بحران بازار اکران هنوز هم ادامه دارد
پایان بخش خصوصی در سینما؟
بررسی میزان فروش فیلم‌ها، و مقایسه آن با میانگین هزینه تولید و میانگین فروش سه فیلم صدرنشین در جدول فروش نشان می‌دهد وضعیت کلی بازار سینما رو به بهبود است. با‌این‌حال نباید فراموش کرد کاهش فروش فیلم‌ها در نیمه دوم سال، بحرانی جدی را برای سازندگان فیلم‌ها و سینمادارها رقم زده است. مرور وضعیت بازار در سه ماه اخیر نشان می‌دهد سینما به‌رغم فروش قابل‌توجه انیمیشن «لوپتو» و فیلم «بخارست» نتوانسته بحران را پشت سر بگذارد و آمارهایش را به روزهای اوج سوددهی نزدیک کند.نموداری که در این گزارش مشاهده می‌کنید، وضعیت کلی بازار را از ابتدای دهه 90 که آغازی توفانی برای سینما بود به نمایش گذاشته است. آمارها مربوط به میانگین فروش در سالن‌های سینمایی ایران از گزارش‌های رسمی استخراج شده اما آمارهای مربوط به هزینه تولید فیلم براساس برآوردها و تخمین‌های کارشناسان و سازندگان آثار سینمایی ارائه شده است. همچنین آمار مربوط به سه ماه اخیر نیز اگرچه رسمی نیست اما بر اساس فروش فیلم‌های اکران‌شده در همین سه ماه محاسبه شده است.
سینما و بخش خصوصی
بسیاری از منتقدان و کارشناسان سینما معتقدند در سینمای ایرانی بخش خصوصی حقیقی وجود ندارد. یکی از شناخته‌شده‌ترین مدعیان این نظر، مسعود فراستی است. او گفته: «سینما با استودیو و تهیه‌کننده خصوصی باید شکل بگیرد. نه با تهیه‌کنندگی نیمه‌دولتی و نیمه‌خصوصی. اینها (فیلم‌های روی پرده) هم از نظر سرمایه هم به لحاظ مدیریتی، دولتی هستند. تهیه‌کننده به معنای جدی کلمه نداریم. دوستان عمدتا مدیر تولید هستند. پولی از جایی بابت ساخت فیلم می‌گیرند و آن را تقسیم می‌کنند. تهیه‌کننده خصوصی هنوز شکل نگرفته است. یکی دو نفر آدم را می‌توان پیدا کرد که تهیه‌کننده خصوصی هستند اما به این معنا نیست که سیستم سینمای خصوصی داریم. تهیه‌کننده اصلی دولت است، از ابتدا تا امروز... باید سینما شکل طبیعی خود را بگیرد. شکل طبیعی یعنی سینما باید خصوصی شود، منتها با حفظ ممیزی‌هایی که همه جای دنیا دارد.»
اما برخی دیگر نیز اعتقاد دارند بخش خصوصی برای کسب سود از بازار سینمای ایران که سال‌های پرسودی در نیمه‌های دهه 90 داشت، سرمایه‌های بسیاری را وارد این بازار کرد. اگرچه همین نظر نیز با انتقادهای گسترده نظیر ورود پول‌های کثیف و ... روبه‌رو شد، با‌این‌حال نمی‌توان انکار کرد که بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران غیردولتی در سال‌های اخیر تلاش کردند تا از بازار سینما هم سود بگیرند و هم اعتبار! از قضا بحران بازار سینما در ماه‌های اخیر، بیش از هر کس، گریبان این سرمایه‌گذاران را گرفته است. علی‌اکبر ثقفی، تهیه‌کننده سینما، معتقد است مخاطبان سینما معمولا از طبقه متوسط به پایین هستند و به دلیل شرایط اقتصادی فعلی با ریزش مخاطب مواجه شده‌ایم.
علی‌اکبر ثقفی با اشاره به شرایط اکران و تولید در سینمای ایران گفت: در حال حاضر تنها یک پروژه برای تولید در دست داریم که در مرحله پیش‌تولید است و در صورت فراهم شدن شرایط مالی آن را تولید می‌کنیم. البته با شرایط موجود عقل سلیم می‌گوید نباید فیلمی را به دلیل شرایط نامناسب اکران به مرحله تولید برسانیم. حتی برای اکران فیلم «کوچه‌ژاپنی‌ها» نیز منتظر هستیم تا شرایط اکران مساعد شود تا این فیلم را اکران کنیم. وی بیان کرد: درست است که مدت‌هاست در اخبار می‌خوانیم دولت از اکران فیلم‌ها حمایت می‌کند، اما مساله این است که دولت باید در این زمینه شفاف‌سازی کند؛ به این معنا که باید از فیلم‌هایی که تا امروز حمایت کرده اطلاعات دهد تا دلیلی برای تشویق اکران دیگر فیلم‌ها شود.
این تهیه‌کننده سینما ادامه داد: نکته مهم این است که بحث اصلی حمایت دولتی از سینما نیست، مساله مهم این است که مخاطب سینما ریزش بسیاری پیدا کرده و اگر به سالن‌های سینما سر بزنید مخاطب هر سانس شاید به تعداد انگشتان دست هم نرسد. یکی از مهمترین دلایل این ریزش مخاطب، بحث اقتصادی است، چرا که مدت‌هاست سینما در سبد کالای مصرفی خانواده‌ها قرار ندارد. وی بیان کرد: نباید فراموش کرد که مخاطب سینما طبقه متوسط به پایین هستند و طبقه مرفه جامعه کمتر به سینما می‌رود. این در حالی است که مخاطبان سینمارو در ایران جوانان، سربازان یا خانواده‌هایی هستند که به دنبال یک تفریح آخر هفته مناسب‌‌اند. ثقفی گفت: بحث دیگر در زمینه ریزش مخاطب، اکران فیلم‌هایی است که مخاطب چندانی ندارد. هرچند اگر هم یک فیلم پرمخاطب خوب هم اکران شود با تمام استقبالی که از آن در سینما می‌شود، نسبت به پیش‌بینی‌ای که می‌شد، کمتر فروش داشته است. همه این موارد سبب می‌شود صاحبان فیلم‌ها اگر فیلمی آماده اکران داشته باشند، ترجیح بدهند تا آن را اکران نکنند، چرا که فیلم در چرخه اکران می‌سوزد.
وی توضیح داد: تاکید می‌کنم خروجی سینمای ایران، به لحاظ درآمد همین اکران است. شاید برخی از فیلم‌ها در کشورهای دیگر مورد استقبال قرار گیرد اما تعداد این فیلم‌ها بسیار کم بوده و تبدیل به یک استثنا شده است و همه فیلم‌های سینمایی در این چارچوب قرار نمی‌گیرند. این تهیه‌کننده سینما بیان کرد: با وجود این شرایط، تولید در بخش خصوصی کاملا عقب‌نشینی کرده است. بیشتر فیلم‌هایی به مرحله تولید می‌رسند که متعلق به بخش دولتی باشند و بر همین اساس بیشتر نهادهایی مانند بنیاد سینمایی فارابی، حوزه هنری و سازمان اوج فیلم می‌سازند. همه این شرایط دست به دست هم داده تا بخش خصوصی در سینمای ایران کاملا ناتوان شود. ثقفی در پایان گفت: تصور کنید زمانی که هزینه تولید یک فیلم ۱۰میلیارد می‌شود و فروشی نزدیک به ۲میلیارد تومان داشته باشد، بی‌شک باعث ورشکستگی بخش خصوصی می‌شود. در چنین شرایطی است که اگر یک فیلم در بخش خصوصی تولید شود باعث تعجب همه می‌شود!
