سیدمحمد اعظمی‌نژاد * منبع: mindtools در نظر بگیرید که با تصمیم مهمی مواجه هستید که می‌تواند بر زندگی شخصی یا کسب‌وکارتان تاثیر اساسی بگذارد. ممکن است این تصمیم، تامین مالی برای خرید خانه‌ای بزرگ‌تر، یا طراحی و ساخت محصولی جدید برای ورود به بازار باشد.

این امکان وجود دارد که بعضی از اقداماتی که در ذهن داشته‌اید، عملی کرده و به نتیجه رسیده باشید، اما وقتی کمی بیشتر دقت می‌کنید مشاهده می‌شود با نتایجی مواجه می‌شوید که می‌تواند آسیب‌های جدی به شما وارد و حتی در زندگی و کسب‌وکار شما اختلال ایجاد کند.
تجزیه و تحلیل سناریو طی سال‌های اخیر، کمک فراوانی به سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف برای مدیریت ریسک و توسعه برنامه‌های استراتژیک آنها کرده است. ابزار تجزیه و تحلیل سناریو، با ارائه چارچوبی منطقی و حرفه‌ای اجازه می‌دهد تا آگاهی بیشتری از پیامدهای وضعیت آینده داشته باشید. با استفاده از این ابزار، می‌توانید درباره زمینه‌های مختلفی که ممکن است در آینده با آن مواجه شوید تصمیم‌گیری کنید.
معرفی ابزار
در این ابزار هر سناریو، به معنای مسیر احتمالی است که برای آینده ترسیم می‌کنید. پیشنهاد این ابزار فرآیند تجزیه و تحلیل سناریو، پنج مرحله ساده زیر است:
۱) مساله را تعریف کنید. ابتدا تصمیم بگیرید که به چه چیزی می‌خواهید برسید و برای آن، افق زمانی مشخص کنید. به این ترتیب می‌توانید اندازه و مقیاس سناریو و برنامه‌های احتمالی را پیش‌بینی کنید.
برای مثال، آقای هولتز می‌خواهد برای طراحی یک نرم‌افزار مدیریت مالی ویژه اقدام کند. افق زمانی او برای بازار این نرم‌افزار، پنج سال آینده است. با استفاده از این صورت مساله او برای توسعه سناریوهای مرتبط تلاش می‌کند.
۲) اطلاعات را گردآوری کنید. گام بعدی، شناسایی عوامل کلیدی، روندها و عوامل عدم قطعیتی است که ممکن است روی طرح شما اثر بگذارد. یکی از روش‌های مناسب برای این گام استفاده از ابزار PESTEL(این ابزار قبلا در همین ستون معرفی شده است) است. با استفاده از آن می‌توانید مجموعه عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک موثر را شناسایی کنید.
در شناسایی روندها مراقب باشید ارزیابی‌های خود را برپایه شواهد و مستندات انجام دهید و نه فرضیات.
در ادامه مثال همین نوشتار، آقای هولتز اطلاعات زیر را در ارتباط با طرح نرم‌افزار خود به دست آورده است:
به دلیل وضعیت رکود اقتصادی، بسیاری از مشتریان تمایلی به خرید نرم‌افزار ندارند.
از نظر افزایش بهره‌وری، ارتقای نرم‌افزار برای مشتریان یک الزام است.
بسته‌های نرم‌افزاری در صورت ورود قوی به بازار می‌توانند موقعیت خود را حفظ کنند.
برای ارائه خدمات پس از فروش به مشتریان چالش عدم کفایت کارشناس ماهر وجود دارد.
۳) «قطعیت»ها را از «عدم قطعیت»ها جدا کنید. در جریان گردآوری اطلاعات ممکن است به بعضی از اطلاعات اطمینان کامل داشته باشید. این امکان هم وجود دارد که در خصوص بعضی داده‌ها نیز هنوز دچار ابهام باشید. سعی کنید تمامی موارد قطعی و غیرقطعی را با اولویت‌بندی و امتیازدهی از هم جدا کنید. این موضوع به تصمیم‌گیری صحیح کمک قابل‌توجهی می‌کند.
آقای هولتز، در هنگام گردآوری اطلاعات در ابتدای دریافت اطلاعات دچار سردرگمی و ابهام زیادی بود، اما با استفاده از روش اولویت‌بندی توانست مجموعه اطلاعات را دسته‌بندی و برای هریک راهکاری مناسب تعریف کند.
۴) سناریوهای مورد نظر خود را توسعه دهید. اکنون پس از طی شدن گام سوم با استفاده از موارد عدم قطعیتی که بیشترین امتیاز را کسب کرده‌اند، بدترین حالت و بهترین نتیجه ممکن را برای خود تصویر و براساس آن یک سناریوی اجرایی تهیه کنید. در این مرحله سعی کنید اولین سناریویی که به ذهن شما خطور می‌کند یادداشت کنید.
در مثال همین نوشتار، آقای هولتز برای اساس گام‌های طی شده تصمیم گرفت سناریوهای خود را به صورت زیر توسعه دهد:
سناریو اول: «اگر همه چیز خوب پیش رود»- در این صورت طی پنج سال آینده رشد اقتصادی مناسبی خواهیم داشت و فروش نرم‌افزار در بازار بدون مانع خواهد بود و می‌تواند موقعیت بدون رقیبی در بازار داشته باشد.
سناریو دوم: «رکود اقتصادی»- در صورت بروز رکود اقتصادی، با ایجاد شوک قیمتی در محصول می‌توان به حضور در بازار ادامه داد.
سناریو سوم: «رقابت شدید»- ممکن است که یک رقیب بسیار قوی بازار را قبضه کند. در این صورت باید از ابزارهای رقابتی جایگزین ازجمله خدمات پس از فروش متمایز و... استفاده کرد.
۵) از سناریو مورد نظر در برنامه‌ریزی خود استفاده کنید. در این مرحله می‌توانید پس از بررسی‌های نهایی از سناریوی انتخابی در برنامه‌ریزی‌تان استفاده کنید.
چنانچه این توانایی در فرد یا سازمان به‌دست آید که سناریوهایی مبتنی بر اطلاعات صحیح و به‌صورت هدفمند تهیه کند، می‌توان انتظار داشت خروجی تجزیه و تحلیل سناریو، محتوایی قابل استناد برای بهبود و توسعه برنامه‌های سازمان باشد.
استفاده از ابزار تجزیه و تحلیل سناریو، راهکاری اثربخش در سازمان برای بحث و تبادل نظر و یادگیری مشارکتی افراد کلیدی سازمان و ذی‌نفعان آن است و با استفاده از آن کلیه مشارکت‌کنندگان درک عمیق‌تری از وضعیت احتمالی پیشروی سازمان خواهند داشت.
* عضو هیات‌رئیسه کمیته تخصصی توسعه - انجمن مدیریت منابع انسانی ایران
(hrjournalist.blogfa.com)