رهبری خدمتگزار؛ نمود اثربخش مدیریت اخلاقی
محمدجعفر نظری یکی از رویکرد‌ها نسبت به مدیریت و رهبری در سازمان‌ها که روز به ‌روز مقبولیت بیشتری می‌یابد رویکرد رهبری خدمتگزار 1 است. این مقوله اگرچه به خودی خود یک اصل اخلاقی به شمار نمی‌آید، اما مبتنی بر اصول اخلاقی و اولویت دادن به دیگران است.
آیا این دو نقش (خدمتگزار و رهبر) می‌توانند در یک فرد (یک مدیر) جمع شوند؟ انگاره‌های بنیادین راهبری خدمتگزار کدامند؟
رهبری خدمتگزار در واقع مدلی از مدیریت اخلاقی است که پایه آن اولویت دادن به خدمت به دیگران (ذی‌نفعان) است.
طبق گفته رابرت گرینلیف ۲، «این مقوله با این احساس طبیعی آغاز می‌شود که انسان دوست دارد، خدمت کند.» سپس، یک گزینش آگاهانه فرد را به سوی آرزوی رهبری سوق می‌دهد. این مدل در توجه مدیر به برآورده‌کردن نیاز دیگران، متبلور می‌شود. یعنی مدیر با تلاش جهت برآوردن نیازهای کارکنان در آنها نفوذ می‌کند و هدایت واقعی امور را در سازمان به دست می‌گیرد.
دوره نوین رهبری خدمتگزار با آثار رابرت گرینلیف شناخته می‌شود که امروزه به‌عنوان پدر این جنبش مطرح است. گرینلیف ۳۸ سال تجربه کاری در شرکت AT& T را دارد. وی پس از بازنشستگی مرکز اخلاق کاربردی را تاسیس کرد که بعدها به مرکز رهبری خدمتگزار گرینلیف تغییر نام داد. وی تا اندکی پیش از مرگ خود در سال ۱۹۹۰ در این مرکز فعالیت می‌کرد و طی این مدت در حلقه‌های رهبری به‌عنوان یک متفکر، نویسنده، مشاور و سخنران در بسیاری از سازمان‌ها تاثیرگذار بود. گرینلیف در کتاب خود با نام رهبری خدمتگزار، داستان کوتاه «سفری به مشرق» اثر هرمن هسه را بر تحقق ایده «رهبری خدمتگزار» خود موثر می‌دانست.
نکته اصلی‌ای که گرینلیف از این داستان برداشت کرد آن بود که یک رهبر بزرگ پیش از هر چیز به‌عنوان یک خدمتگزار دیده می‌شود و راز بزرگ بودنش هم همین است.
گرینلیف نتیجه می‌گیرد که رهبر خدمتگزار باید اول خادم باشد؛ این نقش با حس طبیعی یک فرد برای خدمت کردن آغاز می‌شود؛ اما سپس به ‌عنوان یک انگیزه آگاهانه برای رهبری کردن مطرح می‌شود. این شخص تفاوت آشکاری با شخصی دارد که «اول رهبر» است. این دو مفهوم در واقع دو سر یک طیف هستند و البته نقاطی را می‌توان در میان دو سر این طیف تصور کرد. لری اسپیرز، مدیر ارشد اجرایی مرکز رهبری خدمتگزار گرینلیف با مطالعه دقیق آثار وی به مجموعه‌ای از ده ویژگی کلیدی برای توسعه رهبری خدمتگزار دست یافته است. این ده ویژگی در مجموع نمودی از رفتارها و خصوصیات رهبر را ترسیم می‌کنند و عبارت است از:
• گوش دادن به کارکنان (شنود اثربخش)
• هم‌حسی با کارکنان
• التیام دادن به دردهای کارکنان
• متقاعدسازی
• هوشیاری نسبت به نیازهای کارکنان
• بلند نظری
• مفهوم‌سازی از ارزش‌های اخلاقی
• تعهد به رشد افراد
• نگاهبانی از ارزش‌های اخلاقی در سازمان
• ایجاد روحیه جمعی
همه ویژگی‌های ده‌گانه رهبران خدمتگزار مبتنی بر ایده اخلاقی «مقدم داشتن دیگران» هستند. برخی از این ویژگی‌ها را می‌توان به‌عنوان ارزش و برخی دیگر را به‌عنوان رفتار تلقی کرد. بنابراین، رهبری خدمتگزار اغلب چنین اصول و دیدگاه‌های اخلاقی را
دربر می‌گیرد.جوان سیولا که یکی از صاحب‌نظران رهبری است، بیان می‌کند که رهبری خدمتگزار پلی بین ایده‌های اخلاق کسب‌وکار و رهبری ایجاد می‌کند. افراد از آن رو از رهبران خدمتگزار پیروی می‌کنند که به آنها اعتماد دارند. این اعتماد مستلزم بعد اخلاقی است.
جیمز اوتری مولف کتاب‌های پرفروش مربوط به رهبری بیان می‌کند که رهبری خدمتگزار همان راه درست و راهی بهتر برای مدیر بودن در زندگی سازمانی است. وی می‌افزاید: «این نوع رهبری بهره‌وری را افزایش می‌دهد، خلاقیت را برمی‌انگیزد و به خط عملیاتی سازمان سود می‌رساند.»
از آنجا که محور رهبری خدمتگزار ارزش‌های اخلاقی است، می‌توان رواج و موفقیت این نوع رهبری را نشانه‌ای از اهمیت اخلاق در بهسازی کسب‌وکار و دستیابی به اهداف سنتی کسب‌وکار همچون منفعت رساندن به سرمایه‌گذاران دانست.
به دیگر سخن، توجه به اصول اخلاقی در مدیریت نه‌تنها باعث پاسداری از ارزش‌های انسانی می‌شود؛ بلکه دستیابی به اهداف مربوط به سودآوری در کسب و کار را نیز آسان می‌سازد. زیرا باعث آکنده شدن سازمان در اعتماد و رضایت درونی کارکنان می‌شود.
• منابع در دفتر روزنامه موجود است.
پاورقی:
۱- Servant Leadership
۲- Robert Greenleaf