سندهای معدود تصویری از عاشورا
گروه فرهنگ و هنر: بیش از سه دهه از عُمر سینما و تلویزیون ایرانِ بعد از انقلاب می‌گذرد و همچنان تلاش‌ها برای ساخت آثاری در راستای واقعه عاشورا ادامه دارد، اما آیا این دو رسانه تاثیرگذار توانسته‌اند دین خود را به عاشورا ادا کنند؟به گزارش« ایرنا» حال سینما، این هنر جوان نسبت به تئاتر، موسیقی و... تبدیل به یکی از مهم‌ترین ابزار‌ها برای ثبت و بازسازی وقایع تاریخی شده است. با مرور اجمالی بر هنر هفتم و سهمش از آثاری که درباره ماه محرم و شهادت امام حسین(ع) و یارانش ساخته شده، خیلی به آمار قابل‌توجه و زیادی نخواهیم رسید و به‌طور کلی می‌توان به سه فیلم شاخص به نام‌های «سفیر» ساخته فریبرز صالح، «روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی و «رستاخیز» به کارگردانی احمدرضا درویش اشاره کرد. درباره سریا‌ل‌های تلویزیونی این ماجرا کمی فرق دارد. وقتی ایام محرم از راه می‌رسد، همه منتظرند تا یک سریال مناسبتی را ببینند که درباره واقعه عاشورا است و تصاویر از دل این اتفاق تاریخی بیرون آمده است. حتما سریال‌های خوب سال‌های پیش را به خاطر دارید، از «شب دهم» تا «معصومیت از دست رفته» و «روایت عشق» همه بیانگر داستان‌هایی است که به نوعی به عزاداری یا واقعه عاشورا می‌پردازند. این گزارش به سندهای معدود تصویری می‌پردازد که در سینما و تلویزیون ایران درباره عظیم‌ترین تراژدی تاریخ بشریت ساخته شده است.

سینما

سفیر


«سفیر» فیلمی به کارگردانی فریبرز صالح است که در نخستین سال‌های پیروزی انقلاب با بازی هنرمندانی چون فرامرز قریبیان، عزت‌الله مقبلی و... ساخته شد. سفیر روایت قیس‌ابن مسهر است که به‌عنوان نماینده امام نامه‌ای را برای سلیمان خزاعی به طرف کوفه می‌برد اما در راه به دست راهداران ابن زیاد، والی کوفه، دستگیر و به زندان افکنده می‌شود.

روز واقعه
تقریبا مشهورترین فیلم درباره قیام عاشوراست و کمتر کسی را می‌توان یافت که این فیلم را ندیده باشد. فیلمی به کارگردانی شهرام اسدی و بر اساس نوشته بهرام بیضایی که تولید آن به سال ۱۳۷۳ بازمی‌گردد.
روز واقعه روایتگر زندگی عبدالله، جوانی نصرانی که تازه اسلام آورده، است. او در جریان عروسی خود با راحله دختر زید ندایی می‌شنود که او را به یاری فرامی‌خواند. عبدالله به دنبال این ندا بیابان به بیابان و واحه به واحه تا کربلا می‌تازد و سرانجام به کربلا می‌رسد که عصر روز عاشورا است زمانی که حقیقت را در زنجیر، ... پاره پاره بر خاک... حقیقت را بر سر نیزه می‌بیند.
در این فیلم هنرمندانی چون علیرضا شجاع نوری، لادن مستوفی، محمدعلی کشاورز، جمشید مشایخی و زنده یادان مهدی فتحی و حسین پناهی به ایفای نقش پرداخته‌اند.

رستاخیز



رستاخیز را بدون شک باید تنها فیلمی دانست که مستقیم به تمام واقعه عاشورا از زوایای مختلف می‌پردازد و به نوعی می‌توان این فیلم را جایگزین تمام نداشته‌هایمان در حوزه قیام امام حسین(ع) دانست. البته این فیلم رکورددار کوتاه‌ترین اکران فیلم در سینمای ایران را نیز به خود اختصاص داده و با یک روز نمایش در سینما هنوز در انتظار اکران عمومی است.
رستاخیز روز ۲۴ تیر ماه با مخالفت‌ برخی علما به اکران عمومی آن روی پرده نقره‌ای را به خود دید اما در همان روز سازمان سینمایی با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد؛ نظر به رعایت جایگاه و شأن مراجع عظام تقلید و عالمان شاخص دینی یادآوری می‌کنیم که اکران فیلم رستاخیز تا تامین نظر برخی از مراجع بزرگوار تقلید به تعویق می‌افتد. رستاخیز فیلمی با موضوع عاشورا توسط بخش خصوصی تولید و در سی و دومین جشنواره فیلم فجر موفق به دریافت ۹ سیمرغ بلورین و کسب جایزه بیرق طلایی (ویژه مصطفی عقاد) شده است. آرش آصفی، حسن پورشیرازی، فرهاد قائمیان، پوریا پورسرخ، بابک حمیدیان، بهادر زمانی، یاور احمدی‌فر، بهنام تشکر، انوشیروان ارجمند و... و هفت بازیگر از کشورهای عربی در فیلم رستاخیز ایفای نقش کرده‌اند.

تلویزیون

روایت عشق
«روایت عشق» به کارگردانی علاالدین رحیمی که در سال ۱۳۶۴ ساخته شد، تقریبا اولین سریال بزرگ درباره کربلا می‌دانند که دقیقا به خود فاجعه می‌پردازد. «روایت عشق» در کنار روایت حوادث کوفه تا پیش از قیام عاشورا، حرکت کاروان امام حسین (ع) به سمت کربلا و فجایع روز عاشورا و ستمی که به خاندان پیامبر اسلام (ص) و فرزندان آن حضرت وارد شد در قاب تلویزیون آورد و به تناسب بضاعت آن روز سیما، این مجموعه اثر قابل توجهی در زمینه به تصویر کشیدن حماسه حسینی به شمار می‌رفت.
این سریال با هزینه 3 میلیون تومان ساخته شد و در بیدخت گناباد جلوی دوربین رفت و چنان‌که اشاره شد اکثر بازیگرانش از اهالی مشهد بودند مثل «انوشیروان ارجمند» که نقش ابن‌سعد را بازی کرد و همین‌طور مرحوم رضا سعیدی که ابن زیاد بود و نقش کوتاه اما موثرش، او را به خیلی‌ها شناساند.

شب دهم



سال ۸۰، نوروز با محرم ۱۴۲۳ همزمان شد. در نوروز همین سال بود که «شب دهم» حسن فتحی، به مدت 10 شب، بینندگان را پای شبکه یک نشاند و سریالی را نشان داد که به نظر بسیاری، هنوز هم که هنوز است بهترین کار مناسبتی در این زمینه می‌دانند. بازی درخشان کتایون ریاحی و حسین یاری در نقش یک شاهزاده خانم قجری و یک لوطی بامعرفت (حیدر خوشمرام) در این سریال فوق‌العاده بود. پرویز پورحسینی، رویا تیموریان و محمود پاک‌نیت از دیگر بازیگران این سریال بودند. دو سال بعد از «شب دهم»، «معصومیت از دست رفته» به کارگردانی «داوود میرباقری» روی آنتن شبکه سه رفت. داستان سریال داستانی انتزاعی مربوط به عاشورای سال ۶۱ هجری قمری بود. در این سریال «شوذب» (امین تارخ) خزانه‌دار درگیر عشق «حمیرای یهودی» (سارا خوئینی‌ها) می‌شود درحالی‌که همسر دارد و زنش «ماریای نصرانی» (فریبا کوثری) است و در نهایت و در کشمکش بین عقل و عشق و اعتقادات، بعد از سال‌ها دچار جنون می‌شود. شوذب، خزانه‌دار کوفه بود که اوایل از محبان علی(ع) به شمار می‌رفت اما کم‌کم به دستگاه اموی پیوست و از عوامل حکومت شد. چنین شخصیتی در تاریخ وجود خارجی ندارد اما میرباقری با ساختن این شخصیت، بهانه‌ای به دست آورد تا اتفاقاتی را که قبل از فاجعه کربلا و بعدش در کوفه و دارالاماره این شهر می‌افتاد به تصویر بکشد.

مختارنامه



سریال تاریخی «مختارنامه» داوود میرباقری که ساخت آن چند سال طول کشید پرهزینه‌ترین سریال تاریخ تلویزیون ایران محسوب می‌شود که از مهر 89 تا مرداد 90 از شبکه یک پخش شد و بینندگان فراوانی داشت. بعدتر هم بازپخش این سریال در شبکه آی‌فیلم، مورد استقبال مجدد بینندگان قرار گرفت تا ثابت کند این سریال توانسته مهم‌ترین بار تلویزیون ایران را در بخش پرداخت به عاشورا بردارد. داستان این مجموعه تلویزیونی پیرامون زندگی و قیام مختار ابوعبید ثقفی است. میرباقری در این سریال، برشی تاریخی از سال 41 هجری تا سال 67 هجری داشت؛ یعنی از صلح امام حسن (ع) با معاویه تا کشته شدن مختار. در مختارنامه حدود نیم ساعت از صحنه‌های کربلا به تصویر کشیده شده بود که اکثرشان در بهار 88 در روستای طرود در 120کیلومتری جنوب شاهرود ثبت و ضبط شده بودند. صحنه‌هایی مانند نماز ظهر عاشورا، پیوستن زهیر بن قین به امام، شهادت وهب، که بعد از شهادت سرش را برای مادرش پرت می‌کنند و مادرش ام وهب آن را برمی‌گرداند، صحنه آب آوردن حضرت عباس و شهادتش که این آخری، سکانسی 11 دقیقه‌ای بود که به‌دلیل اعتراضات به نحوه نمایش علمدار کربلا هیچ وقت پخش نشد تا نقش‌آفرینی «کاوه‌فتوحی» در نقش حضرت عباس دیده نشود. فریبرز عرب‌نیا با مختار بود که دوباره احیا شد و نامش بر سر زبان‌ها افتاد. فرهاد اصلانی، مهدی فخیم‌زاده و رضا کیانیان، از دیگر بازیگران این سریال پر بازیگر بودند که بیش از 60 بازیگر اصلی و 120 بازیگر نقش فرعی و دوهزار سیاهی لشکر بود.