سیکل کامل پژوهش تا تجاری‌سازی
گردآوری وتنظیم: زهرا شوروزی ضعف تحقیق و توسعه‌ تکنولوژی، عارضه‌ای مهم در صنعت کشور ما است. وقتی کشور در این راستا توانمند می‌شود که صنعت ما به چشمه‌ای جوشان از خلاقیت، نوآوری و تکنولوژی تبدیل شده باشد.
اتفاقی که در ایران رخ می‌دهد این است که تکنولوژی خریداری شده و تلاش‌ها برای راه‌اندازی و ارائه‌ محصولات به بازار صورت می‌گیرد و تلاشی برای نوآوری در تکنولوژی محصول و فرآیند رخ نمی‌دهد. به همین دلیل محصول قدیمی شده و بعد از مدتی توانایی رقابت با محصولات جدید عرضه شده به بازار‌ها را ندارد. صنعت مجددا به ‌دنبال خرید تکنولوژی جدید می‌رود و داستان قدیمی شدن برای تکنولوژی جدید تکرار می‌شود. این روندی است که در اکثر صنایع کشور دیده می‌شود. چنین صنایعی زایندگی و رشد درون زا ندارند.
فقدان یا سطح پایین تحقیق و توسعه تکنولوژی؛ چرا؟
به‌رغم ضرورت نوآوری و توسعه تکنولوژی در کشور، توانایی مالی بنگاه‌های بزرگ در حمایت از سیستم‌های توسعه تکنولوژی و اذعان مدیران ارشد به ضرورت توسعه تکنولوژی در کشور و مواردی از این دست، تحقیق و توسعه تکنولوژی در صنعت کشورمان ضعیف است. حتی وقتی افرادی با اعتقاد راسخ بر مسند مدیریت سازمان‌های بزرگ می‌نشینند، اتفاق زیادی رخ نمی‌دهد و آثار و نتایج کمی به‌دست می‌آید. چرایی چنین وضعیتی را باید علاوه‌بر سیاست‌های کلان اقتصادی که با تجلی در قیمت پایین ارز با اتکا به درآمدهای نفتی موجب آسیب دیدن تولید در داخل می‌شود در سازماندهی و ساختارهای توسعه علم و تکنوژی هم جست‌وجو کرد.
جست‌وجو در علل ساختاری:
۱. حمایت مدیران از توسعه علم و تکنولوژی و عملکرد نظام توسعه تکنولوژی:
حمایت مدیران ارشد بنگاه‌ها از توسعه تکنولوژی داخلی اولین ضرورت است. حمایت مدیران موجب شکل‌گیری فعالیت‌های توسعه علم و تکنولوژی می‌شود؛ در صورتی که این حمایت‌ها موجب نتایج عملی شود؛ حمایت مضاعف مدیران را در پی خواهد داشت، اما درصورتی که از این ساختار نتایج عملی به‌دست نیاید مدیران از حمایت توسعه تکنولوژی دست خواهند کشید.
البته حمایت مدیران به دو عامل بستگی دارد: نرخ ارز و تلاش و جذابیت‌هایی که فروشندگان خارجی به وجود می‌آورند. در مورد نرخ ارز، اگر به‌رغم تورم بالای داخلی نرخ ارز ثابت نگه داشته شود، خرید تکنولوژی‌های خارجی به‌صرفه‌تر می‌شود و احتمالا میزان حمایت از تحقیق و توسعه فناوری را کاهش می‌دهد؛ همچنین فشار‌هایی که ناشی از تبلیغات و تکنیک‌های بازاریابی از سوی فروشندگان خارجی است موجب خرید از خارج و کاهش حمایت‌ها می‌شود.
۲. خرید تکنولوژی از خارج در مقابل توسعه تکنولوژی در داخل
سطح تکنولوژی در دنیا به علت رقابت و پیشرفت‌های علمی در حال پیشرفت است، در صورتی که همگام با محیط و تغییرات و پیشرفت صنایع دنیا؛ تکنولوژی موجود در کشور به روز نشده باشد، بعد از مدتی قابلیت رقابت را از دست داده و برای بالا بردن سطح کیفیت تکنولوژی سابق باید به خرید از کشور‌های پیشرفته یا سفارش به بخش‌های فناور در داخل کشور روی آورد.
خرید از خارج آسان‌تر و سریع‌تر نتیجه می‌دهد اگرچه در بلندمدت عقب افتادگی مجدد را سبب می‌شود. سفارش به بخش‌های فناور داخلی به صبر و حوصله نیاز دارد و زمانگیر است ولی پایه‌های استمرار پیشرفت تکنولوژیرا موجب می‌شود.
ساختار تحقیق و توسعه تکنولوژی:
تولید فناوری در داخل کشور از یک ساختار تولید فناوری به‌دست می‌آید که از پژوهش شروع می‌شود و به فناوری تجاری‌شده ختم می‌شود. پژوهش موجب تولید علم می‌شود که این علم به فناوری و سپس به سمت تجاری‌سازی پیش می‌رود و درصورتی که در نتیجه تجاری شدن درآمدزایی رخ دهد، درآمدهای حاصله بخش‌های پژوهش، فناوری و تجاری‌سازی را تغذیه و تقویت خواهد کرد.
درصورتی که این چرخه به‌طور کامل رخ دهد، موجب رضایت حامیان پژوهش خواهد شد. در ساختار مزبور در حوزه پژوهش، پروژه‌های تکمیل‌شده به‌صورت مقالات و گزارش ثبت می‌شوند. برخی از این مقالات توانایی تبدیل شدن به فناوری را داشته‌اند و به پروژه‌های تولید فناوری تبدیل می‌شوند.
نتایج حاصل از فناوری در صورتی که قابلیت تجاری‌سازی را داشته باشند و زمینه‌های تجاری‌سازی هم آماده شده باشند به فناوری‌های در دست تجاری‌سازی منتقل می‌شوند. فناوری‌هایی که با موفقیت تجاری می‌شوند موجب درآمدزایی شده و به این‌ترتیب سیکل پژوهش تا تجاری‌سازی کامل می‌شود.
سازوکار رشد فعالیت‌های پژوهشی:
در حوزه پژوهشی، پروژه‌هایی که توانایی تبدیل شدن به فناوری را داشته باشند و بستر تولید فناوری آماده باشد، به بخش فناوری راه پیدا می‌کنند، در غیر این‌صورت نتایج فقط گزارش شده یا چاپ می‌شود و مصرف صنعتی پیدا نمی‌کند. درصد پروژه‌های پژوهشی که بدون کاربرد صنعتی باقی می‌مانند علاوه‌بر آمادگی بسترهای تولید فناوری به توجه به نیاز بازار، در زمان انتخاب به ضریب ریسک نتیجه‌بخش بودن پژوهش نیز بستگی خواهد داشت.
این پروژه‌ها توسط تجهیزات پژوهشی (وسایل آزمایشگاهی و...)، نیروی پژوهشی (دانشمندان و...) و تجربه پژوهشی تکمیل می‌شوند. در صورت اثر بخش بودن پروژه‌ها و قابلیت انتقال آنها به حوزه فناوری، انتظار می‌رود بودجه پژوهشی افزایش یابد، در غیر این صورت موجب تضعیف حمایت از پژوهش می‌شود. بنابراین می‌توان علل رشد فعالیت‌های پژوهشی را در ثمربخش بودن فعالیت‌های پژوهش و تقویت منابع مالی پژوهشی و جذب نیروی پژوهشگر، تامین تجهیزات پژوهشی و انباشت تجربیات پژوهشی دانست و موانع پیش روی آن را در اثربخشی کم فعالیت‌های پژوهشی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی، انتخاب نامناسب پروژه‌های تحقیقاتی و کاهش حمایت‌ها و منابع مالی پژوهش دانست.
سازوکار فعالیت‌های توسعه فناوری:
درصورتی که پروژه‌ها توانایی ورود به بخش فناوری را داشته باشند، توسط نیروی فناور و تجهیزات فنی مناسب، نمونه کوچکی از آن ساخته می‌شود و به بخش تجاری‌سازی راه پیدا خواهند کرد، در اینجا باید دقت شود که نیروی فناور با نیروی پژوهشگر تفاوت دارد. نیروهایی که نتایج پژوهش را به فناوری تبدیل کنند، باید ضمن داشتن توانایی ایجاد ارتباط با پژوهشگر دارای مهارت‌های فنی نیز باشند. پروژه‌هایی که به بخش تولید فناوری راه پیدا می‌کنند نیز با ریسک عدم توفیق مواجه هستند و ریسک تبدیل نتیجه پژوهش به فناوری نیز به کیفیت انتخاب پروژه پژوهشی و انتخاب نتیجه آن که باید به فناوری تبدیل شود، بستگی دارد.
در صورتی که پروژه خوب انتخاب نشود و بستر تبدیل پژوهش به فناوری ایجاد نشود، در مرحله فناوری نیز پروژه‌های بی‌ثمر و بدون بازده خواهیم داشت. به نتیجه رسیدن مرحله فناوری زمینه را برای تجاری‌سازی و تولید درآمد فراهم می‌سازد که خود سبب تقویت منابع مالی فعالیت فناوری می‌شود و موجب جذب نیروهای فناور و تامین تجهیز لازم برای فناوری و انباشت تجربه در تبدیل نتایج پژوهشی به فناوری و رشد حوزه تولید فناوری می‌شود.
بنابراین می‌توان علل رشد فعالیت‌های توسعه فناوری را در وجود نتایج تحقیقاتی برای تبدیل به فناوری، تامین منابع مالی و تجهیزات فناوری، جذب نیرو‌های فناوری با قابلیت تعامل با پژوهشگر و انباشت تجربیات دانست. همچنین می‌توان موانع رشد فعالیت‌های توسعه فناوری را در اثربخشی کم فعالیت‌های فناوری در وضعیت اقتصادی و اجتماعی، کاهش حمایت‌ها و منابع مالی از فعالیت‌های توسعه فناوری دانست.
سازوکارهای رشد فعالیت‌های تجاری سازی:
در صورتی که پروژه‌ای از بخش فناوری به بخش تجاری‌سازی وارد شود، نیاز به نیروهای متخصص درحوزه‌های سازماندهی، فروش، مدیریت و روش‌های تامین منابع مالی دارد، تا به درآمد‌زایی برسد. با تجاری‌سازی موفقیت‌آمیز هزینه بخش‌های فناوری، پژوهش و تجاری‌سازی جبران خواهد شد. بنابراین رشد تجاری‌سازی در وجود نتایج فناوری برای تبدیل به محصولات و خدمات تجاری، وجود و جذب نیروهای انسانی مناسب که مهارت‌های متفاوت از پژوهشگران و فناوران دارند، انباشت تجربیات تجاری‌سازی است. همچنین موانع رشد فعالیت‌های تجاری‌سازی را در فقدان تجربه و دانش تجاری‌سازی، بستر اقتصادی نامناسب برای توسعه تجاری دستاورد‌های داخلی، انگیزه مدیران برای خرید از خارج و ریسک زیاد به علت انتخاب نامناسب پروژه‌ها بدون توجه به بازار نیز می‌توان دسته‌بندی کرد.
جمع‌بندی:
توسعه تکنولوژی فرآیندی یکپارچه از پژوهش تا توسعه فناوری و تجاری‌سازی است. برای اینکه توان توسعه داخلی افزایش یابد، باید پژوهش‌ها با توجه به نیاز بازار انتخاب شده باشد و توسعه فناوری براساس پژوهش‌های کاربردی شکل گیرد. تجاری‌سازی، ثمره اقتصادی فعالیت‌های پژوهشی و توسعه فناوری را حاصل می‌کند، تا مبنای تقویت فعالیت‌های زنجیره‌ای شود. سیکل کامل پژوهش تا تجاری‌سازی در یک سازمان بزرگ با تخصص‌های متفاوت در یک شبکه از همکاری نهادها باید شکل بگیرید.