از معامله پایا پای تا تجارت جهانی

نیکی مجرب

کره زمین به راستی کوچک شده است، این را دیگر فقط مارشال مک لوهان با نظریه دهکده جهانی‌اش نمی‌گوید، همه شواهد و قرائن نشانگر این امر هستند، از اینترنت و ماهواره گرفته تا وسایل حمل‌ونقل هوایی و زمینی، آدم‌ها را با سرعتی شگفت انگیز گرد هم می‌آورند و امکان مواجهه چهره به چهره‌شان را فراهم می‌آورند. اگر روزی آدم‌ها مجبور بودند با کاروان‌‌های اسب و شتر یا کشتی‌‌های چوبی مسافت‌ها را بپیمایند تا کالاهای‌شان را با یکدیگر تعویض کنند، امروز می‌توان در خانه نشست و مقادیر معتنابهی جنس و کالا از آن سوی دنیا خرید، آن هم بدون آنکه چهره فروشنده را ببینند یا حتی پولی کاغذی به او پرداخت کنند و این یعنی داد و ستد در عرصه بین‌المللی.

امری که صد البته قواعد و قوانین خاص خودش را دارد و اگر چه به یک معنا همه کارها را ساده کرده، اما پیچیدگی‌‌های مخصوص به خودش را نیز فراهم آورده است. دشواری‌هایی که اگر آنها را نشناسیم، نمی‌توانیم در بازار جهانی کاری از پیش ببریم.

کتاب «دادوستد بین‌المللی» اینجا است که به کار می‌آید، نوشته مشترک جان‌دی دانیلز رییس بخش مدیریت اجرایی دپارتمان ساموئل ان بریدلند دانشگاه میامی و لی اچ رادبو مدیر مرکز مدیریت جهانی ویتمور دانشگاه بریگام یانگ و دانیل پی سالیوان استاد داد و ستد بین‌المللی دانشگاه دالور که زیر نظر سید محمد هادی نژاد حسینیان ترجمه شده و جلد اول آن با زیر عنوان محیط‌ها و عملیات به همت انتشارات سازمان مدیریت صنعتی منتشر شده است.

نویسندگان کتاب که به زبان‌‌های اسپانیایی، چینی، تایلندی و روسی نیز ترجمه شده است، مدعی اند که «هیچ کتاب دیگری از نظر بررسی دقیق نظریه‌‌های تجارت جهانی و اتفاقاتی که در بازارهای مختلف جهانی رخ می‌دهند با کتاب حاضر قابل مقایسه نیست.»

کتاب از سه بخش اساسی تشکیل شده است: سابقه دادوستد بین‌المللی، مطالعه تطبیقی چارچوب‌‌های محیطی رقابت و نظریه‌ها و نهادها: تجارت سرمایه گذاری. بخش اول یک فصل با عنوان جهانی شدن و داد و ستد بین‌المللی دارد. در این فصل نویسندگان به شرح این نکته می‌پردازند که دادوستد بین‌المللی چیست و عواملی سبب رخداد جهانی شدن گشته‌اند.

به عقیده مولفان تهدید حاکمیت ملی، رشد اقتصادی و فشارهای محیطی و افزایش نابرابری درآمد و فشارهای روحی از مشکلات اصلی جهانی شدن هستند و در پایان فصل نیز تفاوت‌‌های داد و ستد بین‌المللی با معاملات داخلی معرفی شده اند.

فصل دوم کتاب مساله داد و ستد بین‌المللی را در مقابل مسائل فرهنگی مورد بررسی قرار می‌دهند. نویسندگان می‌کوشند در این فصل با تعریف مفهوم ملت و تشریح چگونگی شکل‌گیری فرهنگ‌ها، شیوه‌‌های رفتاری موثر بر داد و ستد را معرفی کنند و چگونگی برخورد با تفاوت‌‌های فرهنگی در امر داد و ستد را نشان دهند.

فصل سوم کتاب به مسائل سیاسی و حقوقی داد و ستد بین‌المللی اختصاص یافته است. در این فصل نویسندگان به ویژگی‌‌های محیط‌‌های سیاسی و حقوقی می‌پردازند و در بخش پایانی فصل دشواری‌ها و نگرانی‌‌های حقوقی دادوستد در یک نظام بین‌المللی را ارزیابی می‌کنند.

فصل چهارم دادوستد بین‌المللی در پهنه مفاهیم تحلیلی اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرد. نویسندگان ابتدا مشخصات یک نظام اقتصادی مثل تورم، بیکاری، بدهی، توزیع در آمد، فقر،هزینه‌‌های بازار کار و... را معرفی می‌کنند و سپس به معرفی انواع نظام‌‌های اقتصادی و ابزارهای گذار اقتصادی می‌پردازند.

فصل پنجم کتاب به مسائل اجتماعی جهانی‌سازی می‌پردازد. در این فصل آثار و منطق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از حیث اجتماعی بیان می‌شوند. یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مباحث این فصل بحث اخلاق و دادوستد بین‌المللی است، دغدغه‌‌های زیست‌محیطی، فساد و اخلاق کسب‌وکار از مباحث مهمی است که در این فصل مورد بحث قرار می‌گیرد.

فصل ششم کتاب نظریه‌‌های اساسی داد و ستد بین‌المللی مثل نظریه‌‌های مداخله جویانه و نظریه‌‌های تجارت آزاد بررسی می‌شوند. پویایی و ایستایی داد و ستد و نظریه تحرک عوامل تولید از دیگر مباحثی است که در این فصل مورد بحث واقع می‌شود. فصل پایانی کتاب تاثیر دولت بر داد و ستد نام دارد. نویسندگان در این فصل نتایج متناقض سیاست‌‌های تجاری را بیان می‌کنند و دلایل اقتصادی دخالت دولت مثل مبارزه با بیکاری، حمایت از صنایع نوپا، ایجاد پایگاه صنعتی و روابط اقتصادی با دیگر کشورها را تشریح

می‌کنند.

حمایت از صنایع اساسی، جلوگیری از حمل کالا به کشورهای متخاصم، حفظ یا توسعه حوزه‌‌های نفوذ و حفظ هویت ملی از دلایل غیراقتصادی دخالت دولت‌ها در دادوستد بین‌المللی است. بررسی آثار دخالت دولت در تجارت و تاکتیک‌هایی برای مقابله با رقابت وارداتی آخرین مباحث این فصل و کتاب هستند.

کتاب گذشته از گستردگی مباحث شامل مثال‌‌های متنوع و روزآمدی است که می‌تواند علاوه بر دانشجویان همه کسانی را که به دادوستد بین‌المللی علاقه دارند یا به نحوی با آن سر و کار دارند، به خود جذب کرده و نکات کاربردی فراوانی به ایشان گوشزد کند.