حماسه در افق رسانه

یادداشت محمد جعفر محمدزاده *

انتخابات، مظهر حماسه سیاسی و خلق چنین حماسه‌ای در گرو مشارکت گسترده و توام با آگاهی و بصیرت مردم است. نتیجه انتخابات هر چه باشد، توسط مردم رقم می‌خورد و هر قدر مردم با تامل و ژرف اندیشی بیشتری دست به انتخاب بزنند؛ نتیجه مطلوب‌تری برای آینده کشور حاصل می‌شود. از این رو یکی از مهم‌ترین وظایف رسانه‌ها در انتخابات، کمک به رشد آگاهی‌های سیاسی برای انتخابی توام با بصیرت و دور اندیشی است. در عین حال انتخابات برای رسانه نیز فرصتی تاریخی پدید می‌آورد؛ چرا که در آستانه هر انتخابات، اخبار و تحلیل‌ها برای افکار عمومی، اهمیتی مضاعف می‌یابد و «دانستن» و «آگاهی یافتن» نقش عینی و ملموس خود را در ترسیم آینده سیاسی و اقتصادی کشور آشکار می‌کند. برهمین اساس رسانه‌ها در این ایام فرصت می‌یابند تا از فضای انتخابات برای تولید «آگاهی اجتماعی» بهره گیرند و قدرت درک و تحلیل مردم را نسبت به فرآیندهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ارتقا بخشند.

تردیدی نیست که بخشی از این توطئه‌ها ممکن است با سوء استفاده از رسانه‌ها روی دهد و نفی این امکان در گرو مصونیت بخشی به جامعه رسانه‌ای است. نباید از نظر دور داشت که انتخابات ورقابت‌های سیاسی پیرامون آن، دارای آثار کلان و فراگیر بین‌المللی، سیاسی و اجتماعی است؛ بنابراین از رسانه‌ها انتظار می‌رود تا زاویه دید و تراز مواجهه آنها با انتخابات، ترازی از جایگاه نظارت و روشنگری و زاویه دیدی کلان نگر باشد. بر همین اساس، یکی از راهبردهای مطلوب رسانه در چنین فرآیندی، جامع‌نگری به جای توجه افراطی به حاشیه های رقابت و «برنامه محوری» به عنوان مطالبه‌ای جدی ازکاندیداها به جای «شخص محوری» و قیل و قال‌زدگی است. البته دور از انتظار نیست که در اظهارات برخی نامزدهای انتخاباتی و هوا داران آنها، مطالبی در نقد شرایط موجود مطرح شود؛ اما شرط انعکاس این گونه نظرات، اجتناب از سیاه نمایی و برجسته سازی کاستی‌ها و چالش‌های کشور است؛ زیرا آنچه به تضعیف عناصردرون نظام و تضعیف جبهه خودی بینجامد؛ جز در چارچوب «تخریب» منافع ملی قابل ارزیابی نخواهد بود. برای مثال، اگر نقد حوزه اقتصاد به احساس ناامنی و بحران معیشتی در مردم دامن زند یا نقد حوزه سیاست خارجی به تضعیف خط مقاومت در برابر جبهه استکبار منجر شود، نمی توان آن را به کارکرد نظارتی رسانه نسبت داد و بر تضییع حق امنیت و خدشه بر حیثیت ملی مخاطبان به عنوان ملتی برخوردار از عزت و اقتدار چشم فرو بست. نقد یک جریان سیاسی یا تفکر اقتصادی نیز اگر با سازمان علمی، روش استدلالی و رویکرد تفاهم آمیز و اقناعی صورت گیرد، موضوعات و مباحث جذاب و متنوعی را در بر خواهد داشت؛ چنان که از دل هر نقد، نقدی دیگر زاده خواهد شد و سلسله نقدها خود به گفتمانی ایجابی در هیات راه‌حل و راهکار بدل خواهد شد. پس در جایی که نقد علمی و منصفانه، انبوهی از موضوعات قابل بحث و مجموعه‌ای از جاذبه‌های رسانه‌ای را در خود نهفته است؛ چه نیازی به رفتارهای هیجانی و رویکردهای تخریبی و غیر منطقی وجود خواهد داشت؟

البته این انتظار که رسانه‌ها از تخریب نامزدهای انتخاباتی بپرهیزند و قانون مطبوعات، قانون انتخابات و مصوبات شورای عالی امنیت ملی را مراعات کنند، انتظاری حداقلی است و انتظار اصلی و عمیق‌تر آن است که بکوشند اخلاق سیاسی در بین نخبگان و توده مردم نهادینه شود. نخبگان سیاسی ‌باید پیام بی‌اقبالی و بی‌اعتنایی رسانه ها به بد اخلاقی‌های انتخاباتی را

دریافته و احساس کنند که ناهنجاری‌های سیاسی در فضای رسانه به مانع برخورد کرده و بایکوت می‌شود؛ نه آنکه هر کس بیشتر مرزهای اخلاق را در نوردید، بیشتر به صفحه نخست رسانه‌ها راه یابد. انتظاری بجاست که رسانه‌ها نه فقط بد اخلاقان انتخاباتی را تشویق نکرده و از آنها قهرمان نیافرینند؛ بلکه در قبال هرگونه خدشه بر سیمای عقلانی انتخابات، سیاست بی‌اعتنایی، منزوی سازی و بایکوت را در پیش گیرند. همچنین قاعده‌ای آزموده است که تخریب و تخطئه نامزدها، گروه‌ها و جناح‌های سیاسی، رسانه را از نظارت آگاهانه و منصفانه بر رویدادهای انتخابات و تحلیل دقیق و باور پذیر آنها باز می‌دارد و آزاد اندیشی و استقلالی را که کمال مطلوب اطلاع‌رسانی است، به محاق می‌برد. اگرتقوا به معنای خویشتنداری است، تجلی تقوا در رسانه نیز آن است که بتوان در مقابل شایعات، گمانه‌ها و اخبار فاقد منبع، صبر و خویشتنداری کرد و با همه جذابیت سیاسی این گونه موارد، تا قبل از اطمینان از صحت، به انتشار آنها نیندیشید. باری، قواعد حرفه‌ای ایجاب می‌کند که در نقل اخبار به منابع موثق و شناخته شده استناد شده و رسانه به عرصه شایعه پراکنی و تخریب تبدیل نشود، تاهزینه افزایش تکذیبیه‌ها و اعتمادزدایی از مخاطب را نیز به ناگریز نپردازد. قانونمندی و تقوا در عین حال موجب می‌شود که رسانه از انتخابات به عنوان فرصت اعتمادسازی و مخاطب‌یابی بهره گیرد و با رفتار اخلاقی و حرفه‌ای، انتخابات را به بازی برد - برد برای خود تبدیل کند؛ به طوری که با انتخاب هر یک از نامزدها، عزت، استقلال و هویت حرفه‌ای آن محفوظ بماند.

*معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ‌و ارشاد اسلامی