رنسانس فروش آثار هنری در بازارهای دیجیتال

گروه فرهنگ و هنر- شایان ربیعی: موسیقی پرمصرف‌ترین هنر در ایران و حتی در جهان است. در عصر حاضر به‌دلیل رشد گسترده تکنولوژی‌های ارتباطی امکان دسترسی به انواع محصولات فرهنگی و هنری به‌ویژه موسیقی بسیار آسان‌تر و ارزان‌تر از گذشته شده است و از آسانسور و گوشی‌های تلفن همراه گرفته تا حضور مجازی در کنسرت‌های بزرگ و نوازندگی گروهی از طریق سیستم‌های پیشرفته ارتباطی بدون نیاز به حضور گروه در یک مکان را در بر می‌گیرد. اما همیشه توسعه بی وقفه تکنولوژی دردسرها و آسیب‌هایی را برای تدوین قوانین منطبق با نوآوری‌های دیجیتالی و ارتباطی ایجاد کرده است. شاید مهم‌ترین چالش تکنولوژی‌های جدید با قوانین موضوعه کشورهای مختلف جهان، بدون مرز بودن ذات تکنولوژی‌های ارتباطی است. چالشی که به علت توسعه نامتوازن و ناهمزمان کشورهای مختلف جهان، موجب ایجاد ناهماهنگی‌های گسترده‌ای درباره استفاده از این تکنولوژی‌ها در جوامع مختلف شده است. به این معنا که در برخی کشورها به علت ناشناخته بودن این تکنولوژی‌ها برای تصمیم‌گیران، رسمیت نیافته و مواجهه با آن عموما براساس محافظه‌کاری‌های بنیادی شکل می‌گیرد. اما موضوع این گزارش به نمونه‌های موردی غیر از این مربوط است. در واقع به چالش‌هایی که تکنولوژی‌های جدید ارتباطی در کشور ما موجب ایجاد برخی مشکلات و آسیب‌ها شده است. شاید عمومی‌ترین چالشی که در این باره مطرح است، موضوع استفاده از محصولات هنر موسیقی در سامانه ارتباطی موبایلی در قالب آهنگ‌های پیشواز باشد. با گسترش روز افزون تعداد سیم‌کارت‌ها، گوشی‌های همراه هوشمند و... رشد استفاده از محصولات فرهنگی و هنری دیجیتالی به‌ویژه موسیقی در میان لایه‌های مختلف اجتماعی به صورت تصاعدی گسترش یافته است و این موضوع موجب نگرانی صاحبان قانونی آثار هنری درباره شرایط و مختصات حق تالیف آثار در قوانین جدید شده است. این در حالی است که مسوولان امر، بیش از این نگران مجاز بودن و قانونی بودن آثاری هستند که از طریق تکنولوژی‌های نوین میان کاربران تلفن همراه توزیع و استفاده می‌شود.

هر ایرانی یک موبایل دارد

اگرچه آمار جالبی که درباره کاربران ایرانی شبکه تلفن همراه وجود دارد، تعداد نزدیک به ۷۵ میلیونی این جامعه است! اگرچه بیان دقیق‌تر این آمار را باید بر حسب تعداد سیم‌کارت‌ها لحاظ کرد به این معنی که در ایران حدود ۷۵ میلیون سیم‌کارت به مشترکان فروخته شده است، نه اینکه الزاما ۷۵ میلیون نفر در کشور صاحب سیم‌کارت باشند، اما واقعیت این است که حجم بالای تراکنش ارتباطی میان کاربران کنونی شبکه موبایلی، با حجم تراکنشی که مربوط به یک جامعه ۷۵ میلیون نفری از کاربران موبایل است، تفاوتی ندارد. این در حالی است که موسسه تحقیقاتی بیزینس مانیتور پیش‌بینی کرده است تا پایان سال ۲۰۱۷ - یعنی کمتر از دو سال دیگر- تعداد مشترکان تلفن همراه ایران به ۱۱۲ میلیون نفر با ضریب نفوذ ۱۴۲ درصد برسد. نکته‌ای که در این‌باره به گزارش ما مربوط می‌شود، نیز همین است! در واقع بازار فروش محصولات فرهنگی و هنری دیجیتال در شبکه موبایلی کشور، یک بازار بسیار گسترده و قابل‌توجه است! با کمی اغماض چیزی شبیه بازار آب معدنی، نان و... از این‌رو مدیریت این بازار، حفظ حقوق مولفان و ناشران آثار و محصولات ارائه شده و همچنین تدیون قوانین منطبق با شرایط و موقعیت عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان و....بیش از پیش اهمیت می‌یابد. برای درک اهمیت این موضوع می‌توانیم امکان بالقوه فروش یک آهنگ پیشواز ۳۰۰ تومانی را در این جامعه ۷۵ میلیونی محاسبه کنیم. رقم فروش در این صورت به ۲۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان می‌رسد. بنابراین هرتراکنش مالی مربوط به فقط یک آهنگ پیشواز در جامعه کاربران تلفن همراه، می‌تواند بیش از ۲۰ میلیارد تومان درآمد داشته باشد. اگر فرض بگیریم که هر سیم‌کارت در ماه یک‌بار آهنگ پیشواز خریداری کند، درآمد سالانه اپراتورهای تلفن همراه از محل خرید آهنگ‌های پیشواز می‌تواند به ۲۷۰ میلیارد تومان برسد که بیش از ۴ برابر کل درآمدهای یک سال صنعت سینما در ایران است.

نگرانی مسوولان

افزایش روزافزون تعداد کاربران تلفن‌های همراه و به دنبال آن افزایش تقاضاها برای دریافت خدمات جانبی اپراتورها به‌ویژه محصولات فرهنگی و هنری دیجیتالی و از جمله آهنگ‌های پیشواز، مسوولان و نهادهای مربوطه را نیز به این موضوع حساس کرده است. رئیس مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال در این‌باره بر لزوم دریافت مجوز در حوزه خدمات ارزش افزوده موبایل تاکید دارد و می‌گوید: ارائه‌کنندگان خدمات ارزش افزوده موبایل - VAS - شامل صدا، متن، عکس، تصویر و آهنگ پیشواز باید قبل از بارگذاری این خدمات، از این مرکز توسعه فناوری اطلاعات تاییدیه دریافت کنند.

حسن نجفی‌سولاری با بیان اینکه آهنگ‌های پیشواز تلفن همراه - رینگ‌بک تون - باید قبل از بارگذاری برای مشترکان، از نظر محتوایی کنترل شود، اظهار کرد: واحد رسانه‌های همراه و هوشمند مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال در سال ۹۲ بررسی مجموع ۶ هزار مورد از محصولات خدمات ارزش‌افزوده تلفن همراه را در دستور کار قرار داد که از این تعداد ۳۵۰۰ عدد آهنگ پیشواز، ۲۲۰۰ تم گوشی موبایل و ۳۰۰ عکس مورد بررسی و صدور مجوز قرار گرفت.

در واقع آمارهای اعلام شده از سوی این مقام مسوول نشان‌دهنده تایید همه محصولات فرهنگی و هنری است که به مرکز نامبرده برای دریافت مجوز ارائه شده است؛ به بیان دیگر وقتی همه آثار ارائه شده برای تاییدیه این مرکز مجوز استفاده در شبکه موبایلی کشور را دریافت کرده‌اند، به نظر می‌رسد که نگرانی درباره اهمیت اعطای مجوز به آثار فرهنگی نباید چندان که اظهار و ابراز شده، محدودکننده به نظر برسد.

با وجود این، نجفی از تدوین و نگارش طرح ملی ساماندهی رسانه‌های همراه و هوشمند خبر داده و گفته است: در این طرح بررسی کلی محتواهای فرهنگی خدمات ارزش افزوده همچون آهنگ‌های پیشواز موبایل - RBT - و نرم‌افزارهای تلفن همراه -APPS - اجرایی می‌شود.

رئیس مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال با اشاره به تهیه آئین‌نامه نظارت و اعمال مقررات بر خدمات ارزش افزوده برای شورای‌عالی فضای مجازی گفت: نظارت بر محتوای آهنگ‌های پیشواز موبایل و تم‌ها در این ضوابط دیده شده است.

نجفی سولاری با اشاره به بکارگیری سرور پیاده سازی سامانه‌های بررسی محصولات خدمات ارزش افزوده به‌منظور نگهداری و تامین امنیت اطلاعات و داده‌های آن گفت: در زمینه نظارت بر محتوای آهنگ‌های پیشواز از تولیدکنندگان محتوای برتر حمایت می‌شود و از طرفی نیاز است تا آهنگ‌های پیشوازی که به صورت پیش فرض روی گوشی‌های موبایل هوشمند وارداتی قرار دارند نیز کنترل شوند و کمپانی واردکننده این کالاها به کشور باید از این مرکز مجوز دریافت کند.

اما موضوعی که هنرمندان و خالقان آثار را به چالش کشیده است، چیزی غیر از نگرانی مسوولان است؛ حق تالیف!

نگرانی خالقان و ناشران آثار

سخنگوی کانون ناشران در این باره می‌گوید: در گذشته که موسیقی از طریق صفحه‌های گرامافون به گوش می‌رسید‌، کمتر کسی بود که می‌توانست صفحه را کپی کند اما موسیقی در دنیای دیجیتال قابل تکثیر است و به آسیب‌های بیشتری همراه می‌شود. وی افزود: در روزگاران قدیم کار ما از راه فروش کاست و سی دی می‌گذشت اما امروزه از هزار راه می‌توان پیش رفت و تامین درآمد کرد. از پخش موسیقی در آسانسور که تبدیل به جُک شده است بگیرید تا... این فعال حوزه نشر موسیقی اظهار کرد: امروزه شیوه ارائه موسیقی جدید شده است. ما ناشرانی هستیم که در دنیای سنتی به دنیا آمده‌ایم و کار را در شرایط دیگری شروع کنیم اما اگر نتوانیم امروز خودمان را به روز کنیم و قانون‌های جدید را یاد نگیریم، ضرر می‌کنیم. وی در بخش دیگری از سخنانش درباره آهنگ‌های پیشواز که از طریق اپراتورها در اختیار مردم قرار می‌گیرد‌، اظهار کرد: ما ابتدا وارد بازی شدیم تا برای اینکه کاری راه بیفتد با این شرکت‌ها همکاری کنیم بنابراین قراردادی با ناشران بسته شد که تنها ۲/ ۵درصد از درآمد آهنگ‌های پیشواز به ما اختصاص داشت که در واقع قراردادی بسیار ناجوانمردانه است. ما اول آن قرارداد را پذیرفتیم زیرا جدید بود و می‌خواستیم کاری راه بیفتد. اما توقع داشتیم که این قانون در سال دوم یا سوم تغییر کند. البته بنده دو سال است که دیگر با این شرکت‌ها درباره آهنگ پیشواز قرارداد ندارم.وی افزود: من فکر می‌کنم ناشران باید در این‌باره یک حرکت صنفی داشته باشند و این اصلا خصمانه نیست. اپراتورها دارند از دسترنج ما استفاده می‌کنند.