پلاستیکهای زیستی؛ راهحلی پایدار یا حواسپرتی از بحران زبالههای پلیمری؟
پلاستیکهای زیستی؛ واژه گیجکننده
اگرچه پلاستیکهای زیستی تنها یکدرصد از بازار پلاستیک را تشکیل میدهند، برخی از آنها بهعنوان آینده پایدارتر پلاستیک یاد میکنند، در حالیکه بسیاری از کشورها خود را برای مقابله با آلودگی پلاستیکی آماده میکنند، برخی بهدنبال گنجاندن پلاستیکهای زیستی بهعنوان جایگزین پلاستیکهای سنتی هستند. انجمن پلاستیکهای زیستی اروپا در وبسایت خود با ذکر خنثیبودن کربن و زیستتخریبپذیری بهعنوان مزایای پلاستیکهای زیستی، نسبت به پلاستیکهای سنتی، ادعا میکند: «پلاستیکهای زیستی باعث تکامل پلاستیکها میشوند.» اما پلاستیکهای زیستی بهطور کامل دربرابر هیاهوی سرعت تجزیه سریعتر، مواد ایمنتر و ردپای کربن کمتر، موفق عمل نکردهاند، با این حال کارشناسان میگویند که اگر مدیریت پایان عمر و ایمنی شیمیایی در طراحی آنها لحاظ شود و استانداردها و مقررات قویتری برای جلوگیری از سبزشویی مواد توسط شرکتها درنظر گرفته شود، میتواند درمیان مجموعهای از راهحلها قرار گیرد.
مارتین واگنر، دانشیار زیستشناسی در موسسه علم و فناوری نروژ به اتاق خبر علوم بهداشت محیط (EHN) گفت: «پلاستیکهای مبتنی بر زیست میتوانند بخشی از راهحل باشند، اگر- و این یک اگر بزرگ است- ما موفق شویم آنها را ایمن کنیم که شامل خلاصشدن از شر مواد شیمیایی نگرانکننده و تولید آنها بهگونهای است که نانوذرات و میکروپلاستیک زیادی ایجاد نمیکند.» تحقیقات واگنر نشاندادهاست که آن کاسههای کمپوستپذیر و بطریهای نوشابه گیاهی که ظاهرا دوستدار زمین هستند، میتوانند مانند مواد شیمیایی قابل شستوشویی باشند که به اندازه مواد پلاستیکی سنتی برای سلامتی مضر هستند. علاوهبر این، پلاستیکهای زیست تخریبپذیر بحران زبالههای پلاستیکی را حل نمیکنند. آنها باید در پایان عمرشان بهدرستی مدیریت شوند، اما ما هنوز زیرساختهای صنعتی کمپوست یا تدابیر نظارتی برای مدیریت زبالههای پلاستیکی نداریم.
پلاستیکهای زیستی؛ یک واژه گیجکننده
عدمشفافیت در اصطلاحاتی مانند زیست تخریبپذیر یا مبتنی بر زیست منجر به سوءتفاهمهای زیادی میشود. ریچارد تامپسون، استاد زیستشناسی دریایی و مدیر موسسه دریایی دانشگاه پلیموث، به EHN گفت: «اگر بدبینانه به آن نگاه کنم، فکر میکنم بیوپلاستیک اصطلاحی است که عمدا برای سردرگمی ایجاد شدهاست.» بسیاری به اشتباه معتقدند که همه پلاستیکهای زیستی در محیطزیست، تخریب یا تجزیه میشوند. بسیاری همچنین تصور میکنند که بیوپلاستیکها بهمعنای گیاهی هستند، اما برخی مانند پلیبوتیلنآدیپاتترفتالات یا PBAT تنها از سوختهای فسیلی ساخته شدهاند. این صنعت موادی مانند PBAT را پلاستیک زیستی مینامد، زیرا آنها طوری مهندسی شدهاند که دقیقا مانند پلاستیکهای زیستی گیاهی، بسته به نوع پیوندهای شیمیایی موجود در آنها و شرایط محیطی تجزیه میشوند.
صنعت، پلاستیکهای زیستی را به دو گروه تقسیم میکند: زیست تخریبپذیر و غیرقابل تجزیه که اغلب شامل پلاستیکهای گیاهی و پلاستیکهای ناشی از سوختهای فسیلی میشود. تولید جهانی بین این دو گروه تقسیم شدهاست. پلاستیکهای زیستی قابل کمپوست زیرمجموعهای از پلاستیکهای زیست تخریبپذیر هستند که طبق استانداردهای صنعتی میتوانند در ۱۲هفته در یک مرکز صنعتی کمپوست بهطور کامل تجزیه شوند. در همینحال، پلاستیکهای زیست تخریبناپذیر شامل پلیاتیلن زیستی (bio-PE)، پلیاتیلنترفتالات مبتنی بر زیست (bio-PET) و پلیآمیدها (نایلونها) است.
این پلاستیکهای زیستی طوری مهندسی شدهاند که دقیقا مانند پلاستیکهای سنتی عمل کنند، حتی اگر از نیشکر، چغندرقند، ملاس یا ذرت مشتق شوند. رایجترین بیوپلاستیک زیست تخریبپذیر پلیلاکتیکاسیدیا PLA است که از پلیاستری مشتق شده از نشاسته (معمولا ذرت) ساخته میشود. الیاف بیوپلاستیک مبتنی بر سلولز نیز مانند پلاستیکهای زیستی ساختهشده از پلیهیدروکسیآلکانائوتا (PHA) و سوکسیناتپلیبوتیلن (PBS) که از محصولات جانبی کشاورزی، جلبکها، مخمرها و باکتریها بهدست میآیند، در این دسته قرار میگیرند.
بهاصطلاح بیوپلاستیکهای «نسل سوم» ساختهشده از مواد اولیه-از جمله ضایعات کشاورزی، ضایعات مواد غذایی، کلپ(نوعی گیاه دریایی)، جلبکها، چمن سوئیچ، روغنهای زائد، باکتریها و ضایعات چوب- در حال ظهور هستند و به دلیل اینکه از مواد غذایی ساخته نشدهاند، پایدارتر درنظر گرفته میشوند. برخی از محصولات در حالحاضر در بازار هستند، اما به مقیاس محصولات ساختهشده از PLA یا پلیآمیدهای زیستی نرسیدهاند.
پلاستیکهای زیستی در چه محصولاتی هستند؟
هدر نورتز، مدیر بخش پایداری در انجمن صنعت پلاستیک، به EHN گفت: ظروف نوشیدنی بیوپلاستیک یکبار مصرف، ظروف خدمات غذایی قابل کمپوست، بستهبندیهای خردهفروشی و سایر محصولات صنایع غذایی، ۴۳درصد از استفاده از پلاستیکهای زیستی را تشکیل میدهند. PLA و bio-PET بیشترین استفاده را دارند. طبق گفته نورتز، فیلمهای مالچ زیست تخریبپذیر و سایر محصولات کشاورزی که عمدتا از PLA و PHA ساخته شدهاند، ۲۱درصد از مصرف را تشکیل میدهند، در حالیکه کالاهای مصرفی از جمله لیوان، منسوجات، فنجان، قاب آیفون و غلاف قهوه، ۱۳درصد را تشکیل میدهند. این اجناس از انواع پلاستیکهای زیستی، هم تجزیهپذیر و هم غیرقابل تجزیه، ساخته میشوند. صنعت خودرو یکی دیگر از کاربران بزرگ است. بالشتکهای خودرو، داشبورد، سپرها، پوششهای باتری و سایر قطعات بهطور فزایندهای از پلیآمیدهای پایه زیستی و bio-PP ساخته میشوند.
پلاستیکهای زیستی نیز به میزان کمتری در ساختمان سازی، الکترونیک و صنایع پوشش استفاده میشوند. بزرگترین تولیدکنندگان پلاستیکهای زیستی، بخشهایی از غولهای پتروشیمی هستند که پلاستیکهای سوخت فسیلی تولید میکنند، با این حال تحلیلگران مالی درباره اینکه کدامیک از آنها پیشتاز هستند، توافق ندارند. بهعنوان مثالInsider Monkey، BASF SE، Dow Inc، LyondellBasell Industries، LG Chemical و Celanese را بر اساس ارزش کلی بازارشان بهعنوان پنج تولیدکننده برتر رتبهبندی میکنند، حتی اگر پلاستیکهای زیستی بخش کوچکی از تولید آنها باشد. سایر تحلیلگران شرکتهایی را که توسط شرکتهای پتروشیمی خریداریشدهاند یا با آنها سرمایهگذاری مشترک دارند بهعنوان رهبران بازار فهرست میکنند، از جمله Corbion، Biome Bioplastics، Plantic، NatureWorks و PTT MCC Biochem.
چالشهای زیستمحیطی و بهداشتی
پلاستیکهای زیستی با استفاده از فرآیندهای مشابه پلاستیکهای سنتی ساخته میشوند. پلیمرها از مواد شیمیایی استخراج شده، حداقل تا حدی از مواد گیاهی و در برخی موارد بهطور کامل از سوختهای فسیلی به هم دوخته میشوند. پرکنندههای شیمیایی، افزودنیها و رنگها برای ایجاد انعطافپذیری، دوام، رنگ و سایر خواص اضافه میشوند. ارین سایمون، معاون رئیس و رئیس بخش زبالههای پلاستیکی و بازرگانی WWF، به EHN گفت: « پلاستیکهای زیستی همچنان میتوانند حاوی مواد شیمیایی سمی باشند. اگر PET میسازید، آن را از کربن قدیمی یا کربن جدید میسازید. شما در نهایت همان محصول را تولید میکنید، بنابراین بسیاری از مواد شیمیایی فرآوری هنوز وجود دارد.» مطالعه واگنر در سال۲۰۲۰ نشانداد که ۴۳محصول بیوپلاستیک روزمره که از PLA، PBAT، PHA، PBS، bio-PE و bio-PET ساخته شدهاند، به اندازه محصولات معمولی سمی هستند.
دو سوم نمونهها توانستهاند به طیف وسیعی از موجودات محیطی آسیب برسانند. ۴۲درصد استرس اکسیداتیو، القا شدهاست که توانایی یک مادهشیمیایی را در ایجاد رادیکالهای آزاد آسیب رسان به DNA اندازهگیری میکند. فقط کمتر از یکچهارم، خاصیت اختلال در هورمون را نشانداد. نمونههای بیوپلاستیک منفرد بهطور میانگین حاوی هزار ویژگی شیمیایی و ۲۰۹۶۵ مورد بود. واگنرگفت: «برای من قابلتوجهترین موضوع در حین انجام این تحقیقات این است که تعداد بسیار زیادی مواد شیمیایی را در یک محصول پلاستیکی جداگانه دریافت میکنیم.» درحالیکه این مطالعه اکثر مواد شیمیایی شناساییشده را شناسایی نکرد، واگنر خاطرنشان کرد که آنها «مشکوکهای معمول» مانند فتالاتها را پیدا نکردند. او گفت: «ما حتی کمتر در مورد نوع مواد شیمیایی که برای عملکردیکردن پلاستیکهای زیستی استفاده میشوند، میدانیم. ممکن است مجموعهای از افزودنیها متفاوت باشد زیرا شیمی پلیمر متفاوت است.»
پلاستیکهای زیستی و تغییرات آبوهوایی
یک استدلال رایج در حمایت از پلاستیکهای زیستی این است که در تئوری، آنها در طول عمر خود گازهای گلخانهای بسیار کمتری نسبت به پلاستیکهای سنتی تولید میکنند، زیرا وقتی کربن از یک منبع گیاهی تجدیدپذیر استخراج میشود، افزایش خالصی در انتشار دیاکسیدکربن وجود ندارد. بهعنوان مثال، انجمن بیوپلاستیک اروپا ادعا میکند که جایگزینکردن تقاضای جهانی سالانه پلیاتیلن مبتنیبر فسیل با زیست پلیاتیلن از انتشار بیش از ۸۰میلیونتن دیاکسیدکربن-معادل ۲۰میلیون پرواز-در هر سالجلوگیری میکند. یک مطالعه در سال۲۰۱۷ تخمین زد که تغییر از پلاستیک سنتی به PLA مبتنی بر ذرت، انتشار گازهای گلخانهای در صنعت پلاستیک ایالاتمتحده را تا ۲۵درصد کاهش میدهد. در این مقاله آمدهاست که اگر صنایع شیمیایی به سمت انرژیهای تجدیدپذیر و مواد اولیه پیشرفته مانند علف سوئیچ گراس روی بیاورند، کاهش انتشار گازهای گلخانهای را شاهد هستیم.
درایسباخ گفت؛ در مقابل، ظروف قابلاستفاده مجدد ساختهشده از سرامیک، فولاد ضدزنگ و شیشه ۳ تا ۱۰برابر کمتر از پلاستیکهای زیستی یکبار مصرف دیاکسیدکربن در طول عمر خود تولید میکنند. مزایای کربن قابلتوجه پلاستیکهای زیستی نیز با افزایش استفاده از کودها و آفتکشها و سوزاندن جنگلها برای پاکسازی زمینها برای تولید ذرت یا نیشکر متعادل میشود. علاوهبر این، هنگامی که پلاستیکهای زیست تخریبپذیر به محلهای دفن زباله ختم میشوند- همانطور که اغلب انجام میشود-گاز گلخانهای قوی متان را در حین تجزیه منتشر میکنند.
مدیریت ضایعات یک چالش بزرگ برای پلاستیکهای زیست تخریبپذیر است، تا حدی به این دلیل که هیچ مقرراتی برای تعریف زیست تخریبپذیری وجود ندارد، درحالیکه یک استاندارد صنعتی داوطلبانه مشخص میکند که ۹۰درصد یک محصول زیست تخریبپذیر باید ظرف ۶ ماه در محیطزیست تجزیه شود، برخی از محصولات با برچسب زیست تخریبپذیر ممکن است سالها طول بکشد تا تجزیه شوند. یک مطالعه نشانداد که کیسههای پلاستیکی زیست تخریبپذیر پس از سه سالمدفونشدن در خاک، هنوز کاملا دستنخورده باقیماندهاند. اگر چنین موادی در یک کارخانه کمپوست فرود آیند، به یک آلاینده تبدیل میشوند که باید غربال شوند.
تامپسون گفت که تاسیسات بازیافت نیز چنین زبالههایی را نمیخواهند، زیرا میتوانند یک دسته کامل از پلاستیکهای بازیافتی را بهخطر بیندازند و از آنجاکه بسیاری از شهرداریها امکانات کمپوست صنعتی یا مجموعهای در حاشیه ندارند، بسیاری از بستهبندیهای قابل کمپوست و ظروف حملکننده به محل دفن زباله یا زبالهسوز ختم میشوند. برچسبگذاری ضعیف به سردرگمی اضافه میکند، زیرا پلاستیکهای غیرقابل کمپوست اغلب با نسخههای کمپوست پذیر اشتباه گرفته میشوند. لیندا نوریس والت، معاون مدیر شورای کمپوست ایالاتمتحده، چنین موادی را «سبزشویی شبیه بههم» مینامد. بسیاری از سازندگان کمپوست به دلیل چنین موادی نمیخواهند از بستهبندی مواد غذایی قابلکمپوست استفاده کنند که باعث کاهش سودآوری آنها میشود.
نوریس والت گفت: «شماره یک، مساله کارگری است و شماره دو، محصول نهایی را بهقدری تخریب میکند که بر بازارهای ما تاثیر میگذارد؛ خواه مزارع، مناظر طبیعی یا زمینهای گلف.» پلاستیکهای زیستی میتوانند کمپوست را با موادشیمیایی و میکروپلاستیکها آلوده کنند که ممکن است به حیات در خاک آسیب برساند و احتمالا در زنجیره غذایی متمرکز شود.
موسسه زیست تخریبپذیرBPI و همتای اروپایی آن OK Compost، استانداردهای گواهی داوطلبانه را برای بستهبندیهای کمپوستپذیر ایجادکردهاند تا نگرانیهای کمپوستکنندهها را برطرف کنند. برای تایید محصولات خود، تولیدکنندگان پلاستیکهای زیستی باید معیارهای ASTM را برای سرعت خرابشدن محصول خود رعایت کنند، همچنین باید بدون PFAS باشند و یک آزمایش کلی سمیت زیستمحیطی خاک را پشتسر بگذارند. نوریس والت گفت: «با اینحال، این گواهینامهها برای میکروپلاستیکها درنظر گرفته نمیشوند، اما این یک نگرانی روبهرشد برای کمپوست است.» با اینحال، یک نظرسنجی اخیر توسط شورای کمپوست ایالاتمتحده نشانداد که تنها ۴۶ از ۱۷۳ کمپوست صنعتی بستهبندی مواد غذایی قابلکمپوست را پذیرفتهاند.
فرصتهای نوآوری
کارشناسان میگویند؛ با وجود این چالشها، پلاستیکهای زیستی ممکن است جایگزینهای مناسبی برای کاربردهای محدود مانند فیلم مالچ کشاورزی باشند، بهخصوص اگر ایمنی شیمیایی و پایان عمر در طراحی آنها لحاظ شود. مارک روسی، مدیر اجرایی Clean Production Action، به EHN گفت: «در مواردی که پلاستیک ضروری است، ما میخواهیم آنها پایه زیستی باشند. هر مادهای مشکلات خود را دارد. چگونه آن مواد را از منظر سلامت و ایمنی انسان بهینه میکنید؟» صنعت پلاستیک، پلاستیکهای زیستی را بهعنوان فرصتی برای رشد در بازارهای خاص میبیند، اما نه بهعنوان جایگزین.
بیوپلاستیکهای نسل جدید ساختهشده از کلپ یا ضایعات کشاورزی برخی از چالشهای زیستمحیطی مرتبط با استخراج مواد اولیه از محصولات غذایی را حل میکنند، اما همچنان باید به نگرانیهای مربوط به سمیت توجه کنند. برای راهنمایی تولیدکنندگان در غربالگریهزاران مادهشیمیایی مضر از محصولاتشان، Clean Production Action استانداردهای شخص ثالث را برای بستهبندی مواد غذایی یکبار مصرف و ظروف قابل استفادهمجدد بهنام گریناسکرین ایجاد کرد. یکی از تولیدکنندگان بزرگ PLA، Natureworks، از طریق گریناسکرین تایید کردهاست که مواد اولیه آن حاوی مواد شیمیایی مضر نیست، اما برای تغییر صنعت، تولیدکنندگان بیشتری باید محصولات خود را تایید کنند.
نوریس والت به EHN گفت: «در نهایت، استانداردها و قوانین برچسبگذاری قویتری برای اطمینان از ارسال بیوپلاستیکهای قابلکمپوستپذیر به کمپوستهای صنعتی موردنیاز است.» در مقیاس جهانی، کارشناسان اتفاقنظر دارند در حالی پلاستیکهای زیستی مطمئنا جایگاهی در توافق جهانی برای جلوگیری از آلودگی پلاستیکی دارند که در حالحاضر خود در حال چکشکاری هستند، این مواد نباید متفاوت از پلاستیکهای سنتی مورداستفاده قرار گیرند. تامپسون گفت: «ما فقط بهجایگزین نیاز نداریم. ما بهجایگزینهایی نیاز داریم که عملکرد بهتری نسبت به مشکلی که میخواهیم برطرف کنیم، داشتهباشد.» ائتلاف دانشمندان برای یک معاهده جهانی موثر پلاستیک مایلند این معاهده مشوقهایی برای طراحی مجدد پلاستیکها بهمنظور داشتن مواد شیمیایی کمتر و ایجاد سادگی در بازیابی مواد ارائه کند. واگنر گفت: «ما واقعا میخواهیم صنعت محصولاتی را طراحی کند که حاوی ۱۰هزار مادهشیمیایی نباشد.»
منبع: اتاق خبر علوم بهداشت محیط (EHN)