یکه‌تاز میدان فروش در سینما

در حاشیه نمایش «نهنگ عنبر»ساخته سامان مقدم رضایت تماشاگر، اصل اول است علیرضا مجمع فیلم جدید سامان مقدم؛ «نهنگ عنبر» دارد می‌فروشد. این صرفا یک گزاره خبری نیست. هشداری است به کسانی که مقابل جریان مردمی سینما ایستاده‌اند. «نهنگ عنبر» اولین فیلم این مسیر که نمی‌خواهد مردم به سینما بیایند نیست، آخرینش هم -احتمالا-نخواهد بود. مساله اصلی این جریان ایجاد شده ضد مردمی؛ خلط تعاریف نظارتی و سینماداری است. سیستم نظارتی سینمای ایران می‌گوید فیلمی مثل «نهنگ عنبر» روی پرده برود(هر چند از جشنواره فیلم فجر به‌دلیل کیفیت پایین(!) فیلم کنار گذاشته می‌شود)، و قاعدتا در جایی که قانون حرف اول را می‌زند-یا قرار است بزند- سیستم پخش و سینماداری باید تابع سیستم نظارتی باشد، اما در اینجا حکایتی متفاوت رو می‌شود. سیستم سینماداری خودش قانون وضع می‌کند و فیلم‌هایی را که دوست ندارد نمایش نمی‌دهد. «نهنگ عنبر»، اولین فیلم این جریان نیست و آخرینش هم نخواهد بود. باید تدبیری اساسی اندیشید.

و اما بعد: «نهنگ عنبر» فیلم شیرین سامان مقدم با بازی درخشان رضا عطاران و مهناز افشار یک بازه زمانی چهل ساله را با زبان طنز روایت- و نقد- می‌کند. در این فضا و در قالب عشق نافرجام ارژنگ صنوبر(عطاران)به رویا(مهناز افشار) با بسیاری از مقاطع تاریخی بعد از انقلاب مثل جنگ و فضای پس از جنگ شوخی می‌شود. نکته‌ای که به‌شدت مغفول می‌ماند، همین زبان و لحن فیلم است که بن مایه اصلی شوخی‌ها را تشکیل می‌دهد. قرار است با این مقطع تاریخی شوخی شود و قرار فیلمساز با تماشاگر هم از ابتدا روی همین اصل شکل می‌گیرد و در نهایت این تماشاگر است که سالن سینما را با رضایت ترک می‌کند. سینمایی که بر رضایت تماشاگر بنا می‌شود هیچ وقت شکست نمی‌خورد. این اصل ساده اگر درست فهمیده شود بسیاری از مسائلی که گریبان سینمای ایران را گرفته است خود به خود حل می‌شود.

گروه فرهنگ وهنر: فیلم سینمایی «نهنگ عنبر» در حالی میداندار فروش چرخه اکران در روزهای اخیر به‌شمار می‌آید که تنها در ۲۴ سالن در تهران به نمایش در آمده است و پردیس‌های آزادی، ملت و سینماهایی همچون استقلال، بهمن و... که زیرمجموعه حوزه هنری و شهرداری تهران به‌شمار می‌آیند از اکران آن خودداری کرده‌اند. سالن‌هایی که در میزان فروش در سینمای ایران نقش قابل‌توجهی ایفا می‌کنند و در شکست یا موفقیت تجاری یک اثر می‌توانند تعیین‌کننده باشند. حوزه هنری حدود ۱۰۰ سالن سینما در کل کشور را در اختیار دارد و به این ترتیب فیلم‌های تحریم شده توسط این سازمان، امکان نمایش در یک‌سوم ظرفیت نمایشی کشور را نخواهند داشت. با این حال فیلم «نهنگ عنبر» با تمام موانع ایجاد شده یکه‌تاز فروش این روزهای سینما است و گوی سبقت را از رقیبانش ربوده است. فیلمی به کارگردانی سامان مقدم که فیلمنامه آن را مانی باغبانی و مونا زاهد نوشته‌اند و رضا عطاران، مهناز افشار، ویشکا آسایش، رضا ناجی،امیر حسین رستمی، علی قربانزاده، نادر سلیمانی و... در آن بازی کرده‌اند. «نهنگ عنبر» داستان زندگی شخصیتی به نام «ارژنگ صنوبر» را در برهه‌های زمانی مختلف از دهه ۴۰ تا دهه ۹۰ خورشیدی روایت می‌کند. رضا عطاران و مهناز افشار نقش‌های کلیدی این فیلم را به روایت درمی‌آورند. این فیلم بعد از «قصه‌ها» دومین فیلم تحریمی سینمای ایران در سال ۹۴ است که در سینماهای حوزه هنری و شهرداری به نمایش در نمی‌آیند اما جزو پرفروش‌های سینما هستند. در این میان فیلم «خانه دختر» هم با حاشیه‌های زیادی روبه‌رو شد و برعکس دو فیلم دیگر در هیچ سینمایی اکران نشد. به گزارش ایسکانیوز، وجود نهادهای متعدد در تصمیم‌گیری برای سینمای ایران باعث شده که آینده سینمای ایران در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد و پروانه ساخت ونمایش تضمینی برای اکران به حساب نیاید. اوایل اردیبهشت امسال مسوولان حوزه هنری اعلام کردند فیلم «قصه‌ها» ساخته رخشان بنی‌اعتماد و «خانه دختر» به کارگردانی شهرام شاه حسینی را در سینماهای خود اکران نمی‌کنند و به تازگی نیز فیلم «نهنگ عنبر» به کارگردانی سامان مقدم در لیست سیاه حوزه هنری قرار گرفته است. این نوع موضع‌گیری حوزه هنری از بهار سال ۹۱ آغاز شد و طی بیانیه‌ای اعلام شد که فیلم‌های غیرارزشی، مساله‌دار و فیلم‌هایی که از خطوط قرمز رد شده‌اند را مطابق تشخیص کارشناسان خود نمایش نخواهد داد. به گفته این سازمان «فیلم‌های مساله‌دار به آن دسته از فیلم‌هایی اطلاق می‌شود که در مسائل اخلاقی و عفت عمومی از خطوط قرمز تجاوز می‌کنند». علاقه‌مندان سینما اما خلاف این اظهار نظر اعتقاد دارند و فیلم‌هایی همچون «نهنگ عنبر» و «قصه ها» را بخشی از واقعیت‌های جامعه ایرانی می‌دانند.اگرچه این فیلم‌ها از سوی وزارت ارشاد مجوز می‌گیرند اما نهادهای دیگر هم در سرنوشت یک اثر می‌توانند موثر باشند. وجود چنین فضایی سینمای ایران را به سمت انفعال پیش می‌برد و سینماگران را متقاعد به ساخت فیلم‌های بی‌رنگ و بو می‌کند. شهرام شاه‌حسینی، کارگردان فیلم «خانه دختر» چندی پیش در یادداشتی، اعلام کرد که تمامی اصلاحیه‌های وارده بر فیلم را پذیرفته و اعمال کرده و از «اظهار نظر‌های متفاوت و فرامتنی» که به فیلمش ربط داده شده گلایه کرد. او در یادداشت خود ضمن اشاره به «بی‌مهری شدید و اجحاف شدیدتری» که در جشنواره فجر در مورد فیلمش صورت گرفته خطاب به رئیس سازمان سینمایی نوشت:‌ «انتظار می‌رفت نهادی بالاتر چون وزارت ارشاد، تمام قد پشت فیلمی که هفت نفر از اعضای شورای پروانه ساخت و هفت نفر از اعضای شورای پروانه نمایش آن را به رسمیت شناخته‌اند و امضایشان را پای فیلم زدند، بایستد و یک‌بار برای همیشه اعلام کند «خانه دختر» دارای پروانه نمایش است و هیچ مشکلی برای اکران ندارد تا غائله برای همیشه تمام شود که متاسفانه این اتفاق هرگز نیفتاد.» فیلم «نهنگ عنبر» با حذف ۲۶ دقیقه از فیلم روی پرده آمده است و با اینکه در سینما‌های زیادی روی پرده نرفته اما در روزهای گذشته در ۲۴ سینمای تهران و ۳۵ سینمای شهرستان یک میلیارد و ششصد و بیست میلیون تومان فروخته است. اتفاقی که می‌تواند نقطه روشن سینمای ایران در سال‌جاری لقب بگیرد و کسالت و رخوت را از سالن‌های خالی دور کند. کارشناسان سینمای ایران معتقدند که «نهنگ عنبر» و فیلم‌هایی از این دست که می‌توانند حال مخاطب را خوب کنند باید بیشتر به چرخه اکران تزریق شوند نه اینکه جلوی نمایش همین کارهای محدود هم گرفته شود.