موازنه نابرابر مالی در جشنواره فجر

گروه فرهنگ و هنر: جشنواره فیلم فجر تنها جشنواره مهم سینمایی ایران است که بیش از ۳۴ سال قدمت دارد. این جشنواره هرساله هزینه‌های زیادی روی دست دولت می‌گذارد تا در ۱۰ روز بخش مهمی از تولیدات یکساله سینمای ایران را در فضایی دور از بازار تجارت و خرید و فروش بلیت‌ در معرض دید تنها بخش کوچکی از سینماروها قرار دهد. با این وجود این جشنواره از بدو تولد تا امروز، آن اندازه در کلیت سینمای ایران، الگوسازی‌ها و معرفی‌ها و بازار تولید و اکران و خرید و فروش و نمایش داخلی و خارجی تاثیرگذار بوده که دولت هزینه‌های چنین مراسم پرخرجی را گردن گرفته و راضی به برگزاری آن شود.اما این تمام قصه نیست. هزینه‌های این اسکار ایرانی هرسال بیشتر می‌شود و جیب دولت هرسال خالی‌تر، پس چاره‌ای نیست و باید برای این جشنواره دنبال مادرخرج دیگری هم بود. تا امروز و در ایران خودمان که هنوز پای اسپانسرهای خصوصی و شرکت‌های مختلف تولیدی و تبلیغاتی به موضوعات فرهنگی و هنری هرگز به‌صورت جدی به میان کشیده نشده، مگر مقطعی آن‌هم بسیار محدود؛ پس چاره‌ای نیست که دولت دست به دامان دیگر نهادها و سازمان‌های دولتی، عمومی و شبه دولتی شود. نهادهایی همچون شهرداری، حوزه هنری و طی این چند سال اخیر؛ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی. با این حساب می‌توان گفت صفر تا صد هزینه‌های این جشنواره هنوز ازسوی دولت و بودجه‌های دولتی تامین می‌شود.

هزینه‌های یک جشنواره فراملی فیلم

هزینه‌های جشنواره‌ای مانند فیلم فجر از زمان انتصاب دبیر جشنواره شروع می‌شود و تا پایان مراسم اختتامیه ادامه دارد. بعد از انتصاب دبیر، فعالیت دبیرخانه آغاز می‌شود و فعالیت دبیرخانه بعد از انتشار فراخوان یعنی چیزی حدود ۵ ماه قبل از آغاز زمان برگزاری جشنواره. به گزارش « ایلنا» دبیرخانه جشنواره معمولا به ۳ تا ۵ نفر نیروی انسانی نیازمند است که با دستمزد هر فرد در ماه، بین یک تا دو میلیون تومان، حداقل ۱۵ و حداکثر ۵۰ میلیون تومان هزینه روی دست جشنواره می‌گذارد. کار اصلی دبیرخانه جمع‌آوری آثار و آماده‌سازی‌شان، نمایش آنها برای هیات انتخاب و داوری جشنواره و آماده‌سازی آثار راه یافته به بخش مسابقه برای نمایش در جشنواره است. بعد از انتشار فراخوان، سینماگران علاقه‌مند آثار خود را برای شرکت در جشنواره و بازبینی توسط هیات انتخاب ارسال می‌کنند. هیات انتخاب نیز آثار رسیده را در مدت زمان مشخصی، در اکثر موارد از صبح تا شب، تماشا می‌کند. هیات انتخاب از ۷ نفر از اهالی سینما و مدیران فرهنگی انتخاب می‌شوند که البته حقوقی برای فعالیت آنها در‌ پست هیات انتخاب پرداخت نمی‌شود بلکه در پایان برگزاری جشنواره و در یک ضیافت شام که به مناسبت تقدیر از اعضا هیات انتخاب و داوری برگزار می‌شود، به هریک از اعضای هیات انتخاب مثلا ۳ تا ۵ سکه اهدا می‌شود.

پس از انتخاب و معرفی فیلم‌های راه یافته به جشنواره، نسخه نهایی آثار توسط دبیرخانه جشنواره به لابراتوارهای مختلف سینمایی ارسال می‌شود تا برای نمایش در سینمای رسانه‌ها که در این سال‌ها کاخ جشنواره نام گرفته و دیگر سینماهای مردمی یا متعلق به هنرمندان آماده ‌شود. سهم لابراتوارها برای آماده‌سازی هر فیلم نیز رقمی حدود ۵۰ میلیون تومان است. هزینه آماده کردن دی سی پی نیز حدود ۲ تا ۶ میلیون تومان برای هر فیلم است. حال اگر در سال حداقل ۱۱ فیلم در بخش نگاه نو، ۲۲ فیلم در بخش سودای سیمرغ، ۱۱ فیلم در بخش هنر و تجربه و ۱۱ فیلم در بخش مستند نیاز به خدمات لابراتوارها داشته باشند یعنی دفتر جشنواره ناچار از پرداخت بیش از ۳ میلیارد تومان در این بخش است که همگی توسط دولت و نه سینماگران پرداخت می‌شود.

بعد از آماده شدن فیلم‌ها برای نمایش، جدول زمان‌بندی نمایش فیلم‌ها مشخص می‌شود و فیلم‌ها در سینماهای از قبل تعیین شده، به نمایش درمی‌آیند. در این میان سهم کاخ جشنواره که چند سالی است به برج میلاد تهران نقل مکان کرده؛ تا علاوه‌بر نمایش فیلم‌ها، میزبانی اختتامیه و افتتاحیه را نیز بر دوش داشته باشد، از همه بیشتر است. این سینما هر روز از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۰ شب، فیلم‌ها را نمایش داده و امکان نقد و بررسی برخی را فراهم می‌کند. در سال‌های گذشته رقمی حدود یک میلیارد تومان ازسوی شهرداری تهران برای هزینه‌های برج میلاد شامل سالن‌های اصلی و جنبی مطالبه می‌شد که بعد از گفت‌وگوها و رایزنی‌های مسوولان جشنواره با مدیران شهرداری تهران و برج میلاد، درنهایت حدود ۵۰ درصد از این هزینه بخشیده شده و پس از تخیف؛ رقم پرداختی از سوی مسوولان جشنواره ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیون تومان برآورد می‌شد که البته نباید فراموش کرد این رقم در مقایسه با ارقامی که مسوولان برج برای برنامه‌های دیگر دریافت می‌کنند، بسیار ناچیز است. می‌توان فرض کرد که هم‌اکنون هزینه اجاره سالن اصلی برج میلاد برای برگزاری دو نوبت کنسرت موسیقی در ۵ ساعت و یک روز ۵۰ میلیون تومان است. هزینه‌های پذیرایی از مهمانان (شام و ناهار و میان وعده)، طراحی و دکوراسیون، سرویس‌های ایاب و ذهاب نیز بیش از چند میلیارد خرج روی دست برگزارکنندگان جشنواره می‌گذارد.

در دل جشنواره نیز که خود متشکل از بخش‌های مختلفی است؛ هنوز باید با رقم‌ها کنار آمد. برای هر بخش از جشنواره (نگاه نو، سودای سیمرغ، مستند، هنر و تجربه) هیاتی ۵ تا ۷ نفره در امر داوری تعیین می‌شوند که باز دستمزدی دریافت نمی‌کند و دولت از خجالت آنها در مراسمی که بعد از انجام مراسم اختتامیه برگزار می‌شود؛ با اهدای ۳ تا ۵ سکه بهار آزادی به‌عنوان هدیه و نیز لوح تقدیر بیرون می‌آید. به این مهم بیفزایید هزینه‌های برگزاری مراسم افتتاحیه و اختتامیه، طراحی پوستر و لوح‌های تقدیر برندگان. یکی از بخش‌های اصلی جشنواره فیلم فجر که بار مالی اصلی را بر دوش برگزارکنندگان می‌گذارد، جوایز برندگان است. از حدود ۱۰سال پیش به برگزیدگان جشنواره فیلم فجر در بخش ملی خودرو جایزه داده می‌شد اما با گران شدن ناگهانی خودرو ازسوی تولیدکنندگان داخلی در دوسال گذشته، وجه نقد به‌جای خودرو هدیه داده می‌شود. در بخش‌های سودای سیمرغ و نگاه نو، مستند و هنر تجربه حدود ۲۳ برنده معرفی می‌شدند و میزان جوایز برگزیدگان اصلی و دریافت‌کنندگان تندیس ۲۵ میلیون و سایر برندگان ارقامی بین ۱۵تا ۲۰ میلیون تومان بوده است. اهدای تندیس سیمرغ مردمی نیز که هر سال توسط خانه سینما برگزار می‌شد؛ سال گذشته ۱۲۰میلیون تومان هزینه دربرداشت.


درآمدهای یک جشنواره فراملی فیلم

گرچه نباید فراموش کنیم که جشنواره فیلم فجر درکنار این هزینه‌ها، درآمدهای ناچیزی هم دارد که یا برآمده از کمک حامیان مالی یا بلیت‌فروشی در سینماهای مردمی است. هر سال گروهی از گروه‌ها و شرکت‌های اقتصادی پس از رایزنی با مسوولان جشنواره فیلم فجر به‌عنوان حامی مالی از جشنواره حمایت می‌کنند. تقریبا در بیشتر دوره‌های جشنواره، یکی از شرکت‌های تولیدکننده خودرو به‌عنوان حامی اصلی معرفی شده که جوایز بخش‌های مختلف جشنواره را تقبل می‌کرده تا درمقابل سهم خود را در فرصت‌های تبلیغاتی جشنواره مانند آنونس، تیزر و پوستر دریافت کند. البته نباید فراموش کرد که در یکی دوسال گذشته به‌دنبال گران شدن افسار گسیخته خودروی داخلی، دیگر این شرکت‌ها تمایلی برای حمایت از جشنواره فیلم فجر نداشته‌اند درمقابل به‌عنوان مثال در سال ۹۳ یک شرکت ارائه‌کننده سیم‌کارت وابسته به سازمان تامین اجتماعی و همچنین یک شرکت چینی تولیدکننده تلفن همراه به‌عنوان حامی مالی حضور پیدا کرده بودند. دومین مسیری که برای جشنواره فیلم فجر درآمدزایی بسیار اندکی دارد، بلیت‌فروشی در سینماهای مردمی است. بر این اساس، به‌جز سالن برج میلاد (ویژه رسانه‌ها)، پردیس ملت (کاخ مردمی)، سینما سپیده و آفریقا (خانه سینما)، سالن ویژه تهیه‌کنندگان سینما و یک سالن ویژه سینماداران، سایر سالن‌هایی که فیلم‌های جشنواره فجر را نمایش می‌دهند؛ به‌عنوان سینمای مردمی معرفی شده و برای آنها بلیت‌فروشی نیز می‌شود.

در جشنواره سال گذشته فیلم‌های جشنواره در ۲۵ سالن به نمایش درآمدند که رقمی حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان درآمد برای جشنواره به دنبال داشت. در جشنواره سی و چهارم نیز براساس اعلام محمدرضا فرجی (مدیر امور سینما‌ها) قرار است در ۲۷ سالن سینما و ۸ هزار و ۵۰۰ صندلی فیلم‌ها به نمایش دربیاید. براساس توافقی که در سال‌های گذشته اجرا می‌‌شده و به احتمال بسیار امسال نیز اجرا می‌شود؛ درآمدهای نمایش هر فیلم تا ۶ هزار صندلی مستقیم به برگزارکنندگان جشنواره‌ها اختصاص پیدا می‌کند و مازاد آن بین سینمادار، تهیه‌کننده و مسوولان جشنواره تقسیم می‌شود البته مسوولان برگزاری علاوه‌بر این مبلغ هزینه‌های سالن‌های سینما را نیز پرداخت می‌کنند. به ارقام بالا اضافه کنید؛ دستمزدهای ستاد خبری و مسوولان و خبرنگاران بولتن جشنواره؛ کادر اداری و حراستی سینماها و نیروی انسانی به‌کار گرفته شده در ایام جشنواره در بخش‌های مختلف؛ برگزارکنندگان نشست‌های نقد و بررسی فیلم‌ها و... با چنین اعداد و ارقامی گمان می‌کنید جشنواره فیلم فجر در یک دوره چه اندازه هزینه دربردارد؟ بین 5 تا 7 میلیارد تومان؟ آن‌هم تنها در بخش ملی.