قاچاق آثار فرهنگی چقدر درآمد دارد؟
تاریکخانه‌های بازار هنر در ایران
سینما
سینمای ایران تا پیش از شیوع کرونا، روزهای موفقی را از سر می‌گذراند. سال ۱۳۹۸ با وجود اعلام رسمی ورود کرونا به ایران از ابتدای اسفندماه، و تعطیلی یک‌ماهه سینماها در پیک دوران فروش، دخل سینمای ایران رکورد ۳۰۰میلیارد تومانی را ثبت کرد. سال ۱۳۹۷ هم فروش کل سینماها ۲۵۰میلیارد تومان و در سال ۱۳۹۶ هم فروش کل ۱۸۰میلیارد تومان بود. یعنی اگر کرونا کرکره سینماها را پایین نمی‌کشید و آهنگ رشد فروش در بازار سینما حفظ می‌شد، سال ۹۸ فروش سینماها به آستانه ۳۸۰میلیارد تومان می‌رسید و در سال ۱۴۰۰ یعنی سال پایانی قرن گذشته، از مرز ۴۰۰میلیارد تومان می‌گذشت. مقایسه این اعداد به خوبی نشان می‌دهد کرونا تا چه اندازه به فروش سینماها آسیب زده است. اما نکته اصلی چیز دیگری است: قاچاق! درست هفت سال پیش در ۱۲ مرداد سال ۱۳۹۴ حجت‌الله ایوبی، رئیس وقت سازمان سینمایی، گفت: فروش نسخه قاچاق فیلم‌های سینمایی بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان برای قاچاقچیان درآمد دارد.
قیمت دلار در سال ۹۴ حدود ۳۲۰۰ تومان بود. یعنی اگر بر اساس نرخ دلار حساب کنیم، حجم قاچاق با دلار سال ۱۴۰۱، می‌توانست به بیش از ۵/ ۴هزار میلیارد تومان برسد. اما از سال ۱۳۹۸ زمزمه‌های تعطیلی سایت‌های دانلود فیلم به گوش رسید. در سال ۱۳۹۹ این اتفاق در ابعاد گسترده‌ای انجام شد تا سایت‌های عرضه‌کننده فیلم‌های سینمایی تنها با مجوز و از طریق ضوابط قانونی بتوانند کار کنند. این موضوع حجم دانلود غیرقانونی فیلم‌های سینمایی را کاهش داد اما قاچاق فیلم همچنان ادامه داشت. امروزه آمار دقیقی از میزان قاچاق فیلم در دست نیست. اما وقتی در سال ۱۳۹۴ قاچاق فیلم ۵۰۰ میلیارد تومان درآمد داشته، احتمالا این بازار برای قاچاقچی‌ها هنوز چرب‌و‌چیلی است. یادتان هست که فروش کل سینمای ایران در بهترین سالش ۳۰۰میلیاردتومان بوده است.
کتاب
چندی پیش در همین صفحه گزارشی با عنوان «کتابخوان‌ها علیه قاچاق کتاب» درباره انتشار غیرقانونی و غیراخلاقی کتاب کار کردیم. طبق معمول رقم دقیقی از قاچاق کتاب در دسترس نیست، اما سال ۹۷ و بعد از پیگیری‌ها بیش از ۵۰۰هزار جلد کتاب قاچاق به ارزش ۱۵ تا ۲۰میلیارد تومان از سوی نهادهای نظارتی کشف و ضبط شد و حجم گسترده کتاب‌های قاچاق مخاطبان رسانه‌ها را شگفت‌زده کرد. اما خبر بعدی بسیار عجیب‌تر بود. در همان سال محمود آموزگار، رئیس وقت اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، تاکید کرد تعداد کتاب‌های کشف و ضبط شده، تنها ۵درصد از حجم کل چاپ‌های زیرزمینی و قاچاق است. با این حساب تعداد کل کتاب‌هایی که در ایران قاچاق شده طبق آمار آموزگار در سال ۹۷، احتمالا بیش از ۱۰۰میلیون جلد برآورد می‌شود. این یعنی ارزش ریالی بازار قاچاق کتاب در ایران چهار سال پیش تا ۴۰۰میلیارد تومان بوده است.
موسیقی
بازار موسیقی از بازارهایی است که بخش بسیار مهمی را به طور کامل از دست داده است. امروزه هر چند کنسرت‌ها با رقم‌های بلیت چند صد هزارتومانی خوب می‌فروشند، اما بازار آلبوم‌های موسیقی کساد است. با آغاز دهه ۹۰ و رشد گسترده گوشی‌های هوشمند، به‌یک‌باره آمار دانلود قطعات مختلف موسیقی و آلبوم‌های هنرمندان اوج گرفت. سال ۸۵ مقام‌های مسوول اعلام کردند که گردش مالی در موسیقی چیزی حدود ۱۶میلیارد تومان است. ۶ سال بعد از آن و در سال ۱۳۹۱، آمار دیگری منتشر شد با این مضمون که گردش مالی در موسیقی، حدود ۶میلیارد تومان است. این یعنی با ۱۰میلیارد تومان کاهش روبه‌رو بودیم؛ آن هم به دلیل کپی‌های غیرقانونی. از سال ۹۱ به این سو، یعنی در ۱۰ سال گذشته، ضریب نفوذ تلفن همراه از ۶۱ درصد به بیش از ۱۴۰درصد رسیده و قریب به اتفاق گوشی‌های تلفن همراه نیز هوشمند هستند. بنابراین امکان دانلود غیرقانونی آلبوم‌های موسیقی نیز بارها و بارها بیشتر شده است. برای درک بهتر از آمارها و مقایسه سال‌ها یادآور می‌شویم که در سال ۱۳۹۵، یعنی شش سال پیش، براساس آمارهای غیررسمی یک آهنگ از محسن چاووشی تنها ۱۰ دقیقه پس از انتشار، ۶ تا ۱۰ میلیون‌بار به صورت غیرقانونی دانلود شد.
هنرهای تجسمی
بازار هنرهای تجسمی «تاریکه‌بازار» است. آمارهای درستی از آن وجود ندارد و با توجه به منحصربه‌فرد بودن هر اثر تجسمی، امکان مقایسه قیمت و برآورد دقیق از بازارها وجود ندارد. با این حال قاچاق در بازار هنرهای تجسمی گرم و جریان‌دار است. از خروج غیرقانونی نقاشی مظفرالدین‌شاه در کاخ‌موزه گلستان و فروختنش در یک حراج بین‌المللی تا ورود آثار جعلی و مخدوش به نام آثار اصلی به حراجی‌های داخلی کشور و ثبت رکوردهای گران‌قیمت برای آن‌ها. حجم قاچاق در بازار هنرهای تجسمی قابل برآورد هم نیست. برخی منتقدان جدی حراج تهران معتقدند این حراجی فضایی فراهم کرده تا سالانه در کنار برخی آثار و اسامی مطرح، آثاری جعلی هم وارد بازار شوند. فروش حراجی‌های بزرگ در حوزه هنرهای تجسمی سال گذشته به مرز ۲۵۰میلیارد تومان رسید. از این مقدار چه حجمی می‌تواند مبتنی بر فروش آثار جعلی یا قاچاق باشد؟
