در آغوش «باغبان مرگ»

آتیلا پسیانی اردیبهشت ۱۳۳۶ در خانواده‌ای هنرمند متولد شد. نخستین مشوق او در بازیگری مادرش جمیله شیخی بود که از هنرپیشه‌های محبوب و توانای تئاتر محسوب می‌شد. آتیلا که فارغ‌التحصیل کارگردانی و بازیگری تئاتر از دانشکده هنرهای زیبا بود، بازی در تئاتر را از سال ۱۳۵۶ آغاز کرد و بازی در سینما را از سال ۱۳۶۰ با فیلم «عفریت»، کاری از فرشید فلک‌نازی، تجربه کرد. پسیانی از دهه شصت خورشیدی به بعد حضور فعالی در عرصه تئاتر ایران داشته که شامل اجراهای جشنواره‌ای و آزاد می‌شود. او با آثارش در چندین دوره جشنواره تئاتر فجر حضور داشته که از این میان می‌توان به جشنواره فجر سال ۱۳۷۰ اشاره کرد.

پسیانی در این دوره «واقعه‌خوانی جهاز جادو» نوشته محمد چرمشیر را کارگردانی کرد و در کنار آثاری نظیر «سایه ماه» به کارگردانی انوشیروان ارجمند، «مرگ یزدگرد» به نویسندگی بهرام بیضایی و کارگردانی گلاب آدینه، «دلدار» به نویسندگی و کارگردانی حسین نوری و «مال‌کنون» به نویسندگی و کارگردانی مریم معترف و عزت‌الله مهرآوران به روی صحنه برد. بازی در نمایش‌های «جنایت و مکافات» به کارگردانی رضا ثروتی و «باغبان مرگ» به کارگردانی آروند دشت‌آرای از جمله آثار نمایشی او به شمار می‌رود. همچنین او در سینما در ۷۶ فیلم بازی کرد که از آن میان می‌توان به دوزن، آتش‌بس، جاده قدیم و سرخ‌پوست اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین کارهایی که در طول دوران فعالیت هنری‌اش انجام داد تعلیم و تربیت بازیگری به هنرجویان بود و بسیاری از کسانی که حالا اسم و رسمی دارند روزگاری شاگردش بودند. از او به عنوان یکی از پیشگامان تئاتر تجربی در ایران نام می‌برند.

آتیلا در نگاه دوستان

 پسیانی علاوه بر پرکاری در بین همکارانش از اعتبار بالایی برخوردار بود. اردیبهشت امسال در مراسم نکوداشت او، بازیگران و کارگردانان سینما و تئاتر ایران از نسل‌های مختلف گرد هم آمدند و درباره وجوه مختلف زندگی و هنری‌اش سخن گفتند. در این برنامه پرویز پرستویی گفت: به وجود آتیلا افتخار می‌کنم که همیشه در کنار کارهای تصویری، تئاتر کار کرده و به تئاتر، مومن‌ترین است که همواره با تفکر و ایده‌های خودش کار کرده و مخاطب خود را هم داشته است.  همچنین محمد صالح‌علاء، دیگر هنرمند حاضر در برنامه، با یادآوری چند خاطره توضیح داد: وقتی دانش‌آموز بودم، برای همکلاسی‌های مدرسه که عاشق می‌شدند، نامه عاشقانه می‌نوشتم.

اوایل این کار برایم دشوار بود ولی وقتی تعریف و تمجید می‌شدم، راحت می‌شد. اما دشواری آنجا بود که چند نفر عاشق یک نفر می‌شدند و نوشتن نامه برای آن یک نفر، خیلی سخت بود. حالا هم برایم دشوار است. وقتی همه آتیلا را دوست دارند، درباره او چه بگویم؟  صالح‌علاء اضافه کرد: آتیلا از من جوان‌تر است ولی عقلش بزرگ‌تر است. ما با هم همکاری‌های شورمندانه‌ای داشتیم و با هم ترانه‌های لئونارد کوهن گوش می‌کردیم. او در ادامه جمله‌ای از ولتر را بیان کرد که هیچ مادری فرزندی بزرگ‌تر از خود نزاده و ادامه داد: خانم شیخی خیلی بزرگ بودند ولی آتیلا جان بزرگ‌تر هستند.

رضا کیانیان، دیگر هنرمند و دوست نزدیک پسیانی، نیز در آن مراسم گفت: همبستگی هنرمندان تئاتر اتفاق بسیار خوبی است که امیدوارم ادامه یابد. آتیلا حلقه مفقوده در تئاتر ما را پر و دو نسل را به هم وصل کرد. اگر او نبود، شاید این تئاتر امروز چنین نبود. تئاتر تجربی با کوشش‌های آتیلا شکل گرفت. او با وجود موانع بسیار، هرگز از رو نرفت. با اینکه خیلی فحش خورده، به کارش ادامه داده است. آتیلا در تئاتر ما یک پدرخوانده است و باید قدرش را دانست. اگر بگوییم او پدر تئاتر تجربی است، ادعایی پرت‌وپلا نیست.

محمد چرمشیر، نمایش‌نامه‌نویس و دوست و همکار نزدیک آتیلا پسیانی، دیگر سخنران برنامه بود که با اشاره به شروع همکاری خود با پسیانی از دهه ۷۰، با بیان خاطره‌ای از خودش و پسیانی گفت: هر وقت ظاهرا همه‌چیز برای ما خیلی خوب بود، با تعجب می‌گفتیم یک جای کار می‌لنگد و این در بین ما به یک شوخی تبدیل شده بود. حالا کانون کارگردانان برای آتیلا نکوداشت گرفته. اگر این موضوع به معنای پذیرش نگاه آتیلاست، ۴۰ سال زمان برای این پذیرش، بسیار طولانی است.

او با اشاره به علاقه پسیانی به جوانان ادامه داد: آتیلا عاشق جوانان است. او فقط حلقه مفقوده تئاتر ما نبود بلکه چیزی به آن افزود. آتیلا برای جوانان زیادی پدری کرد هرچند آنان پدرکشی کردند ولی آنان را پروراند. آتیلا فقط تاثیر‌گذار نبود. او به تئاتر ایران، ایران را افزود که یکدیگر را بپذیریم و فارغ از هر نوع نگاهی، در کنار یکدیگر زندگی کنیم. ما شعارش داده‌ایم اما یک جای کار می‌لنگد.

در این مراسم همچنین فاطمه نقوی، بازیگر و همسر پسیانی، با یادآوری آشنایی خود با پسیانی توضیح داد: ۴۵ سال با هم زندگی کردیم. ۴۶ سال همدیگر را می‌شناختیم. همچنان‌که مادر آتیلا می‌گفت ما با هم بزرگ شدیم و زندگی را تجربه کردیم. او افزود: آتیلا عاشق جوانان است و همیشه دوست داشته جایی برای برگزاری کارگاه و انتقال تجربه‌هایش به جوانان داشته باشد. او عاشق کار و زندگی است و کودک درونش خیلی زنده و فعال است.

آتیلا پسیانی در میان تشویق حاضران روی صحنه رفت و در سخنانی گفت: با وجود تمام سخنان دوستان که خیلی صادقانه و دوستانه درباره من گفتند، مرا عمیقا به فکر فرو برد که انگار یک جای کار می‌لنگد! او ادامه داد: اتفاقی که در این ۵ دهه افتاد، خیلی عجیب و متفاوت بود که می‌توانست برای دیگران هم رخ بدهد. ما خیلی دوست داشتیم جوانانی مانند خودمان پرورش بدهیم و گروه‌هایی مانند گروه تئاتر بازی ایجاد کنیم. وقتی در گروه تئاتر بازی در سال ۶۸ کار تجربی انجام دادیم، خیلی فحش خوردیم ولی ما پای آن ایستادیم. خوشحالم الان بیش از ۲۰ گروه تجربی داریم که فعالیت می‌کنند.