌پردازد، اما معمولا این مبلغ کل هزینه پژوهشگران، امکانات پژوهشی و انواع هزینه‌های بالاسری را پوشش نمی‌دهد.

باید اشاره کرد که پیروی از رویکرد شرکت اینتل به فرآیند نوآوری پیچیدگی‌هایی نیز دارد و مدیریت آن دشوارتر است، اما مزایای آن آشکار است. با این وجود بسیاری از شرکت‌های ایرانی همچنان از رویکرد سنتی و بسته به پژوهش و نوآوری پیروی می‌کنند. برخی از مدیران صنعت گمان می‌کنند که شرایط شرکت‌هایی چون اینتل در بافت اقتصادی آمریکا را نمی‌توان با شرایط اقتصاد ایران مقایسه کرد و به همین دلیل از مزایای رویکرد باز به نوآوری چشم‌پوشی می‌کنند، اما برخی شرکت‌های پیشتاز ایرانی با پیروی از رویکرد باز به فرآیند نوآوری، به کسب‌وکار خود رونق فزاینده‌ای بخشیده‌اند. در این میان، تجربه شرکت گز سکه قابل توجه است.

شرکت گز سکه که در سال ۱۳۳۳ پایه‌گذاری شده است در سال‌های اخیر به یکی از نوآورترین شرکت‌ها در صنعت گز و شیرینی کشور تبدیل شده است. این شرکت در سال ۱۳۸۷ با سرمایه‌گذاری در پژوهشی اولیه که در پژوهشکده زیست‌فناوری اصفهان انجام شده بود توانست به فناوری کلیدی شیرین‌کننده گیاهی دست یابد. از آن پس، این شرکت رویکرد باز به نوآوری را با قدرت دنبال کرده است. برای نمونه در سال‌های اخیر این شرکت اقدام به برگزاری همایش ملی گز کرده است تا از این طریق در جریان آخرین دستاوردهای پژوهشی در این حوزه قرار گیرد.

این شرکت در یکی از تحسین‌برانگیزترین اقدامات خود، «مرکز رشد فناوری‌های گز، شیرینی، شکلات و صنایع وابسته» را در اسفند ماه سال ۱۳۹۲ پایه‌گذاری کرد. اکنون پژوهشگران و کارآفرینان این حوزه می‌توانند با استقرار در این مرکز و برخورداری از حمایت‌ها و سرمایه‌گذاری شرکت گز سکه، از شانس بیشتری برای موفقیت برخوردار می‌شوند. این شرکت‌های نوپا و خوش‌آتیه از خدمات استقرار و امکانات اداری، حمایت‌های حقوقی و قانونی، خدمات آموزشی و مشاوره‌ای، خدمات آزمایشگاهی و کارگاهی برخوردار می‌شوند و آشکار است که چتر حمایتی شرکت گز سکه چقدر برای کامیابی آنها در بازار کلیدی است.

متقابلا شرکت گز سکه هم بر موج نوآوری در این صنعت سوار می‌شود و در نوآوری‌های برتر این صنعت سرمایه‌گذاری کرده و از این راه به مزیت رقابتی چشمگیری در برابر تمام رقبای خود در داخل و حتی خارج از کشور دست می‌یابد. بنابراین جای شگفتی نیست که در سال‌های اخیر که شرکت‌های رقیب در حفظ سهم بازار سنتی خود با مشکلات فراوان روبه‌رو بوده‌اند، رشد فروش سالانه شرکت گزسکه به واسطه عرضه محصولات سالم و نوآورانه بین ۴۰ تا ۵۰ درصد بوده است. امروزه این شرکت با صادرات محصولات خود به بیش از ۳۰ کشور به بزرگ‌ترین صادرکننده گز بدل شده است.

تجربه‌های موفق در پیروی از رویکرد باز به نوآوری گواهی بر این امر است که این رویکرد در بافت اقتصادی ایران نیز نه تنها قابل اجرا بلکه مزیت‌آفرین است. البته فرآیند گذار به نوآوری باز باید به خوبی مدیریت شود و این کار با آزمون و خطی شدنی نیست. بکارگیری آموزه‌های نوین علم مدیریت نوآوری در این زمینه می‌تواند بسیار راهگشا باشد.